تصمیمات سیاسی شورای پول‌واعتبار و قوانین منسوخ ۳۰ ساله

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، علی کاشمری، دارای دکترای تخصصی اقتصاد مالی از  دانشگاه پوترا مالزی است. عنوان رساله دکترای وی «بررسی تاثیر اندازه بانک، قدرت بازار و مالکیت بر بهره وری و عملکرد بانکهای کشورهای حاشیه خلیج فارس» است. وی همچنین در رساله کارشناسی ارشد خود به «بررسی تاثیر هزینه های دفاعی بر رشد اقتصادی ایران» پرداخته است.

او دبیر اسبق انجمن علمی اقتصاد، مالی و حسابداری (EFA) دانشگاه های جنوب شرق آسیا و عضو انجمن بین المللی اقتصاددانان ایران (IIEA) است. وی همچنین مسلط به زبانهای انگلیسی، مالایی و عربی است. عمده فعالیتهای پژوهشی و تحقیقی کاشمری بر حوزه اقتصاد دفاعی و حوزه های پولی و بانکی متمرکز است.

کاشمری بر این باور است که قوانین پولی و مالی کشور مصوب 30 سال گذشته است. مهمترین لازمه بانک مرکزی، تغییر و به روز رسانی قوانین پولی و مالی بر اساس نیازهای امروزه سیستم بانکی است.

او همچنین معتقد است بانک مرکزی، نرخ سود سپرده کوتاه مدت را بالای نرخ تورمی که مردم انتظار دارند در نظر بگیرد تا بتواند از اتلاف سرمایه در بازار های غیر رسمی غیر مولد جلوگیری کند. همچنین نرخ سود سپرده را هر ماه بر اساس نرخ تورم به طور شناور تغییر دهد تا بتواند بعد از دوره ای، اثرات تورم، نرخ سود و میزان سپرده ها را بر یکدیگر آنالیز آماری کند.   

کاشمری بر این باور است با توجه به آنکه به علت تورم، نرخ سود سپرده و به تبع آن نرخ بهره تسهیلات در کشور بالاست، لازم است دولت برای تشویق بیشتر واحد های تولیدی، شرایطی خاص از جمله معافیت های مالیاتی و یا تسهیل در تامین مواد اولیه نماید. در عوض می تواند با وضع مالیات بیشتر بر بانک ها جبران نماید.

دیگر نظرات این فارغ التحصیل دکترای اقتصاد مالی و پولی از مالزی و متخصص در مطالعات استراتژیک اقتصادی را که به تازگی به ایران بازگشته در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم در ادامه می خوانید:

* ضرورت تعیین نرخ سود سپرده ها متناسب با تورم

تسنیم: به نظر شما نرخ سود بانکی در ایران از چه منطقی نسبت به تورم باید برخوردار باشد؟

کاشمری: از دیدگاه تئوریکی، نرخ سود سپرده بانکی می بایستی متناسب با تورم و همراه با شرایط اقتصادی شناور باشد. البته منظور از تورم، نرخی که اعلام می شود نیست، بلکه نرخی است که مردم از بازار انتظار دارند. به طور مثال اگر نرخ تورم 30 درصد اعلام شود و نرخی که مردم انتظار دارند از طریق بازار نصیبشان شود 40 درصد باشد، بنابراین نرخ سود سپرده به منظور رقابت با بازار باید در حدود و یا بالای 40 درصد وضع شود تا مردم انگیزه لازم برای سپرده گذاری در بانک داشته باشند. هرچند عوامل دیگری نیز هستند که موجب کاهش یا افزایش انگیزه مردم در سپرده گذاری بانکی می شود از جمله ریسک بازار؛ هر قدر سفته بازی در بازار ریسک پذیر تر باشد، مردم به سمت ریسک کمتر یعنی سپرده گذاری در بانک سوق پیدا می کنند. در چنین شرایطی مقدار نرخ سود می تواند تا حدی کمتر از 40 درصد نیز در مثال بالا باشد.

* اختلاف نظر اقتصاددانان بر سر تعیین نرخ سود بانکی

تسنیم: کاهش نرخ سود بانکی نسبت به تورم چه مزایا و معایبی دارد؟

کاشمری: اصلی ترین هزینه یک بانک، نرخ سودی است که به مشتریان خود متعهد می شود تا به آنها پرداخت نماید و در عوض، آن را از طریق نرخ بهره وامی که به تولید کنندگان می دهد تامین می نماید. هرقدر بانک به منظور رقابت با تورم نرخ سود بالاتری تعیین نماید مجبور است نرخ بهره وام را بالاتر وضع کند. لذا شرایط برای تولید کنندگان سخت تر می شود و ممکن است از نظر اقتصادی دیگر تولیدشان توجیه پذیر نباشد. بدین دلیل است که عده کثیری از اقتصاددانان به کاهش نرخ سود معتقدند ولی مقدار آن را بالاتر از تورم می دانند تا وجوه مردم به سمت بانک ها هدایت شود. در طرف مقابل، بعضی معتقدند نرخ سود برای حمایت از تولید کنندگان حتی می تواند از مقدار تورم هم کمتر باشد. این گروه معتقدند حتی اگر نرخ سود کمتر از تورم، منجر به حرکت وجوه مردم به سمت بازار سفته بازی مثل طلا، ارز، مسکن یا غیره شود باز هم این وجوه به حساب بانکی فروشندگان واریز می شود و تاثیر چندانی بر کاهش سپرده ها ندارد. از نظر من هرچند این حالت ممکن است تاثیری معنی دار بر میزان سپرده ها نداشته باشد ولی با حرکت نقدینگی به سمت سفته بازی، بازار های غیر مولد در کنار بازار تولید شکل می گیرد که می تواند آثار مولد را خنثی کند.

* نرخ بهره می تواند بر اساس فرمولی مشترک و براساس معادله فیشر محاسبه شود

تسنیم: تعیین نرخ سود بانکی در سایر کشورها به چه شکل است؟

کاشمری: نرخ بهره می تواند بر اساس فرمولی مشترک و براساس معادله فیشر محاسبه شود. در این معادله نرخ تورم مورد انتظار در نظر گرفته می شود و برای محاسبه آن نیز از متوسط نرخ تورم دوره های مشابه قبل استفاده می گردد. بانک های مرکزی کشورها معمولا چندین جلسه در سال به منظور تعیین نرخ سود بانکی بر اساس تورم تشکیل می دهند و نرخ تصویب شده را به بانک ها ابلاغ می کنند. امروزه بیشتر کشور ها از جمله استرالیا، انگلستان، کانادا و سوئد معتقدند نرخ سود می بایستی همراه با افزایش تورم به منظور مهار تورم افزایش یابد. البته در طرف مقابل کشور هایی از جمله آمریکا و ژاپن هم به نرخ بهره بسیار کم معتقد بودند که در نتیجه به عواقبی چون بحران بانکی 1980  ژاپن و 2008 آمریکا مواجه شدند. در حال حاضر با توجه به دیدگاه ها و شرایط مختلف اقتصادی، کشور ها نرخ های بهره متفاوتی دارند؛ به عنوان مثال نرخ بهره کوتاه مدت در آمریکا، انگلستان، کانادا زیر 1 درصد، در اندونزی، چین و هند حدودا 7 درصد، ونزوئلا و آرژانتین تقریبا 15 درصد و در عمان صفر در صد است.

* نحوه کمک بانکها به تولید از طریق نرخ سود تسهیلات

تسنیم: رابطه نرخ سود تسهیلات و سپرده ها باید به چه شکل باشد تا به تولید کمک شود؟

کاشمری: سود بانک ناشی از اختلاف نرخ بهره تسهیلات و نرخ سود سپرده ها است. هر چقدر بانک از طریق کاهش نرخ بهره تسهیلات به سود کمتری رضایت دهد می تواند واقعا به تولید کمک کند.

* آثار منفی نرخ سود سپرده پایین و نرخ سود تسهیلات بالا

تسنیم: از رابطه نرخ سود بانکی با تشکیلات بازارهای غیررسمی پولی و بانکی بفرمایید و خطرهای احتمالی این بازارها؟

کاشمری: اگر نرخ سود بانکی کمتر از تورم باشد، هم انگیزه مردم جهت سپرده‌گذاری در سیستم بانکی کمتر می شود و هم نقدینگی به سمت بازار های غیر رسمی برای دریافت سودی نزدیک به تورم هدایت می شود. همچنین یکی از مواردی که منجر به فعالیت بازار های غیر رسمی و غیر مولد می شود، نرخ بهره زیاد برای تسهیلات از سوی بانک ها است که موجبات گرایش سرمایه های فیزیکی و انسانی به سمت فعالیت در بازار های غیر مولد به جای تولید را فراهم می کند. در چنین حالتی، سیستم بانکی به عنوان یک بازار رسمی پولی، خطرناکتر از بازار های غیر رسمی رفتار می کند.

* با نرخهای فعلی سپرده گذاری در بانکها جذاب نیست

تسنیم: چطور می توان همچنان بانکها را با نرخهای فعلی جذاب نگه داشت؟

کاشمری: با نرخ های فعلی چنین چیزی محقق نمی شود. وظیفه یک سیستم بانکی، تجهیز منابع مالی و تخصیص و توزیع آن در بخش‌های مختلف اقتصادی است. هر مقدار بانک بتواند در تجهیز منابع مالی و تخصیص آن به صورت کاراتری عمل کند، می‌توان رونق بیشتر تولید و اشتغال را امیدوار بود. هرچه نرخ سود سپرده‌های بانکی نسبت به تورم افزایش یابد، انگیزه مردم جهت سپرده‌گذاری در نظام بانکی افزایش می‌یابد و هرچه نرخ سود سپرده‌های بانکی بر خلاف جهت تورم کاهش یابد، انگیزه سپرده‌گذاری کاهش خواهد یافت.

* نوع مالکیت بانک های ایران شرایط به وجود آوردن نرخ سود رقابتی را ندارد

تسنیم: برخی موسسات تلاش دارند نرخ سود بانکی خود را بیشتر از بانکها نمایند، به نظر شما باید واکنش به این نوع حرکتها چگونه باشد؟ اصلا نرخها باید یکسان باشد یا رقابتی؟

کاشمری: از دید تئوریکی در یک شرایط رقابتی، نرخ سود بانکی قاعدتا می بایستی متناسب با نرخ تورم تعیین گردد تا بدینوسیله همه متقاضیان واجد شرایط تسهیلات بتوانند منابع مالی مورد نیاز خود را با توجه به نرخ سود بانکی تعادلی تأمین نمایند. ولی در مورد بانک های ایران این قضیه مقداری پیچیده است. نوع مالکیت بانک های ایران شرایط به وجود آوردن نرخ سود رقابتی را ندارد. مسلما رقابت میان بانک های دولتی و بانک های خصوصی که سهامداران عمده حکومتی دارند بی معناست.

* به دلیل نوع ترکیب شورای پول و اعتبار تصمیمات آن بیشتر مبتنی بر مصالح سیاسی است تا اقتصادی

تسنیم: به نظر شما شورای عالی پول و اعتبار بانک مرکزی با چه مکانیزمی می توانند  به آنچه تصویب می کنند ضمانت اجرایی لازم ببخشند؟

کاشمری: باید در نظر داشت که بزرگترین مرکز تصمیم گیری های پولی کشور، شورای عالی پول و اعتبار است. هدف از تشکیل چنین شورایی، مطالعه و اتخاذ تصمیم درباره سیاست های کلی بانک مرکزی بوده است، همچنین نظارت بر امور پولی و بانکی کشور و ارائه نظرات مشورتی و توصیه به دولت در مسائل بانکی، پولی و اعتباری کشور از جمله وظایف آن است. سیاست های پولی توسط بانک مرکزی اعمال می گردد و مرجع تصمیم گیری آن شورای پول و اعتبار است، به عبارتی وظیفه بانک مرکزی اجرای سیاست های پولی دولت از طریق شورای عالی پول و اعتبار است. مساله ای که حائز اهمیت است اعضای این شوراست. در آن به جز رییس بانک مرکزی و دو تن از متخصصان پولی و مالی، دیگر اعضا شامل 10 عضو سیاسی دولتی و حکومتی است. در چنین حالتی تصمیمات شورا می تواند بیشتر بر اساس مصالح سیاسی کشور باشد و نه اقتصادی. باید در نظر داشت که استقلال تصمیمات این شوراست که می تواند ضمانت لازم را تحقق بخشد، البته این موضوع به معنای عدم لزوم انطباق بانک مرکزی با ارگان های دیگر دولت نیست.

* لزوم به روز رسانی قوانین پولی و مالی مصوب 30 سال پیش

تسنیم: توصیه شما به بانک مرکزی برای تعیین نرخ سود بانکی چیست؟

کاشمری: بهتر است جواب این سوال را از دیدگاه کلان و به منظور خروج از بحران اقتصادی از طریق همکاری دولت و بانک مرکزی بگویم:

اول: قوانین پولی و مالی کشور مصوب 30 سال گذشته است. مهمترین لازمه بانک مرکزی، تغییر و به روز رسانی قوانین پولی و مالی بر اساس نیازهای امروزه سیستم بانکی است. همچنین در این راستا، بانک مرکزی می بایستی از روش و تئوری های پولی مالی مدرن و جدید برای تصمیم گیری هایش استفاده کند و نه تئوری های موجود در کتب قدیمی که با دنیا و رفتار های اقتصادی امروز همخوانی ندارد.

* درنظر گرفتن نرخ سود سپرده کوتاه مدت بالاتر از نرخ تورم

دوم: بانک مرکزی، نرخ سود سپرده کوتاه مدت را بالای نرخ تورمی که مردم انتظار دارند در نظر بگیرد تا بتواند از اتلاف سرمایه در بازار های غیر رسمی غیر مولد جلوگیری کند. همچنین نرخ سود سپرده را هر ماه بر اساس نرخ تورم به طور شناور تغییر دهد تا بتواند بعد از دوره ای، اثرات تورم، نرخ سود و میزان سپرده ها را بر یکدیگر آنالیز آماری کند. البته عده ای معتقدند نرخ سود سپرده باید بسیار بالاوضع شود؛ همانند ترکیه که سال های پیش نرخ سود را 500 درصد وضع نمود تا بتواند حتی سپرده های خارجی را هم جذب کند، ولی به گمانم در حال حاضر چنین سیاستی لازم نیست، چراکه هم ساختار بانکی ایران چنین ظرفیتی را ندارد و هم اینکه اوضاع اقتصادی نسبت به سال گذشته کمی پایدار تر شده و نیازی به چنین حرکتی نیست. از طرفی نظارت بر نرخ بهره تسهیلات نیز ضروری است. به نظرم می بایستی به شیوه ای بانک ها را مجاب به کاهش نرخ بهره تسهیلات کرد. نرخ بهره تسهیلات در بانک های ما شدیدا ضد تولیدگر است.

* معافیتهای مالی تولید و وضع مالیات بیشتر بر بانکها

سوم: با توجه به آنکه به علت تورم، نرخ سود سپرده و به تبع آن نرخ بهره تسهیلات در کشور بالاست، لازم است دولت برای تشویق بیشتر واحد های تولیدی، شرایطی خاص از جمله معافیت های مالیاتی و یا تسهیل در تامین مواد اولیه نماید. در عوض می تواند با وضع مالیات بیشتر بر بانک ها جبران نماید.

* بانکها و بازارهای مالی ایران توسعه نیافته اند

آخر: بانک مرکزی و دولت تصور این را نداشته باشند که بانک های ایران در حال توسعه اند. بانک ها و دیگر بازار های مالی ایران توسعه نیافته اند. رشد بانک های ایران بیشتر از آنکه معطوف به ارتقای سیستمی باشد، تنها رشد فیزیکی است. به طور مثال عده ای بانکی را راه اندازی می کنند و سپس همان عده بعد از مدتی سنگ بنای بانک دیگری را با همان اصول قبلی می زنند. بین بانک های ما تعدادی افراد قدیمی و مشخص هستند که در رده های مدیریتی و تصمیم گیری فقط جایشان با یکدیگر عوض می شود. چنین سیستمی کارآمدی و کارایی لازم را برای توسعه واقعی سیستم بانکی ندارد. آمار بالای سودآوری بانک ها ناشی از اختلاف شدید نرخ بهره تسهیلات و نرخ سود سپرده هاست و نه عملکرد سیستم بانکی؛ برای مشاهده عملکرد سیستم بانکی باید شاخص های بهره وری و کارایی آن را نیز محاسبه و بررسی کرد.  این حالت نه تنها برای ایران بلکه برای بیشتر بانک های کشور های حاشیه خلیج فارس نیز صدق می کند. از سال 2003 با افزایش قیمت نفت و افزایش نقدینگی در حوزه کشور های خلیج فارس، سرمایه گذاران بزرگ به جای سرمایه گذاری در واحد های تولیدی که هزینه بر تر از گذشته بودند به سمت ایجاد بازار های مالی از جمله بانک ها آمده و متاسفانه الگو های سنتی و تکراری را در سیستم بانکی اجرا نمودند. اگر باور خود را از سیستم بانکی ایران تغییر دهیم می توانیم شاهد تصمیم های درست و منطقی در راستای سیاست های پولی از طریق بانک ها باشیم.

گفت وگو از: مریم سلیمی

انتهای پیام/