نفت طلای سیاه یا بلای سیاه

بنا بر اقوال موثق، سرزمین ما یکی از ده کشور دارای عظیم ترین منابع معدنی جهان است، که تاکنون تنها هفت درصد ذخایر آن کشف و استخراج شده ، لیکن برای اکتشاف و استخراج 93 درصد از این منابع غنی، هنوز هیچ برنامه خاصی تدوین نگردیده است. این غفلت که نه از سر مآل اندیشی، بلکه  به آن سبب است که ثروت، خود از زمینش می جوشد. چنانکه منابع موثق جهانی، اخیراً ایران را از منظر وجود منابع هیدروکربونی، در رتبه نخست دارندگان مجموع ذخایر نفت و گاز جهان قرار داده اند.

اینکه آیا باید به سبب دارا بودن چنین ثروت بی بدیلی بر خود بالید، بحثی است که امروزه وضعیت معیشت و رفاه مردمان این سرزمین آن را به طور جدی زیر سوال برده است.

جدای از بحث اشتغال زایی در بخش اکتشاف و بهره برداری، باید اذعان داشت که جوشش نفت از دل این سرزمین و کشف روز افزون منابع جدید در سالهای اخیر در کنار بحث سوء مدیریت منابع و عدم برنامه ریزی صحیح برای مصرف درآمدهای ناشی از صادرات این ثروت الهی،  نقش انسانی جمعیت کشور را هر روز کم رنگ و کم رنگتر نموده است.

در واقع سرزمینی که برای بالندگی بیش از ثروتهای بی القوه انسانی،  به ذخایر لایزال زیر زمینی خود چشم دوخته باشد ، هیچ نقش موثر و به طبع هیچگونه حقوق مناسبی را برای مردمان خود در نظر نمی گیرد.

این نگاه به ثروتهای انسانی و مقایسه آن با درآمدهای نفتی ، دهه های متمادی است که جایگاه حقوقی شهروندان را ضایع کرده است.   

وجود این منابع در کنار سوء مدیریت تاریخی، در کشوری با مهمترین موقعیت استراتژیک و ژئوپولیتیک بر روی نقشه جهان  و در مرکزیت آنچه ما امروزه آنرا شرق و غرب مینامیمش ، در طول تاریخ نه تنها برای مردمانش امتیازی کسب ننموده ، بلکه چنین وضعیتی  موجب خسران مضاعف، بروز جنگهای خونین، از هم گسیختگی قومی، تخریب و به یغما رفتن ثروتهای ملی این سرزمین و صد البته عقب ماندگی مردمانش شده است.

هم اینک رابطه معکوس اکتشاف منابع جدید زیر زمینی، با ارج نهادن به ثروت انسانی کشور، چنین مینماید که در آینده ائی نه چندان دور، نگرش دولتها به ملت، نگرشی طفیلی وار خواهد بود . بدین معنا که ارزش افزوده غیر قابل مقایسه ثروتهای انسانی با درآمدهای نفتی ، آنها را به میهمانان ناخوانده ای بر سر خان نفت مبدل خواهد کرد.

این عدم مدیریت تا به همینجا نیز موجب فرار مغزها گشته و باید در عجب بود که خسارت مالی چنین مهاجرت کلانی در دهه های گذشته نه تنها هرگز در برآوردهای مالی و اقتصاد کلان کشور به حساب نیامده ، بلکه بطور کلی کتمان شده است.

فاجعه آنجا از این نیز فراتر می رود که نگاه درآمدی به جای نگاه سرمایه ائی به فروش این غنائم طبیعی می شود و یا آنرا صرف واردات انبوه کالاهای غیرسرمایه ائی ، مصرفی و در بدترین شرایط کالاهای تجملی نموده است.

آنچه امروز در میان مردمان از آن به عنوان «سختی معیشت» یاد می کنیم، نشات گرفته از تجربیات تلخی است که تکرار مکرر آن نه تنها موجب کسب تجربه مدیران اجرائی کشور نشده است، بلکه موجب آن شده که خرد جمع در نزد اقشار مختلف جامعه، دست به اخذ تصمیمات منفعلانه ائی، فارغ از آنچه در برنامه ریزی های کلان برای آن به اصطلاح برنامه ریزی شده است، بزند. به عنوان مثالی ملموس می توان به کاهش نرخ افزایش جمعیت و موج مهاجرت، به امید دستیابی به زندگی بهتر اشاره نمود، که از عواقب اولیه اینگونه فرافکنی ها در سطح مدیریت کلان جامعه است.      

بدون شک آنچه نام ایران را با چنین ثروتهای لایزالی، با داشتن گستره ائی به پهنای تقریبی نیمی از قاره اروپا و تنها با یک دهم جمعیت آن، در رده کشورهای درحال توسعه (جهان سوم سابق) رقم زده است، عدم برنامه ریزی صحیح بلند مدت و سوء مدیریت کلان کشور و به هیچ انگاشتن ثروت انسانی آن بوده است .

بدون درنظر گرفتن ارزش نیروی انسانی کشور و تنها با اتکا به درآمدهای حاصل از صادرات نفت در بازارهای بی ثبات جهانی، آن هم در میان چنین تلاطم های سیاسی در منطقه، این کشور با آینده ائی غیرقابل پیش بینی، حداقل از منظر اقتصادی مواجه می شود. اقتصادی که در مواجهه با ائتلاف کشورهای توسعه یافته از همین منبع درآمد لرزان خود نیز در دهه گذشته ضرر های هنگفتی را متحمل شده است.     

در پایان باید بدان اندیشید که آیا با چنین مدیریتی به آنچه از دل سرزمین ما می جوشد، می توان نام طلای سیاه را اطلاق کرد،  و یا اینکه این عطیه ، بلای سیاهی بیش نیست .

* حمیرا منصوری، کارشناس قراردادهای پیمانکاری نفت و گاز و پتروشیمی

انتهای پیام/