آیا عدالت در تامین انرژی تنها با گازرسانی محقق می‌شود؟
خبرگزاری تسنیم: با تقویت شبکۀ برق در مناطق گرم و معتدل، توسعۀ استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش تعرفۀ برق و توزیع لوازم خانگی الکتریکی و خورشیدی با حمایت دولتی می‌توان نیاز نواحی گرمسیر به گاز را مرتفع کرد.
در میان پروژه‌هایی که طی ماه‌های اخیر توسط شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت در قالب فرآیند اجرایی‌سازی بند «ق» بودجۀ 93 به شورای اقتصاد پیشنهاد شده است، پروژه‌های گازرسانی به شهرها و روستاهای کوچک با هزینه‌ای بالغ بر 6.1 میلیارد دلار در صدر جدول قرار گرفته‌اند. سوال اساسی اینجاست که چرا در طول این سال‌ها مسئولین دولت و نمایندگان مجلس بر گازرسانی به همۀ مناطق کشور اصرار دارند؟ آیا برای مناطق گرم و معتدل، مدل انرژی‌رسانی بهتری وجود ندارد؟
به نظر می‌رسد اصلی‌ترین محرک برای توسعۀ گازرسانی در تمام مناطق کشور، تامین رفاه مردم و کاهش مصرف سوخت‌های مایع در نیروگاه‌ها و صنایع است. گرچه اولویت دادن به مسائل رفاهی مردم و جلوگیری از ضرر و زیان‌های اقتصادی کاملاً معقول و ضروری است، اما با توجه به گستردگی شبکۀ برق در شهرها و روستاهای کشور، می‌توان در مناطقی که آب و هوای گرم و معتدل دارند بدون توسعۀ شبکۀ گاز رفاه را با تکیه بر انرژی الکتریکی فراهم نمود. در این مقاله ابتدا امکان‌پذیری جایگزینی برق در مناطق گرمسیری در بخش‌های مختلفِ مصرف، بررسی و سپس راهکارهایی در رابطه با چگونگی جایگزینی برق ارائه می‌شود.
بخش خانگی
1- گرمایش فضا
در بخش خانگی، عمدۀ انرژی‌های فسیلی در تمام مناطق کشور برای گرمایش محیط در فصل سرما مصرف می‌شود. در مناطق سردسیر، با توجه به شدت زیاد و طول دورۀ سرما، لوازم گرمایشی برقی کارایی کمتری دارند و استفاده از وسایل گازسوز اولویت دارد؛ اما در مناطق گرمسیر چون شدت و مدت سرما کمتر است، می‌توان از وسایل گرمایشی الکتریکی استفاده کرد. بازده بخاری‌های برقی تقریباً 100% است؛ چرا که تمامی انرژی الکتریکی را در محل مصرف به حرارت تبدیل می‌کنند. این در حالی است که بر اساس اطلاعات شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، بازده انواع بخاری‌های نفتی و گازی، 45% تا 65% است [1]. گرچه متوسط بازده تولید برق در نیروگاه‌های کشور 37% است، اما با افزایش بهره‌وری نیروگاه‌ها و همچنین توسعۀ تولید پراکندۀ برق در محل مصرف می‌توان بر این مشکل غلبه کرد و صرفۀ اقتصادی استفاده از وسائل حرارتی برقی را افزایش داد.
2- گرمایش آب مصرفی
پس از گرمایش محیط، بیشترین میزان مصرف گاز و فراورده‌های نفتی در منازل، به گرمایش آب اختصاص دارد. در اغلب مناطقی که دسترسی به شبکۀ گاز وجود ندارد، از نفت سفید، گاز مایع و برق برای گرم کردن آب استفاده می‌شود. آبگرمکن‌های برقی می‌توانند جایگزین مناسبی برای آبگرمکن‌های نفتی و گاز مایع باشند. این آبگرمکن‌ها از بازدهی بهتری نسبت به نمونه‌های نفتی و گازی برخوردارند؛ چرا که وابسته به احتراق سوخت نیستند و در نتیجه انرژی را از طریق جریان دود تلف نمی‌کنند. هم‌اکنون بازده آبگرمکن‌های نفتی و گازی، 35% تا 65% است [1].
3- اجاق خوراک‌پزی
در مناطق فاقد شبکۀ گاز طبیعی معمولاً انرژی لازم برای پخت‌پز توسط کپسول‌های گاز مایع تامین می‌شود. این در حالی است که با استفاده از انواع اجاق‌های الکتریکی می‌توان رفاه خانواده را تامین کرد و در عین حال مصرف سوخت مایع در خانه‌ها و مشکلات مربوط به آن را کاهش داد. همچنین سطح تکنولوژی اجاق‌های برقی بالاتر از نمونه‌های گازی است و در ضمن، ایمنی آن‌ها به لحاظ احتمال آتش‌سوزی و یا کاهش سطح اکسیژن محیط، بالاتر است. به علاوه، اجاق‌های الکتریکی از نوع القایی، چون از طریق گرم کردن مستقیم ظرف، غذا را گرم می‌کنند، بازدهی بسیار بالایی دارند.
نیروگاه‌ها و صنایع
نیروگاه‌ها یکی از بزرگترین مصرف‌کننده‌های سوخت‌های فسیلی در کشور محسوب می‌شوند. با توجه به این‌که حجم مصرف سوخت‌های مایع در نیروگاه‌های دور از شبکۀ گاز بسیار بزرگ است، گازرسانی به نیروگاه‌های حرارتی کار بسیار مناسبی است؛ چرا که هزینۀ گازرسانی به یک نیروگاه به مراتب کمتر از هزینۀ توسعۀ شبکۀ گاز شهری و روستایی است اما در عین حال، بزرگترین مصرف کنندۀ سوخت‌های مایع نیروگاه‌ها هستند. به همین دلیل در کوتاه مدت، گازرسانی به نیروگاه‌ها راه حل خوبی برای کاهش مصرف سوخت‌های مایع است. البته در برخی موارد، می‌توان به جای احداث خط انتقال گاز، تجهیزات یک نیروگاه گازی را به محلی که دارای خط لولۀ گاز است انتقال داد و از هزینۀ احداث خط لوله اجتناب کرد. عملیات دِمونتاژ و نصب مجدد نیروگاه گازی ری در شهرهای دیگر نمونه‌ای از انتقال نیروگاه است [2].
در مورد انرژی‌رسانی به بخش صنعت نیز باید به طور خاص مطالعه صورت گیرد تا صرفۀ اقتصادی گازرسانی به صنایع محاسبه شود. مناطق روستایی عمدتاً صنعتی نیستند و صنایع کوچک نیز معمولاً می‌توانند با برق و یا فراورده‌های نفتی نیاز خود را برطرف نمایند. بنابراین توجیه اقتصادی گازرسانی به صنایع در یک منطقه به نوع صنایع موجود و همچنین ظرفیت‌های بالقوۀ صنعتی منطقه بستگی دارد. این موضوع نشان می‌دهد پیش از گازرسانی به صنایع لازم است طرح توسعۀ صنعتی در آن منطقه تدوین شود و لزوم گازرسانی ارزیابی گردد.
راهکارهای پیشنهادی برای انرژی‌رسانی بهینه به مناطق گرمسیر
بر اساس آنچه گفته شد، در مناطق گرم و معتدل، بخش خانگی نیازی به شبکۀ گاز ندارد و بنابراین نمی‌توان رفاه خانواده‌ها را بهانه‌ای برای اجرای طرح‌های گازرسانی به مناطق مسکونی در نواحی گرمسیر قرار داد. به لحاظ کاهش مصرف سوخت‌های مایع نیز مشخص شد که گازرسانی به نیروگاه‌ها باید در اولویت باشد و نه گازرسانی به خانه‌ها. در پایان به ارائۀ چند پیشنهاد در راستای اصلاح شیوۀ انرژی‌رسانی به مناطق گرمسیر می‌پردازیم.
1- تقویت شبکۀ تولید، انتقال و توزیع برق
با تقویت تجهیزات تولید، انتقال و توزیع برق می‌توان نیاز بخش خانگی را در مناطق دور از شبکۀ گاز به خوبی مرتفع نمود. برای تحقق این امر لازم است حجم انرژی‌رسانی به نیروگاه‌ها نیز افزایش یابد. بدین ترتیب تنها لازم است گاز طبیعی به نیروگاه‌ها رسانده شود و برق تولید شده به منازل انتقال یابد.
2- استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر
توجه به ظرفیت‌های جغرافیایی و طبیعی هر منطقه می‌تواند در تدوین الگوی بومی انرژی‌رسانی به مناطق مختلف موثر باشد. به طور خاص، استفاده از برق بادی و خورشیدی موجب افزایش ظرفیت تولید برق می‌شود و زمینۀ گسترش استفاده از انرژی برق در مناطق دور از شبکۀ گاز را فراهم می‌کند. همچنین استفاده از انرژی خورشیدی حرارتی در قالب آبگرمکن‌ها و یا حمام‌های خورشیدی می‌تواند بخشی از نیاز خانوارها و حتی صنایع کوچک را در مناطق دور از شبکۀ گاز برطرف نماید. به ویژه در مناطق گرمسیری کشور، میزان تابش آفتاب در طول سال بسیار مناسب است و نصب سلول‌های خورشیدی برای تولید برق و یا احداث آبگرمکن‌های خورشیدی به هدف گرمایش آب مصرفی مقرون به صرفه است.
3- کاهش تعرفۀ برق مناطق دور از شبکۀ گاز
با کاهش تعرفۀ برق در نواحی دور از شبکۀ گاز می‌توان صرفۀ اقتصادی استفاده از لوازم الکتریکی به جای تجهیزات سنتی را بالا برد و در نتیجه مردم را به استفاده از تجهیزات برقی تشویق نمود. با این تدبیر رضایت ساکنان منطقه جلب و رفاه ایشان نیز تامین می‌شود و هزینه‌ای که باید صرف لوله‌کشی گاز می‌شد، صرف پرداخت یارانۀ برق می‌گردد.
4- توزیع اَقساطی لوازم خانگی الکتریکی و خورشیدی
با به‌کارگیری تنها بخشی از سرمایۀ لازم برای توسعۀ شبکۀ گاز در مناطق گرمسیر، می‌توان لوازم الکتریکی و خورشیدی را در قالب اَقساط چند ماهه در اختیار ساکنان قرار داد. بخاری برقی، اجاق خوراک‌پزی برقی و آبگرمکن خورشیدی (مجهز به هیتر الکتریکی پشتیبان) نیاز مردم در مناطق گرمسیری را رفع خواهد نمود. باید دقت داشت که در طرح گازرسانی نیز مردم هر منطقه باید وسایل گرمایشی نفتی خود را با لوازم گازسور جایگزین و هزینۀ خرید دستگاه جدید را تقبل کنند که این مسئله، هزینۀ قابل توجهی برای مردم در پی دارد؛ در حالی که این موضوع معمولاً توسط مردم و مسئولین مورد غفلت واقع می‌شود. اما تامین لوازم خانگی یارانه‌ای بار مالی بزرگی را از دوش خانواده‌ها برمی‌دارد و در عین حال رضایت و رفاه مردم را در پی دارد.
علاوه بر آنچه در مورد گازرسانی به مناطق گرمسیر گفته شد باید دانست توسعۀ شبکۀ گاز نسبت به شبکۀ برق، خطر آتش‌سوزی به هنگام بروز حوادث مختلف را افزایش می‌دهد و نگهداری و تعمیرات آن نیز پرهزینه‌تر است. همچنین، پراکندگی زیاد شهرهای کوچک و روستاها در سطح کشور سبب می‌شود هزینۀ احداث شبکۀ گاز بسیار بالا رود حال آنکه این هزینه، پیش از این برای برق‌رسانی به همان مناطق صرف شده است. از آنچه گفته شد معلوم می‌شود نباید صرفاً به شیوه‌های معمول و تجربه شده در زمینۀ تامین عادلانۀ انرژی بسنده کنیم؛ چرا که از سویی عدالت انرژی قطعاً به متغیرهای جغرافیایی و بومی وابسته است و صرفاً با انرژی‌رسانی یکسان به همۀ مناطق محقق نمی‌شود و از سوی دیگر، طرح‌ها خلاقانه و ایده‌های نو می‌توانند هم صرفۀ اقتصادی بیشتری برای کشور داشته باشند و هم زمینۀ توسعۀ فناوری‌های نوین، از قبیل توربین‌های بادی و سلول‌های خورشیدی را فراهم نمایند.
* سید حمیدرضا قریشی؛ کارشناس انرژی شبکه کانون های تفکر ایران (ایتان)
• منابع
1- http://ifco.ir/building/standard/standard_inform.asp
2- http://niroandishe.com
انتهای پیام/
