چرا ادبیات دینی در ایران نحیف است؟

خبرگزاری تسنیم‌؛ وقتی از ادبیات دینی در قاموس ادبیات داستانی نوین ایران صحبت می‌کنیم، از چه حرف می‌زنیم؟ واقعیت این است که ادبیات داستانی دینی در ایران هیچگاه نتوانسته خود را همانند سایر گونه‌های اصیل و حتی غیر اصیل و نو برآمده بالا کشیده و در معرض دید مخاطبان قرار دهد.

هر فرد پیگیری در این زمینه می‌تواند به خوبی دگردیسی ژانرهای مختلف ادبیات اجتماعی، فولکلور و حتی سیاسی ـ اجتماعی در ایران معاصر پس از پیروزی انقلاب را ردیابی کند، تحولات و ادغام‌ها را، رویش‌ها و نو برآمدن‌ها را؛ اما وقتی صحبت از ادبیات داستانی دینی به میان می‌آوریم، چیزی بیش از بازنویسی‌های پررنگ و لعاب از روایت‌های دینی دستمان را نمی‌گیرد و این هم معنایی جز درجا زدن را در ذهن ما متبادر نمی‌کند. اما دلیل این واقعه چیست؟

در آسیب شناسی این رویداد می‌توان دلایل متعددی را برشمرد که بدون شک نخستین آن بی‌میلی نویسندگان در پرداخت به چنین موضوعی است و آن نیز به نوبه خود ریشه در برخورد ناشران با انتشار این کتاب‌ها دارد.

از سویی نویسندگان صاحب قلم ما در موج اول بازنویسی این داستان‌ها نتوانسته‌اند، چنانکه باید و شاید مخاطب را به سوی خود جلب کنند و او را از دل بازار مکاره چاپ و نشر به سمت خود متمایل کنند و از سوی دیگر ملاحظاتی که در زمینه آثار دینی وجود دارد، اجازه  نرمش هنرمندانه و ورود فضای تخیلی به داستان‌نویسی را به آنها  نمی‌دهد. در نهایت کتاب به عنوان سرمایه در دست ناشر باقی مانده و وی نمی‌تواند از این سرمایه بهره‌‌برداری مد نظر خود را انجام دهد. پس کتاب به فروش نمی‌رسد.

در کنار این مسئله کتاب‌سازی‌های نامناسب و انتشار بی‌کیفیت برخی آثار در کنار زینت‌آرایی بی‌فایده بسیاری از کتاب‌ها با وجود محتوای کم مایه آنها نیز دست در دست هم داده‌اند، تا فضای ادبیات دینی نتواند چندان که باید و شاید رشد و نمو پیدا کند.

نکته دیگری که تن نحیف ادبیات دینی در ایران را می‌فشارد، نامأنوس بودن و بیش از اندازه تخصصی بودن منابعی است که نویسندگان جوان با مراجعه به آن می‌توانند دستمایه‌ای برای خلق آثار پیدا کنند. نبود کتابخانه‌های تخصصی و مدون و نیز زبان علمی پیچیده بسیاری از این آثار، در کنار کتاب‌سازی‌های متعدد صورت گرفته، از یک واقعیت دینی که در موارد متعدد به اصالت متن آسیب زده است، نیز موضوع دیگری است که باعث آسیب‌پذیری ادبیات دینی و رشد ناکام آن در ایران شده است.

حال بیایید کمی هم به این سوی ماجرا نگاه کنیم، به کتاب‌های منتشر شده در این ژانر.

به طور مشخص کمتر پیش می‌آید که مراسمی به عنوان رونمایی و نقد برای این کتاب‌ها به سان سایر آثار برگزار شود،‌ این کتابها اغلب در مظلومیتی تمام منتشر می‌شود و فروش آنها اگر دولتی و وابسته به خرید یک نهاد خاص نباشد، تنها به قضا و قدر ناشر ارتباط پیدا می‌کند. حال آنکه رمان و داستان‌های بزرگسال و یا نوجوان دینی در بهترین شرایط تنها باید شانس بیاورند که بتوانند به چشم مخاطب بنشینند.

از سوی دیگر رسانه‌ها نیز به دلیل نبود جاذبه‌های ژورنالیستی کمتر تن به معرفی این دست آثار می‌دهند و بر فراموشی آنها در بازار مکاره پیش روی چشم مخاطب ناخواسته تاثیر می‌گذارند.

با توجه به این مقدمه به نظر می‌رسد، ادبیات دینی ایران در دهه چهارم پیروزی انقلاب برای پوست اندازی نیازمند طی کردن چهار مرحله است.

نخست تربیت و آگاهی نویسندگانی که جرئت و جسارت قدم زدن در زیر و بم متون و روایت‌های دینی و توانایی استفاده از آنها برای خلق یک اثر داستانی بکر و البته خلاقانه را داشته باشند. این مهم میسر نمی‌شود جز با ایجاد بسترهای آکادمیک برای درگیری میان نویسندگان و متون تخصصی مورد نیاز آنها که می‌تواند خلق سوژه برایشان باشد.

دومین مسئله به کتابسازی صحیح این آثار مرتبط است. روانشناسی مخاطبان کتاب در دنیای دیجیتال امروز حاکی از اهمیت بالای ظاهر و شیوه تولید کتاب برای جذب مخاطبان دارد. ادبیات دینی برای جلوه‌‌گری در میان مخاطبان امروز خود راهی ندارد، جز اینکه به سوی ساخت کتاب‌هایی زیبا و با کیفیت در ساختار ـ به شرط کیفیت مطلوب محتوا ـ حرکت کند. کتابهایی که جدای از محتوا از نظر ظاهر و ساختار نیز بتوانند مخاطبانی را به سمت خود و تورقشان جلب کنند و در نهایت آنها را مجاب به خرید کتاب کنند.

رکن سوم برای این پوست اندازی، ایجاد سامانه رسانه‌ای ویژه برای بازنمایی این آثار در ذهن و زبان مخاطبان است. رسانه‌هایی که بتوانند با جذابیت‌های ژورنالیستی تصویری بکر و تازه از یک اثر داستانی دینی پیش چشم مخاطب به تصویر بکشند و در نهایت سیستم فروش و داشتن مکان‌ها و پاتوق‌هایی برای ارائه جذاب این دست آثار است که می‌تواند بستری برای دگردیسی و پوست اندازی ادبیات دینی و رجعت دوباره مخاطب به آن پیش چشم علاقه‌مندان به کتاب باز کند.

انتهای پیام/