دولت‌های «عافیت‌طلب» سد راه غیرنفتی شدن اقتصاد ایران بوده‌اند

علی شمس اردکانی معتقد است استفاده از نفت برای رتق و فتق امور جاری کشور اشتباهی است که همه دولت های سابق و حال در ایران انجام داده اند. در حالی که نفت در داخل ایران با قیمت حداقلی فروخته می شود در کشوری مثل ترکیه درآمدی که دولت از یک بشکه نفت بدست می‌آورد بیشتر از دولت ایران است. به اعتقاد وی باید از نفت به عنوان یک سرمایه استفاده کرد.

مشروح دیدگاه های وی را در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم می خوانید:

تسنیم: با توجه به کاهش قیمت نفت در ماه های اخیر بحث دیرینه کاهش وابستگی به نفت این روزها دوباره بر سر زبان کارشناسان افتاده است. نظر شما در این باره چیست؟

اردکانی: اقتصاد بدون نفت یک تعبیر انتزاعی است. متناسب با شئونات زمان باید اقتصاد را اداره کرد. نباید سرمایه خود را که همان نفت است، به صورت مصرفی از بین ببریم. راه اقتصاد بدون نفت این است که از نفت به عنوان یک سرمایه استفاده کنیم. با ایجاد حساب سرمایه ارزی و ریالی می توانیم این مهم را محقق کنیم. حساب سرمایه ارزی برای فروش خارجی و حساب سرمایه ریالی برای فروش داخلی. منابع حاصل از درآمدهای نفتی و همچنین تبدیل آن به ریال برای رونق چرخه تولید باید صرف پروژه های عمرانی است.

متأسفانه حجم بالائی از درآمد نفت صرف واردات می شود. دو برابر صادرات در داخل نفت مصرف می کنیم. قیمت نفتی که در داخل مصرف می کنیم، در بودجه سال ٩٣ هر بشکه 18.5 دلار است. در صورتی که قیمت بازار هر بشکه نفت حدود 50 دلار است. ما باید از نفت 50 دلاری،  با ایجاد ارزش افزوده، 60 دلار سرمایه به دست آوریم. در کشور ترکیه از هر بشکه نفت 50 دلاری، 75 دلار براى خزانه دولت درآمد تولید می شود. این باعث می شود دولت ترکیه از مصرف هر لیتر سوخت واراداتى قوی تر شود چرا که با اخذ مالیات، درامد بیشتری کسب می کند. ولى دولت ما از مصرف هر بشکه نفت 31.5 دلار سرمایه از دست می دهد.

تسنیم: آیا الان زمان آن فرارسیده است که به سمت اقتصادی مستقل از درآمدهای نفتی حرکت کنیم؟

اردکانی: بایستی از دیروز شروع می‌کردیم. اینکه فکر کنیم شرایط عادی است و عادی خواهد ماند اشتباه است. چون احتمال تشدید شدن شرایط یعنی افزایش محدودیت های خارجی و ادامه تحریم ها بالاست و زمانی که محتمل قوی است احتمال را باید قوی در نظر گرفت، ساز و کارهاى ما باید مناسب ادامه تحریم ها باشند.  اگر مشکلی پیش می آید که 90 درصد زندگی را به هم می زند، باید در حد 90 درصد برای مقابله با آن مشکل آماده باشیم.

باید خود را برای هر پیشامدی آماده کنیم. حتی خود را بایستی برای شرایطی آماده کنیم که نتوانیم یک بشکه نفت هم بفروشیم. به طور جدی آماده باشیم چرا که با از بین رفتن منابع در دولت پیشین تحریم ها بسیار بر زندگی مردم تاثیر گذار است. متاسفانه ما این ذهنیت را نداریم. پوپولیست ها به مردم امیدهای کاذب می دهند. اگر شرایطی به گونه ای باشد که در سال آینده حتی یک بشکه نفت هم نتوانیم بفروشیم اولین چالشی که ایجاد می شود، کمبود نقدینگی برای تامین واردات(خرید خارجی) است. البته بسیاری از دلالى واردات منتفع می شوند. برخی از این افراد در بدنه دولت هستند و برخی دیگر نیز تاجر می باشند. چون ارزی وجود ندارد لذا واردات با مشکل مواجه می شود. از طرف دیگر کمبود ارز سبب افزایش قیمت ارز خواهد شد. اینکه افزایش قیمت ارز خوب است یا بد باید شفاف سازی بشود. قیمت ارز شفافیت ندارد. قدرت پول ملی وقتی خوب است که نرخ رشد اقتصادی نیز بالا باشد. قیمت ارزی خوب است که به نفع تولیدکننده داخل باشد. در حال حاضر قیمت پول گران است. در واقع هزینه استقراض پول بالا است. قیمت پول ملی باید به گونه ای باشد که اشتغال کامل ایجاد کند. یکی دیگر از تبعات عدم فروش نفت، گران شدن کالای سرمایه ای است. چون در 5 سال گذشته  کالای سرمایه ای مورد نیاز تولید و اشتغال کامل را نه از ظرفیت های داخلی خود و نه با واردات تأمین کرده ایم پول نفت را داده ایم مواد مصرفى خارجى خریده ایم باید جلوی خام فروشی را بگیریم. باید ارزش افزده ایجاد کنیم و نه مواد معدنی را به صورت خام بفروشیم. باید از دیروز شروع می کردیم که نکردیم زمان را از دست داده ایم. اما الان نیز قبل از وقوع هرگونه چالش جدیدی باید با برنامه ریزی دقیق شروع کنیم. برای کالاهای سرمایه ای جایگزین ایجاد کنیم. اینکه پول نفت را به صورت رایگان به مردم بدهیم عوام فریبی است.

تسنیم: به نظر شما چرا دولت ها در سال های گذشته به گونه ای علمل کرده اند که الان باید حسرت سال های گذشته را بخوریم؟ چه مانعی بر سر راه بوده است که دولت ها خواسته یا ناخواسته سهم نفت در اقتصاد را کاهش نداده اند؟

اردکانی: عادت دولت ها به استفاده از منابع رایگان باعث شده است که سال به سال حضور نفت در اقتصاد ملی پررنگ تر شود. همین مسئله است که اکنون با کوچکترین نوسانی در قیمت نفت به ارکان اقتصاد کشور شوک وارد می شود. عملکرد دولت ها در طول چند دهه گذشته به گونه ای بوده که بودجه نفتی تر شده است. حساب سرمایه را نمی توان به طور مصرفی هزینه کرد. اگر یک کاسبی سرمایه خود را صرف امور جاری خود کند، چون مایه خورى میکند، احمق است. ما منابع درآمد ارزی خود را که سرمایه کشور است، صرف هزینه های جاری کشور کردیم.

تسنیم: عامل اصلی چه بوده است؟

اردکانی: عافیت طلبی دولت ها عامل اصلی وابستگی بودجه های دولت به نفت بوده است. عوام فریبی و عوام زدگی دولت ها باعث شده به جاى تخصیص منابع به تولید همه را مصرف گرا کنیم. باید سمت تولید می رفتیم که نرفتیم. دولت ها در سال های گذشته معتاد به واردات شده اند. واردات همه کاره اقتصاد شده است. سند چشم انداز یک وظیفه ملی است. ولى در عرصه اقتصاد 19 سال از اهداف آن عقب هستیم.

تسنیم: دیگرانی هم مانند کشور ما وجود دارند با شرایط مشابه. چرا این کشور توانسته اند ولی ما همچنان باید چوب وابستگی به نفت را بخوریم؟

اردکانی: این دیگرانی که گفتید سرمایه ملی خود را صرف امور جاری خود نکردند. در این کشورها تولید حرف اول و آخر را زده است. اینان تصمیم گرفتند که با محور قراردادن تولید ملی کار کنند. این کشورها از سرمایه ملی خود ارزش افزوده ایجاد کرده اند. بر اقتصاد ملی تکیه کرده اند. از پتانسیل ها و ظرفیت های ملی و داخلی خود حمایت کرده اند و بسترهای لازم جهت تحقق آنان را فراهم کرده اند. ما نه تنها این اقدامات را انجام ندادیم بلکه نقطه مقابل آن را در دستور کار قرار دادیم. در طول سال های گذشته به ویژه بعد از جنگ تحمیلی واردات محور اقتصاد بود نه تولید ملی.

تسنیم: مسلما زمانی که تولید محور باشد و کسب و کار در بخش مولد رونق بیابد، دولت می تواند با اخذ مالیات، خلا کاهش درآمدهای نفتی را جایگزین نماید. این یعنی همان حرکت به سمت کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی.

اردکانی: دقیقا. موافقم. اگر سهم تولید افزایش یابد، دولت نیز می تواند از سود عملکرد واحدهای تولیدی مالیات اخذ کند. متاسفانه در شرایط کنونی تولید محور نیست. تا زمانی که تولید افزایش نیابد نمی توان صرفا نرخ مالیات را افزایش داد چرا که این کار به ورشکستگی بنگاه های تولیدی کمک می کند. مبارزه با فرار مالیاتی یکی دیگر از ضرورت ها افزایش درآمدهای مالیاتی است. در شرایط کنونی که تولید به شدت آسیب دیده باید به درستی نظام تولیدی کشور آسیب شناسی شود. در حال حاضر هزینه استقراض گران است لذا هزینه تمام شده کالاهای تولید نیز بالا است. سیاست های بانکی نیز بر محور تولید نیست. لذا در مجموع در اقتصاد کشور تولید به صرفه نیست.

تسنیم: همان طور که شما هم اشاره کردید تا زمانی که تولید اساس و محور اقتصاد قرار نگیرد نمی توان امیدی به بهبود اساسی و ساختاری اقتصاد کشور بود. این مهم دقیقا در متن و محتوای اقتصاد مقاومتی اشاره شده است. براین اساس کشور چاره ای جز حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی ندارد. در حالی که برخی اقتصاد مقاومتی را نسخه بی تاثیر برای اقتصاد ملی می دانند و صرفا تحریم را مسبب اصلی. نظر شما در این باره چیست؟

اردکانی: تکیه بر تولید ملی یعنی همان مقاوم سازی درونی اقتصاد. این یعنی همان اقتصاد مقاومتی. هیچ راهی جز تحقق اقتصاد مقاومتی پیش روی کشور نیست. اقتصاد مقاومتی بهترین راه ممکن است ولی متاسفانه مسئولان اجرایی اعتقادی به ان ندارند. اگر اعتقادی داشتند پس چرا یک هفته قبل  از ابلاغ سیاست های اقتصاد مقاومتی از این حرف ها نمی زدند. کسى که عوام فریبی می کند، دروغ می گوید. هیچ اعتقادی هم به اقتصاد مقاومتی ندارد. اقتصاد مقاومتی یعنی جوانان کشور بیکار نشوند. اقتصاد مقاومتی یعنی اینکه اقتصاد ملی قوی شود. مردم عزیز باشند و عزت داشته باشند. دولتی که نیاز به واردات دارد عزیز نیست. باید عقل گرا باشیم.

بی تدبیری از خودمان است. سوء مدیریت باعث شد که تحریم ها تاثیرگذار باشد. اگر با درایت سیاست گذاری می کردیم و هوشمندانه با تحریم ها مقابله می کردیم، دیگر شاهد مشکلات کنونی کشور نبودیم. اگر تحریم ها لغو شود و درآمدهای ارزی مجددا صرف واردات گردد، هیچ تاثیر مثبتی در اقتصاد ایجاد نخواهد شد و این مسئله به ضرر اقتصاد ملی خواهد بود.

تسنیم: برای تحقق اقتصاد مقاومتی چه باید کرد؟

اردکانی: برای تحقق اقتصاد مقاومتی سرمایه را باید حفظ کنیم. کارهایی که تا به حال انجام دادیم و اشتباه بود، دیگر انجام ندهیم. سوء مدیریت ها را جبران کنیم. تولید را محور قرار دهیم و بر این اساس بخش های دیگر اقتصاد را با محوریت تولید تنظیم کنیم. یعنی واردات، گمرک، مالیات و ... تمامی بخش های دیگر اقتصاد را بر پایه و محوریت تولید تنظیم کنیم. نخ تسبیح تمامی فعالیت ها، سیاست های اقتصادی دولت باید تولید ملی باشد. مغز اصلی اقتصاد مقاومتی نیز همین تولید ملی است. اولین کار ممکن نیز آسیب شناسی درست مشکلات بخش تولیدی کشور است. به طور مثال سیاست های بانکی باید تغییر کند چون هزینه استقراض برای بنگاه های تولیدی بالاست که این مسئله قیمت تمام شده کالا را افزایش می دهد.

در نهایت باید بگویم که بهترین فرصت را در 8 سال گذشته از دست دادیم. ضعف را بر بنیان های اقتصادی حاکم کردیم. عقل گرایی در اقتصاد یک ضرورت است. دولت را کوچک کنیم. افزایش سرمایه گذاری داخلی و خارجی را ایجاد کنیم. ساختار تولید را اصلاح نماییم. پول ملی را به جای هزینه کرد، سرمایه گذاری کنیم.

انتهای پیام/