دولت نوسان قیمت‌ها را کنترل کرده است نه تورم
خبرگزاری تسنیم: رئیس انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران با اعلام اینکه دولت فعلی توانسته نوسانات قیمت را کنترل کند و این موضوع به‌معنای کنترل تورم نیست، گفت: آنچه رخ داده متفاوت با دولت قبل نیست، بلکه فقط ثبات آن متفاوت است.
میثم موسایی استادتمام دانشگاه تهران، دارای دکترای اقتصاد با گرایش اقتصاد اسلامی از دانشگاه تربیت مدرس، مؤلف بیش از 30 کتاب مختلف در حوزه‌های اقتصادی، پولی و بانکی از جمله اقتصاد رسانه‌ها، مبانی اقتصاد توریسم، موضوع شناسی ربا، ربا و کاهش ارزش پول، بررسی عملکرد بانکداری بدون ربا در ایران، اصول و مبانی علم اقتصاد، اقتصاد فرهنگ، بررسی میزان التزام به رفتارهای اقتصادی و... است.
وی بر این باور است که دولت در سال 94 با کمبود ارز و کسری بیش از 40 تا 50 هزار میلیارد تومان روبه‌رو می‌شود.
رئیس انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران با تشریح راهکارهای بلندمدت خروج از شرایط فعلی اقتصاد، راهکارهای کوتاه‌مدتی را همچون کاهش هزینه‌های زائد، افزایش عوارض خروج از کشور، حذف ویزا، پرداخت بیشتر مالیات از سوی آستان قدس رضوی(ع)، بنیاد مستضعفان و... مورد تأکید دارد.
وی با اشاره به تفاوت نوسانات قیمت‌ها با نرخ تورم معتقد است که دولت در تلاش است تا نوسانات قیمت‌ها را کنترل کند که این به‌معنای کنترل تورم نیست، چراکه تورم تعریف و الزامات خاص خود را دارد. سنجش نوسانات قیمت‌ها یک ماه نسبت به ماه قبل، سنجش تورم نیست.
دیگر نظرات این اقتصاددان را در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم در ادامه می‌خوانید.
تسنیم: تعریف شما از تورم چیست و تورم بر چند قسم است؟
موسایی: تورم عبارت است از افزایش مداوم سطح عمومی قیمت‌ها به‌معنای کاهش مستمر ارزش پول ملی کشور. اساساً تورم دارای چند ویژگی است: افزایش قیمت‌ها باید جنبه عمومی داشته باشد. خودافزایی و برگشت ناپذیری و استمرار در آن وجود داشته باشد.
چنانچه این افزایش مستمر نباشد و با پرش به بالا و پایین روبه‌رو باشد، تورم نیست.
تورم دارای سه نوع مختلف است، تورم خزنده که در آن سطح عمومی قیمت‌ها به‌آهستگی افزایش می‌یابد.
تورم شدید یا تازنده: این نوع تورم شرایطی است که در آن سطح عمومی قیمت‌ها با شدت و سرعت زیاد افزایش می‌یابد.
تورم بسیار شدید: قاعدتاً این نوع تورم، افسار گسیخته است و در آن سطح عمومی قیمت‌ها با افزایش ساعتی و روزانه روبه‌رو است.
- تورم ایران از نوع تورم شدید است
- قیمت‌ها بعد از 36 سال حدود 708 برابر شده است
تسنیم: تورم ایران از کدام نوع است؟
تورم ایران از نوع شدید است. متوسط نرخ تورم سالانه طی 36 سال، نزدیک به 20 درصد بوده است. این یعنی به‌طور سالانه متوسط سطح عمومی قیمت‌ها 20 درصد افزایش یافته است. قیمت‌ها بعد از 36 سال حدود 708 برابر شده است.
تسنیم: آیا ایران تاکنون تورم بسیار شدید را تجربه کرده است؟
موسایی: ما هرگز تورم بسیار شدید را تجربه نکرده‌ایم. این شرایط را آلمان پس از جنگ جهانی دوم تجربه کرد که مردم دچار فقر و بی‌پولی بسیار شدید بودند. ایران کشور غنی و ثروتمندی است. کشاورزی آن متنوع و 4فصل است. معادن فعال در ایران و...، همه باعث می‌شود که اقتصاد کارکردهای خود را داشته باشد و ما دچار تورم بسیار شدید نشویم. ما حتی در دوران جنگ و پس از جنگ نیز دچار این تورم نشدیم. از جنگ بیش از 120میلیارد دلار دچار خسارت شدیم ولی دچار تورم بسیار شدید نشدیم.
تحریم‌ها و ... نیز هزینه‌هایی برای اقتصاد ما داشته است. هزینه مستقیم و غیرمستقیم سالانه حدود 100میلیارد دلار است. در این میان باید هزینه فرصت‌های از دست رفته را در نظر بگیریم، مثلاً عدم بهره برداری از میادین مشترک نفتی با قطر، امارات و...، از این جمله هستند، ما به‌اندازه سهم خود بر اثر عدم بهره گیری از این منابع، در عمل از این فرصت و منابع آن محروم هستیم.
تحریم‌ها، تحریم‌های ظالمانه‌ای است و به‌خلاف حقوق انسانی و حقوقی است که در همه ادیان به رسمیت شناخته شده است. میزان تحریم‌ها تناسبی با تخلفی که آنها ادعا می‌کنند، ندارد. هر نوع جرمی، باید مجازات متناسب با آن جرم را داشته باشد که اصلاً از اساس چنین نیست.
- سال پایه احتساب تورم در ایران سال 83 است
تسنیم: از شاخص‌های تورم بگویید.
موسایی: در بحث محاسبه شاخص قیمت‌ها، یک سال پایه را تعیین می‌کنند و شاخص آن سال را 100 در نظر می‌گیرند، در ایران سال پایه 83 است.
تسنیم: چرا سال 83 سال پایه است؟ سال پایه باید ویژگی‌های خاصی داشته باشد؟
موسایی: سالی را که به‌عنوان پایه انتخاب می‌کنند باید از ثبات لازم برخوردار باشد، شرایط عادی باشد و شرایط خاصی کشور به‌لحاظ اقتصادی نداشته باشد، بیشترین سبد کالایی در آن باشد. سالی که در آن تحریم اعمال می‌شود یا سند جدیدی به امضا می‌رسد که اقتصاد را متأثر می‌کند نمی‌تواند سال پایه باشد. سال پایه باید دارای بیشترین نمایندگی را داشته باشد.
تسنیم: به شاخص تورم و نحوه احتساب تورم اشاره می‌کردید.
موسایی: برای این کار، GDPبرای هر سال را به دست می‌آوریم. ارزش اسمی تولیداتی که در یک کشور تولید می‌شود مدنظر است. ارزش آنها به ریال است. کالای نهایی در اینجا مدنظر است.
GDP باید براساس قیمت سال پایه محاسبه شود. کالایی را که امسال تولید شده ضرب در قیمت کالاها در سال پایه می‌کنیم. GDP اسمی را تقسیم بر GDP حقیقی ضرب در 100 می‌کنیم.
رشد قیمت‌ها را می‌توان به‌صورت ماه به ماه، هفته به هفته و فصل به فصل محاسبه کرد. رشد قیمت‌ها نسبت به سال پایه، نسبت به سال قبل، یک ماه نسبت به ماه قبل آن (احتساب متوسط آن) قابل محاسبه است.
آنچه رئیس جمهور آن را به‌عنوان نرخ تورم ماهانه اعلام کرد، رشد قیمت‌ها نسبت یک ماه به ماه قبل بود و نه تورم. طبق تعریف تورم، آنچه مستمر نباشد تورم نیست. تورم با رشد قیمت‌ها فرق دارد.
تسنیم: صفر بودن نرخ تورم علامت مثبتی است در اقتصاد ایران یا منفی؟
موسایی: وقتی در کشور رشد اقتصاد داریم تورم از سطح پایینی برخوردار است، مثلاً در کشورهای غربی مانند آمریکا و برخی کشورهای اروپایی، نرخ تورم نزدیک به صفر است و این در مورد ایران صدق نمی‌کند.
چنانچه تورم تا 3 درصد را بپذیریم، افزایش قیمت‌ها سود بنگاه‌ها را افزایش داده، سرمایه گذاری را تحریک می‌کند.
با شرایط تورمی ایران، چنانچه رشد قیمت‌ها در ماههای مختلف صفر باشد، نشان از ثبات قیمت‌ها دارد و می‌توان آن را مثبت ارزیابی کرد، هرچند خود حکایت از رونق کمتر اقتصادی دارد.
- متوسط سالانه نرخ تورم در ایران در 36 سال اخیر 20درصد است
تسنیم: چرا آمارهایی که برای نرخ تورم از سوی مراکز مختلف اعلام می‌شود با هم متفاوتند؟
موسایی: احتساب تورم براساس شاخص لاسپیرز با شاخص پاشه، نتایج مختلفی را حاصل می‌کند. از هر دو یکی برای عمده فروشی و خرده فروشی استفاده می‌شود. در ایران بیشتر از لاسپیرز استفاده می‌شود.
در بحث محاسبه تورم باید اصل بر صحت اطلاعات باشد. کالاهایی نیز که در سبد سنجش تورم در نظر گرفته می‌شود بین 300 تا 500 قلم کالا است که باید بالای 95 درصد کالاها را پوشش دهد.
نرخ تورم برای مصرف خانواده‌ها متفاوت است. سبک زندگی مصرف کننده در میزان نرخ تورم مؤثر است. نرخ تورم در ایران متناسب با سبک زندگی یک خانواده کارگر، بورژوا، کشاورز و... محاسبه نمی‌شود.
همچنین شاخص‌ها برای تولیدکننده، عمده فروش و خرده فروش فرق دارد.
نرخ تورم پس از انقلاب به‌طور متوسط 20 درصد بوده است. تورم در بالاترین نرخ خود در ایران مربوط به سال 73 است که نرخ تورم به‌دلیل جهش ارز در آن سال 49.4 درصد بوده است.
بعد از آن بالاترین میزان نرخ تورم مربوط به سال 91 است که این نرخ به بالای 40 درصد رسید ولی هرگز میزان آن به‌میزان نرخ تورم سال 73 نرسید.
- دولت فعلی توانسته نوسانات قیمت را کنترل کند و اینها کنترل تورم نیست
تسنیم: از آثار تورم بگویید و اینکه دولت تا چه‌حد توانسته تورم و آثار آن را کنترل کند؟
موسایی: نرخ تورم دارای آثار و ابعاد اجتماعی و اقتصادی بسیاری است و بر تولید درآمد و توزیع ثروت اثرگذار است. در شرایط تورمی افراد سعی می‌کنند دارایی‌های نقدی خود را کاهش و اموال غیرنقدی را افزایش دهند که این مسأله خود به خود سبب می‌شود تا سطح قیمت‌ها افزایش یابد.
آثار سوء تورم بر پس‌انداز و مصرف مردم است. در چنین شرایطی تمام افرادی که سرمایه نقدی خود را به‌صورت پس‌انداز نگه می‌دارند ضرر می‌کنند. تورم همچنین بر نوع مصرف، تصمیم بنگاه‌ها و بلاتکلیفی آنها، موازنه پرداخت، میزان صادرات و.. اثر منفی می‌گذارد.
آثار اجتماعی تورم شدیدتر است، به‌طوری که طبقات جدید شکل می‌گیرند، طبقه متوسط به‌سمت فقر حرکت می‌کند. گروه بسیار کمی به طبقه ثروتمندان تبدیل شده و ثروتمندان هرروز ثروتمندتر می‌شوند و گروه زیادی به طبقه فقرا تبدیل می‌شوند. چنین شرایطی باعث ناامیدی و بی‌ثباتی و به مانع اصلی رشد و توسعه منجر می‌شود.
دولت فعلی توانسته نوسانات قیمت را کنترل کند و اینها کنترل تورم نیست.
تلاش برای کنترل تورم، به‌قیمت رکود بوده است. اشتغال ایجاد نشده و نرخ رشد 8 درصد محقق نشده است. با رقم پایین نرخ رشد روبه‌رو هستیم. آنچه رخ داده متفاوت با دولت قبل نیست، ثبات آن متفاوت است.
اصل انتخاب دولت جدید بر توافق در مذاکرات است. آنچه تاکنون رخ داده نیز در حدی نیست که اقتصاد را بر ریل رشد و توسعه اقتصادی وارد کند.
- می‌توان سالانه 20میلیارد دلار از طریق توریسم کسب درآمد کرد
تسنیم: برای بهبود شرایط فعلی چه باید کرد؟
موسایی: عمده تصمیمات اتخاذ شده در حوزه صنعت، کشاورزی، خدمات و.. باید طوری باشد که کشور در بلندمدت رشد داشته باشد.
ما تلاشمان در بلندمدت باید روی عرضه و نیز ارتقای بهره‌وری نیروی کار و سرمایه متمرکز باشد. این تلاش‌ها به‌معنای بهبود فضای کسب و کار است. وقتی وضعیت عرضه تغییر کند، وضعیت تورم و بیکاری نیز تغییر خواهد کرد.
هدفگذاری کشورهای غربی معمولاً به این شکل است که بیکاری و تورم را 3 درصد و رشد اقتصادی را بالای 3 درصد در نظر می‌گیرند.
باید با یک مدیریت صحیح از همه ظرفیت‌های خالی کشور بتوان استفاده کرد. تحقق رشد اقتصادی 8 درصد یک‌دفعه ممکن نیست. این میزان رشد نیازمند مقدماتی است. باید در طول دوره زمانی هدفگذاری شود و به‌تدریج به آن رسید. توسط اندیشمندان و صاحب‌نظران مشکلات بیان شود و ضمن رصد شرایط، به اصلاح و حل مشکلات پرداخت.
در اشاره به راهکارهای کوتاه‌مدت باید بگوییم ما در شرایط تحریم هستیم. روزانه بدون میعانات نفتی یک‌میلیون بشکه و با میعانات نفتی یک‌میلیون و 300 هزار بشکه در روز نفت می‌فروشیم. این یعنی روزی 50میلیون دلار و در ماه یک و نیم میلیارد دلار و در سال کمتر از 20 میلیارد دلار. در این 30 سال اگر درست برنامه ریزی کرده بودیم آنچه از نفت به دست می‌آید به‌راحتی از طریق صنعت توریسم قابل حصول بود، یعنی تنها 20میلیارد دلار در سال از توریسم حاصل می‌شد.
در شرایط کنونی اقتصادی، باید به 30میلیارد دلار قاچاق کالا در سال نیز اشاره کرد که خود رقم بالایی است.
ساختار اقتصادی کنونی ایران همراه با فساد است. فساد خودش را تولید می‌کند. هزینه‌های آن بالاست و این شرایط اقتصادی را بدتر می‌کند. فساد و رانت کارکردی شده است، یعنی فساد دارای کارکرد اقتصادی شده است، حتی کار به حدی رسیده که حذفش ممکن است اثر منفی داشته باشد.
برای بهبود شرایط، ضمن تغییر ساختارها، نیاز به حضور افراد لایق است که از کانال منافع و... به پست نرسیده باشند بلکه مبتنی بر لیاقت و شایستگی این جایگاه را کسب کرده باشند.
در حال حاضر ما با بیکاری آشکار 10 درصد و بیکاری پنهان 30 درصد روبه‌رو هستیم. همچنین کشور دارای 3میلیون معتاد است. متوسط سالانه نرخ تورم 20 درصد است و بیشترین تورم نیز در محصولات غذایی رخ می‌دهد. قطعاً نرخ تورم که اعلام می‌شود شامل محصولات غذایی نیست.
دولت در سال 94 با کمبود ارز و کسری بیش از 40 تا 50 هزار میلیارد تومان روبه‌رو می‌شود.
- کاهش هزینه‌ها در کوتاه‌مدت یک راه‌حل مؤثر است
تسنیم: در چنین شرایطی راهکار کوتاه‌مدت اقتصادی چیست؟
موسایی: راهکار کوتاه‌مدت کاهش هزینه‌های زائد است. در اقتصاد مقاومتی باید سفرهای خارجی را به حداقل رساند. این‌گونه سفرها با هیأت‌های همراه بسیار، همچنین برگزاری همایش‌های بی‌اثر و سایر امور تشریفاتی زائد مانند خرید دکوراسیون ویژه مدیران و... ممنوع شود. با اختصاص پاداش‌های میلیونی و میلیاردی ویژه مدیران برخورد شود و این کار عاری از هرگونه استثنا باشد.
عوارض خروج از کشور باید افزایش یابد تا تقاضا برای خروج از کشور کاهش یابد و مصرف ارز کاهش یابد. ورود به کشور بدون هزینه شود. تا حد امکان و با همکاری دوسویه با برخی کشورها، ویزا حذف شود. دولت برای سال 94 می‌تواند اعلام کند کشورهایی که درآمد سرانه‌شان مثل ایران یا بیشتر از آن است، بدون ویزا وارد ایران شوند. تا حد امکان باید بتوان این مسأله را به‌سوی دوطرفه تبدیل کرد، به‌خصوص در مورد کشورهای همسایه.
در بحث حذف ویزا، مشکلات امنیتی نابجاست. ایران اطلاعات قوی دارد و هزینه‌های حذف ویزا کمتر از هزینه‌هایی است که در حال حاضر به اقتصاد ایران تحمیل می‌شود. حذف ویزا می‌تواند درآمد بیشتری را از آن ایران کند.
باید مالیات تجاری افزایش یابد. برخی بنگاه‌ها مانند آستان قدس رضوی(ع)، بنیاد مستضعفان و... باید مالیات بیشتری بدهند یا حتی مالیات سال آینده را یک سال زودتر به دولت بپردازند.
در بلندمدت باید روی عرضه کار کرد. کاهش هزینه‌ها در کوتاه‌مدت یک راه‌حل مؤثر است. در این مدت انجام یک‌سری اقدامات غیراقتصادی ضروری است، از جمله انجام مذاکرات است. حذف تحریم‌ها می‌تواند امید را به اقتصاد برگرداند. گرچه تحریم‌ها یک‌باره حذف نمی‌شود ولی حداقل به‌لحاظ روانی بسیار مؤثر است.
شرایط بعد از مذاکرات ایده‌آل نیست ولی به‌یاری فضای ایجاد شده می‌توان کشور را برای یک اقتصاد بدون نفت در بلندمدت آماده کرد.
از دیگر اقدامات حذف یارانه کسانی است که به آن نیاز ندارند. یک‌سری افراد از جمله کسانی که درآمد بالای 5میلیون دارند و نیز مدیران، مسئولان، نمایندگان مجلس، اساتید دانشگاه و... باید از لیست یارانه بگیران حذف شوند.
استفاده از تجربه سایر کشورها در مدیریت بهتر یارانه‌ها مؤثر است.
یک راه مؤثر دیگر این است که توزیع یارانه‌ها از کانال کمیته امداد امام خمینی صورت گیرد تا افراد از این طریق ثبت نام کنند.
در حال حاضر پرداخت یارانه‌ها یعنی از جیب مردم به آنها یارانه دادن، باید با تقویت این باور، دولت جسارت حذف افرادی را که نیازمند نیستند، بیابد.
یارانه‌ها به روستاها و شهرهای زیر 10هزار نفر می‌تواند اختصاص یابد. در شهرهای بالای 10هزار نفر به کارگران، سربازان، زنان سرپرست خانوار و دانشجویان متأهل و کارمندان زیر خط فقر تعلق یابد.
باید تأکید کنم که دستگاه متولی این کار باید دائم تغییرات را رصد کند و متناسب با تغییرات به آنها یارانه پرداخت شود.
گفت‌وگو از: مریم سلیمی
انتهای پیام/*
