زوایای سفر عبادی به مسکو در بحبوحه نبرد با تکفیری‌ها

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، روابط دیپلماسی اتحاد جماهیر شوروی سابق با عراق در نهم سپتامبر 1944 برقرار و در سال 1955 قطع و در سال1958 از سر گرفته شد.
اتحاد جماهیر شوروی سابق و عراق در فاصله سالهای 1958 تا1990 با یکدیگر به ویژه در زمینه نظامی همکاری کردند و عراق یکی از مهمترین وارد کنندگان جنگ افزارهای نظامی اتحاد جماهیر شوروی سابق بود و ارزش جنگ افزارهای فروخته شده به عراق تا حجم 30.5 میلیارد دلار رسید.کارشناسان نظامی اتحاد جماهیر شوروی سابق در عراق فعال بودند و کارخانجات صنایع نظامی در عراق احداث شد که کارخانه توپ سازی هاوتزر و کلاشینکف و مهمات توپ و آموزش کادر عراقی از جمله همکاری و تلاش های دو کشور بود.

در آن دوران روابط اقتصادی میان طرفین شاهد رشد قابل ملاحظه ای بود و از صد طرح اقتصادی تقریبا هشتاد درصد از آنها با موفقیت به اجرا درآمد.میدان نفتی الرمیله و میادین نفتی نهر عمر و اللحبس توسعه پیدا کرد و خط لوله فرآورده های نفتی میان بغداد و بصره با کمک شوروی ها احداث شد و همچنین نیروگاههای برق حرارتی و برقی آبی الناصریه و النجیبیه و دوکان با 1440 مگاوات احداث شد.شوروی سابق در زمینه ساخت کارخانه های ادوات کشاورزی در سامراء و برخی مناطق دیگر فعالیت کرد.

در دهه هشتاد بغداد یکی از بزرگترین مشتریان جنگ افزارهای شوروی سابق بود و در سال 1990 جنگ افزارهایی شامل تانک و توپ و نفربرهای زرهی و سامانه موشکی ضد تانک و سامانه ضدهوایی و بالگرد و هواپیما و کشتی به عراق فروخته شد.پس از تحریم های شورای امنیت در آگوست سال 1990 علیه عراق روسیه به  همکاری علمی و تکنولوژی ادامه داد.

روابط عراق و اتحاد جماهیر شوروی در جنگ ایران و عراق به سلسله کمک‌های دیپلماتیک و نظامی اتحاد جماهیر شوروی به رژیم بعث عراق می‌پردازد. این کمکها برگرفته از منافع مشترک عراق و شوروی در منطقه خاورمیانه و در مرحله بعد جامعه جهانی بوده است. در حدود 85٪ تجهیزات مورد استفاده عراق در جنگ ایران و عراق ساخت کشور شوروی بود.شوروی بزرگترین صادرکننده ادوات و تجهیزات نظامی به عراق بوده است.

اهداف شوروی سابق

به طور کلی اهداف شوروی در کمک به عراق برای مقابله با ایران را می‌توان در چند دستاورد کلی خلاصه کرد:
1-فروش تسلیحات نظامی به عراق و کسب درآمد سرشار از این طریق
2-قبل از انقلاب اسلامی، عراق متعلق به بلوک شرق (شوروی) و ایران متعلق به بلوک غرب (آمریکا) بود. شوروی تصور می‌کرد با پیروزی عراق بر ایران، ایران در زمره کشورهای بلوک شرق قرار می‌گیرد.
3-نمایش تسلیحات مدرن شوروی در جنگ ایران و عراق برای کسب سهم بیشتر بازار جهانی سلاح.

آغاز روابط دوستانه عراق و اتحاد جماهیر شوروی مربوط به پیمان دوستی است که دو کشور در سال 1972 منعقد کردند. بعد از مدتی با گرایش عراق به سمت غرب و دوری از شوروی، روابط دو کشور رو به تیرگی نهاد. پس از امضای معاهده 1975 الجزایر بین شاه ایران و صدام حسین و حمایت قاطع ایالات متحده آمریکا از موضع ایران، این کشور در سال 1976 پس از ناامیدی از حمایت مسکو، قراردادی را با فرانسه منعقد کرده بود که به موجب این قرارداد ساختار ارتش عراق می‌بایست بتدریج وابستگی خود را به مهمات و تجهیزات ساخت شوروی کم نماید. به دنبال آن در اوائل سال 1977 خرید هواپیماهای داسو میراژ 3 و طرح خرید نیروگاه هسته‌ای اوسیراک از فرانسه منجر به بروز مشاجراتی بین بغداد و مسکو گردید.

از سوی دیگر محکومیت شدید تجاوز شوروی به افغانستان از سوی عراق و متلاشی کردن حزب کمونیست عراق و اعدام بیش از صد نفر از اعضای آن همگی نشان بر تیرگی روابط عراق و شوروی بود.

با این حال هیچگاه روابط دو کشور قطع نشد و دو کشور همواره سعی داشتند سطح مطلوبی از مناسبات سیاسی را با طرف مقابل حفظ نمایند. عراق به سبب وابستگی ساختار ارتش و نیازمندی به تسلیحات و ادوات نظامی قادر به قطع کامل روابط با شوروی نبود و مسکو نیز تمایلی به از دست دادن تنها متحد خود در حاشیه خلیج فارس نداشت.

در تاریخ 22 سپتامبر 1980، طارق عزیز وزیر امور خارجه عراق در سفری که به مسکو داشت توانست موافقت شوروی را برای اعطای کمک‌های تسلیحاتی به رژیم بعث عراق جلب کند. در آن زمان شوروی امکان ارسال تسلیحات به عراق را نداشت و از اینرو تصمیم گرفت این کار را با کمک چندواسطه انجام دهد. کشورهای بلغارستان، آلمان شرقی و لهستان کشورهایی بودند که تسلیحات شوروی از طریق آنها به دست عراق می‌رسید. اولین محموله از سلاحهای مدرن شوروی در زمستان همان سال به عراق تحویل داده شد.

بعد از آنکه شوروی اولین محموله از تانکهای تی-55 خود را که بالغ بر 140 دستگاه بود، در بصره به عراق تحویل داد؛ فوراً طی نامه‌ای به حکومت وقت ایران، اطمینان خاطر داد که در جنگ میان ایران و عراق جانب بی‌طرفی را رعایت می‌کند. شوروی از طرفی عراق را تقویت می‌کرد تا خط مقدم مبارزه با صهیونیسم اسرائیل را عهده‌دار شود و از طرفی تجهیزات نظامی ایران را تاحدودی فراهم می‌کرد که بتواند نماینده شوروی در مبارزه با امپریالیسم آمریکا باشد. از اینرو شوروی تمایل به ادامه جنگ در منطقه خاورمیانه که حوزهٔ نفوذ آمریکا به‌شمار می‌رفت، داشت.
بعد از انهدام راکتور اتمی اوسیراک در طی عملیات اوسیراک و عملیات اپرا، شوروی که فکر می‌کرد ممکن است اسرائیل جبهه جدیدی علیه عراق بگشاید، تمایل بیشتری برای ارسال تجهیزات نظامی به عراق از خود نشان داد.

گرچه عراق از قبل از وقوع انقلاب ایران در سال 1357 جزو کشورهای تحت حمایت بلوک شرق بود، اما گرهارد کونزلمن یکی از وقایعی را که سبب حمایت جدی دولت گورباچف رئیس جمهور شوروی از عراق در یکی از برهه‌های جنگ شد را افشای ماجرای مک‌فارلین و سفر رابرت مک‌فارلین، مشاور امنیت ملی رونالد ریگان به تهران می‌داند.

خریدهای نظامی

موشک ضد هوایی اس-23 نوا
• 400+ تانک تی55
• 350+ موشک‌های زمین به زمین از نوع اسکاد
• 1000 تانک تی-62
• 500+ تانک پیشرفته تی-72
• 70 فروند میگ-21
• 70 فروند میگ-23
• 23 فروند میگ-25
• 25 فروند میگ-29
• 4 فروند هواپیمای سوخت رسان توپولف-72
• 73+ فروند سوخو-25
• 50+ فروند سوخو-17

همچنین در راستای کمکهای استراتژیک نظامی شوروی به عراق، تعدادی از کارشناسان موشکی شوروی در عراق حضور یافتند تا بتوانند برنامه موشکی بالستیک عراق را توسعه دهند. هیچیک از این کارشناسان عضو ارتش شوروی نبوده و از شرکتهای خصوصی طرف قرارداد با عراق به این کشور اعزام شده بودند. حضور این کارشناسان روسی تا سال 2001 تداوم داشت.

روابط روسیه با عراق در فاصله سالهای 1990تا2003 از همکاری نظامی به همکاری اقتصادی تغییر وضعیت پیدا کرد و روسیه واگن قطار و محموله کاماز و اتوبوس و ادوات دیگر صادر می کرد.شرکت های روسی در زمینه ساخت سیلوهای برنج و ذرت فعال بودند و شرکت های نفتی روسی پس از سال 1991 در عراق فعالیت کردند و در آگوست سال 1993 در بغداد برای اولین بار پس از تحریم های شورای امنیت سه توافق نامه میان عراق و روسیه در زمینه همکاری اقتصادی و تجاری و فنی به امضا رسید و همچنین توافقنامه های همکاری در زمینه تجاری و اقتصادی و علمی به امضا رسید.

قبل از شروع جنگ آمریکا علیه عراق در سال 2003 قریب به 40 شرکت روسی در عراق فعالیت می کردند که بیست شرکت در زمینه نفت فعالیت می کردند.ارزش تبادل کالا میان روسیه و عراق قبل از سال 2003 حدود7.73 میلیارد دلار بود. روسیه در این هنگام سرآمد دیگر کشورها از نظر مبادلات اقتصادی با عراق بود اما با شروع جنگ آمریکا علیه عراق همه قراردهای روسیه با عراق به حال تعلیق درآمد و شرکتهای روسی خسارت زیادی متحمل شدند. تبادل تجاری میان دو کشور در سال 2003 تا 252 میلیون دلار کاهش یافت در حالی که این رقم در سال 1989 به دو میلیارد دلار می رسید.

روابط طرفین پس از 2003

دومای روسیه در 21 مارس 2003 با صدور بیانیه ای اقدامات جنگی آمریکا و انگلیس علیه عراق را نقض اصول و قوانین بین المللی دانست.کاهش فعالیت عراق پس از سال 2003 را می توان تا حدود زیادی به اوضاع امنیتی نابسامان در عراق و نبود شرایط کاری برای روس ها عنوان کرد که از جمله آن می توان به حمله به کاروان سفارت روسیه در آوریل سال 2003، ربوده شدن هشت کارمند شرکت اینتر انیر گوسیرویس در آوریل در سال 2004 عنوان کرد، کشته شدن کارمند همین شرکت در سال 2004، حمله افراد مسلح به کارکنان همین شرکت در ماه مه 2005 و کشته شدن سه شهروند روس، حمله افراد مسلح به خودرو وابسته به سفارت روسیه در ژوئن سال 2006 و کشته شدن یک کارمند و ربوده و اعدام شدن شماری  روسها اشاره کرد.

با این حال روابط اقتصادی میان دو کشور عراق و روسیه پس از جنگ سال 2003 ادامه داشت.و در دسامبر این سال هیئتی به ریاست عبدالعزیز حکیم رئیس شورای حکومتی آن دوران به روسیه رفت و در این سفر موضوع فعالیت مجدد شکرت نفتی روسی بررسی شد.

طلب روسیه هنگام سقوط صدام حدود 12.9 میلیارد دلار بود و در اواخر سال 2004 باشگاه پاریس که روسیه نیز عضو آن بود تصمیم به بخشش بدهی های عراق تا هشتاد درصد گرفتند که روسیه از این فراتر رفت و 93 درصد از بدهی های عراق را بخشید.

در دهم مارس 2004 شرکت لوکویل روسی و وزارت نفت عراق قرار داد نفتی به امضا رساندند.در جولای همین سال هوشیاری زیباری وزیر خارجه وقت عراق راههای از سرگیری فعالیت کارشناسان روسی در عراق را در سفری به مسکو بررسی کرد.

در 26 آگوست سال 2004 ولادیمیر پوتین فرمان لغو فروش جنگ افزار به عراق را صادر کرد.در این مدت قرار دادهای دیگری در زمینه همکاری های اقتصادی به امضا رسید.

اما آنچه که درباره روابط میان روسیه و عراق پس از 2003 باید گفت این است که به آمریکا به علت هیمنه بر عراق و  حضور نظامی تا سال 2011 مانع از شکل گیری روابط میان روسیه و عراق می شد و در واقع اجازه و مجالی به روس ها یعنی رقیب دیرینه خود در عراق که زعم خود آن را در چنگ خود داشتند نمی داد.

اوج گیری همکاری های نظامی پس از خروج نظامیان آمریکایی از عراق

اما از سال 2012 روسیه قراردادی با عراق به ارزش 1.3 میلیارد دلار برای تجهیز عراق به 36 بالگرد از نوع می 28 و 48 سکوهای پرتاب موشک بانتسیر امضا کرد.در آگوست همان سال قرار دادی به ارزش 4.2 میلیارد دلار پس از دیدار هیئت نظامی عراقی به ریاست سعدون الدلیمی وزیر دفاع وقت عراق امضا شد.

در سال 2014 ارزش صادرات نظامی روسیه به عراق 1.7 میلیارد دلار آمریکا شامل هواپیماهای نوع سو-25 و دوازده سامانه موشک انداز و 6 بالگرد می-28 و 10 بالگرد می-35 بود.همچنین تحویل سامانه موشکی زمین به هوا از نوع بانتسیر اس 1 آغاز شد.

عراق با 11 درصد یکی از بزرگترین مشتری سلاح روسیه محسوب می شود و انتظار می رود که حجم خریدهای تسلیحاتی عراق از روسیه در سال 2015 به سه میلیارد دلار برسد.

گرایش عراق به روسیه و دیگر کشورهای برای خرید های تسلیحاتی زمانی آغاز شد که این کشور در معرض یورش تروریست های تکفیری داعش قرار گرفت.زمانی که در ژوئن سال 2014 داعشی ها موصل و بخش های زیادی از صلاح الدین و دیالی و الانبار را اشغال کردند، بغداد چشم امید خود را به آمریکا دوخته بود به ویژه که طبق قرارداد استراتژیک میان دو کشور آمریکا باید به عراق کمک می کرد.

اما آمریکا نقش تماشاگر را ایفا می کرد و زمانی که با گذشت چند ماه از یورش داعش به مناطقی از عراق، ائتلاف بین المللی را شکل داد در واقع هدفش نابودی داعش نبود بلکه به دنبال سیطره پیدا کردن بر آسمان عراق و ممانعت از اقدام جدی از سوی نیروی هوایی عراق علیه داعش بود.

در واقع این آمریکا بود که با یورش به عراق در سال 2003 سامانه هوایی عراق را ضعیف کرده بود و ارتش این کشور را نابود کرده بود و اجازه قدرت نمایی به آن را نمی داد.

عراق قراردادی در زمینه خرید 36 جنگنده اف16 با شرکت لاکهید مارتین به امضا رسانده است و قرار بود که این جنگنده ها به پایگاه هوایی بلد تحویل داده شود اما آمریکایی به بهانه های مختلف تاکنون از تحویل این جنگنده های خودداری کرده اند و یکی از بهانه ها موضوع نبود امنیت در عراق است.

پس از یورش داعش عراقی ها به روسها برای خرید بالگرد و تجهیزات نظامی گرایش پیدا کردند و بالگردهای موسوم به شکاچی شب یکی از  خرید های عراقی ها از روسها بود. در ماههای اول پس از یورش داعش به عراق، هیئتی از بغداد به مسکو رفت و قراردادی در زمینه خرید جنگنده های کار کرده سوخو به امضا رساند.

آمریکایی ها در زمان نخست وزیر نوری المالکی مدعی بودند که در صورتی که وی کنار رود کمکهای بیشتری به عراق از نظر نظامی خواهند کرد اما این سیاست در دوران حیدر العبادی نیز ادامه یافت و آمریکایی ها از دادن جنگنده هایی که عراقی ها پول آن را داده بودند نیز خودداری کرده است و بیشتر به دنبال ضربه زدن به دولت مرکزی بغداد و کارشکنی در تلاش ها برای مبارزه علیه داعش است.

آمریکایی ها نشان داده اند که علاقه ای برای کمک به بغداد برای مقابله با داعش ندارند از اولین اظهار نظرها باراک اوبا رئیس جمهوری آمریکا مبنی بر اینکه نیروی هوایی آمریکا نیروی هوایی شیعیان نیست تا طرح های تجزیه طلبانه و همکاری با کُردها و سنی ها از جمله مواردی است که می توان از آن به عنوان عدم تمایل واشنگتن در قبال کمک نظامی به عراق یاد کرد.

از دست رفتن الرمادی در حالی که دولت العبادی در حال تدارک دیدن عملیات در موصل بود وی  را به تامل جدی واداشت زیرا می دانست که از جانب آمریکایی ها کمکی دریافت نخواهد کرد.

حیدر العبادی نخست وزیر عراق در سفیر اخیر خود به واشنگتن تحت فشار آمریکایی ها قرار گرفت و آمریکایی به وی شرط کردند که در شرایط حاصر به حمایت امنیتی از عراق هستند که نیروهای مردمی در جبهه ها به ویژه در الانبار حضور نداشته باشند.

منابع پارلمانی عراق از سرباز زدن آمریکایی ها از دادن 100 تانک آبرامز به ارتش عراق خبر دادند و اعلام کردند که این اقدام آمریکا سهل انگاری و بدقولی در تجهیز ارتش عراق است و آمریکایی ها قصد دارند که سرمایه های عراق را بر باد دهند و سلاحی هم به عراق ندهند.

روسیه بعد از ایالات متحده امریکا متحدی استراتژیک از لحاظ نظامی و اقتصادی برای عراق محسوب می شود. بغداد در زمان نوری مالکی قراردادهای تسلیحاتی متعددی با روسیه در زمینه های دفاعی و نیروهای هوایی و زمینی امضا کرد اما آن قراردادها به دلیل وجود شبهات شبه فساد در عقد آنها با چالش جدی مواجه شدند. برای همین روسیه نتوانست آن طور که باید در مسلح کردن نیروهای عراقی سهیم شود. این مساله یکی از دلایل مهم در شکست ارتش عراق در برابر داعش و تسلط این شبکه تروریستی بر بخش عمده ای از خاک عراق در تابستان گذشته محسوب می شود.

از همین رو شخصا در اواخر اردیبهشت به مسکو رفت.سفر وی در واقع یافتن راهکار از سوی وی برای رفع نواقص تسلیحاتی و مهمات نظامی عراقی از طریق قراردادهای جدید با روسها بود.تداوم جنگ علیه داعش و تاخیر طرف آمریکایی در دادن سلاح های مورد نیاز نیروهای عراقی سبب شده است تا دولت عراق به دنبال منابع تسلیحاتی جایگزین از جمله روسی برای دست یابی سریع به سلاح های مورد نیازش باشد.

حیدر العبادی نخست وزیر عراق روز پنجشنبه در دیدار با دمیتری مدودیف همتای روس خود در مسکو، خواستار گسترش همکاری ها برای شکست داعش شد.

العبادی در این دیدار گفت: ما می دانیم که خطر تروریسم، نه تنها عراق بلکه کشورهای همسایه را نیز در بر خواهد گرفت.نخست وزیر عراق افزود: تروریسم گسترش می یابد و شکل های تازه ای به خود می گیرد و این امر، نیازمند توجه بیشتر روسیه است و ما نیز همکاری های فعالانه تر را در این زمینه انتظار داریم. ما می توانیم بر این نیروهای جدید پیروز شویم؛ همانگونه که شما در گذشته پیروز شدید.

نخست‌وزیر عراق در سفر خود به مسکو با رئیس جمهور و وزیر خارجه این کشور در مسکو دیدار و با آن ها در خصوص آخرین تحولات عراق و منطقه و افزایش همکاری نظامی برای مقابله با داعش بحث و تبادل نظر کرد.

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه در دیدار با "حیدر العبادی" نخست‌وزیر عراق در مسکو عراق را شریک قدیمی و مورد اعتماد خود خواند و بر افزایش همکاری نظامی و سرمایه گذاری‌ها در این کشور تاکید کرد.سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه نیز در این دیدار بر حمایت کامل مسکو از عراق در مقابله با تروریست‌ها تاکید کرد.

باتوجه به اینکه روابط عراقی ها با روسها سابقه ای دیرینه دارد و به طور کلی قبل از اشغال عراق از سوی آمریکایی ها بدنه ارتش عراق را سلاح های روسی تشکیل می دادند به نظر می رسند که دولتمردان عراق به خوبی به این نکته پی برده اند که آمریکا قصد ندارد به این کشور کمک کند و جنگنده های اف 16 که در حال نیاز مبرم عراقی ها است هر روز به بهانه ای به عراق داده نمی شود یک روز به بهانه نبود امنیت یک روز به بهانه آماده نبودن زیر ساختها در پایگاه هوایی بلد و بهانه تراشی ها فراوان دیگر آمریکا.

در واقع دلایل گرایش عراقی ها به روسها برای رفع نیازهای نظامی خود را می توان به دلایل زیر برشمرد:

1-عدم پایبندی آمریکایی ها به توافقنامه امنیتی مشترک.
2-خرید جنگ افزار برای مهار داعش موضوعی که آمریکایی راضی به آن نیستند.
3-تنوع در منابع عراقی ها را قادر می سازد که ابتکار عمل را در دست گیرند و به هر شرطی در این زمینه تن ندهند.
4-ناخرسندی دولتمردان عراق از تجهیز سعودی ها و عدم تحویل سلاح به عراقی ها آنهم در زمانی که نیاز مبرم به آن دارند.در واقع عراقی ها از خود این سئوال را می پرسند که چرا تجهیز سعودی ها به راحتی انجام می گیرد اما درباره عراق اینگونه نیست در حالی که این خود آمریکایی ها بودند که ارتش عراق را نابود کردند؟
5- عراق در حال حاضر در جنگ با داعش به پوشش هوایی مناسب نیاز دارد در حالی که جنگنده های ائتلاف بین المللی این پوشش را نمی دهند و عراق امیدوار است که با خرید جنگنده هایی از هوا قدرت نظامی را تقویت کند و نیروهای زمینی را پوشش دهد.

در واقع قراردادهای قبلی در دوره مالکی میان روسیه و عراق به دلایل مسائل مربوط به شبهات فساد اجرایی نشد.در این میان نباید از تلاش‌های سیاستمدارانی در داخل عراق که همپیمان آمریکا و مجری طرح های واشنگتن هستند نباید غافل شد که در این مسر سنگ اندازی می کنند.

حیدر العبادی به دنبال پیشبردهای طرح خود از طریق خریدهای نظامی از روس‌هاست اما در این میان به طور حتم با مشکلاتی نیز روبرو خواهد شد که سیاستمداران وابسته به آمریکا از مانع تراشان در این زمینه هستند.

به هر حال این اقدام العبادی گامی درست محسوب می شود تا بتواند ابتکار عمل را در جنگ با داعش که اخیرا دستاوردهایی به دست آورده اند محسوب می شود هر چند که در این مسیر آمریکایی ها مانع بزرگ خواهند بود و روس‌ها که هم اکنون در موضوع اوکراین با آمریکا چالش دارند مایل به افزایش دامنه نفوذ خود هستند اما نمی خواهند که چالش جدی‌تری با آمریکایی‌ها داشته باشند هر چند که قراردادهای جدید نظامی در خاورمیانه به اقتصاد آنها کمک می کند اما آنها خواستار بازپس گیری نفوذ خود به طور تدریجی هستند.
عبادی در مسکو به دنبال تامین نیازهای نظامی، امنیتی و تقویت همکاری های اقتصادی است اما باید دید تا چه اندازه در این مسیر موفق خواهد شد و روس‌ها تا چه اندازه در عمل می توانند این نیازهای بغداد را جامه عمل بپوشانند.

انتهای پیام/ر