نقش مشارکت مردم در عدالت اجتماعی و امر قضا

به گزارش خبرگزاری تسنیم، با شکل گیری روابط پیچیده بشری، رنگ و بوی تازه ای به تعاملات اجتماعی آنان بخشیده شد و دیری نپایید تا تقسیم کار اجتماعی نیز پیچیده گردید و به تدریج جوامع، خود را در معرض حجم گسترده ای از قراردادهای اجتماعی و موازین قراردادی دیدند. بی شک حرکت جوامع بسوی پذیرش ضوابط پسانوین اجتماعی، در شکل‌گیری زمینه‌های متنوع و کثیر رفتارهای ضد اجتماعی و خلاف اصول مورد وفاق، نقش موثری را دارا است.

اگر واقعیت و آرزوی غایی در شکل گیری این فرآیند را تحقق عدالت، مفروض بدانیم، بدیهی است که در دستیابی به این مهم، نقش مردم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. با ظهور آیین مقدس اسلام و تبیین اندیشه‌های ناب آن، بر نقش مردم در تحقق عدالت فراگیر بارها تاکید شده است. به عنوان مثال در آیه 90 سوره نحل خداوند متعال می فرماید:«إنّ الله یأمر بالعدل و الإحسان* براستی خداوند به اجرای عدالت و احسان امر می‌کند». آیات 8 مائده، 25حدید، 85 اعراف و غیره از نمونه های دیگر تاکید آموزه های دینی بر مشارکت مردم در تحقق عدالت اجتماعی و امر خطیر قضا است. پر واضح است که نتیجه اجرای عدالت توسط همه اعضای یک جامعه، آثار ارزنده‌ای بر کاهش دعاوی و اختلافات مادی و معنوی اعضای همان جامعه بر جای خواهد گذاشت.

قطعاً برای تحقق عدالت فراگیر، افراد واجد حقوق و تکالیفی هستند که از هر حیث حائز اهمیت است. حقوق مردم در مشارکت در امر قضا و اجرای عدالت اجتماعی شناسایی بایسته های دینی، اجتماعی و مقررات موضوعه است تا بر مبنای آن به تکلیف خود که مباشرت و مشارکت در از بین بردن زمینه‌های بی عدالتی و نقض حقوق شهروندی و ارزش های گروهی است، نائل آیند. با این وصف، دو اصل مهم تحت عنوان «خود اصلاحی» و «دگر اصلاحی» را می توان به عنوان مهمترین راهبردها برای مشارکت مردمی در تحقق هرچه بهتر قضاوت و عدالت در جامعه تلقی کرد.

بدیهی است هر زمان افراد یک جامعه به سوی پالایش وجود خویش از قید و بندهای بی انضباطی اجتماعی اقدام کنند، خود به خود جامعه به سوی تحقق جامعه ای عاری از ظلم و بیداد سوق می‌یابد. چرا که هر جامعه ای متشکل از افراد گوناگون، با سلایق مختلف و مختصات متنوعی است که حول محور یک سری ارزشهای مورد وفاق جمعی شکل گرفته است. این همانا مصداق بارز اصل مهم «خوداصلاحی» است که در آموزه های دینی تحت عنوان «تقوا» آمده و در این زمینه آیات و روایات متعددی بیان شده است. تقوا نیز ناظر بر خویشتنداری در برابر آنچه که قلب آدمی را به خود مشغول داشته و از حق منصرف می سازد، می باشد و این همان تلاش برای خود اصلاحی است.

اما اصل دوم در مسئله مشارکت مردم در تحقق عدالت و قضاوت حقیقی، تحت عنوان «دگر اصلاحی»، ناظر به نقش افراد در پالایش رفتارها و اندیشه های سایر افراد جامعه است. از آنجا که پیوستگی و همبستگی ایجاد شده در روابط اجتماعی، زمینه آثار فراگیر رفتارهای ضد اجتماعی افراد در جامعه را فراهم کرده است، لذا سرزدن هرگونه عمل سوء رفتار و اخلاق اجتماعی نه تنها آثار زیان باری را متوجه شخص مرتکب می کند بلکه دامان جامعه را نیز آلوده خواهد کرد. لذا باید کوشید تا با استفاده از ابزارهای صحیح و مناسب، غافلان اجتماعی را از ارزش های گروهی مورد وفاق با خبر ساخت و از تسری بیش از پیش فرهنگ نا صحیح در جامعه پیشگیری نمود. آمران به معروف و ناهیان از منکر همان افرادی هستند که با الهام از اندیشه های ناب قرآنی به این اصل مهم توجه نموده¬ و آیات و ورایات متعددی در این خصوص موجود است.

آنچه که مسلم است، خواسته هر جامعه ای تحقق آرمان های گروهی خود است و از این رو می‌کوشد تا ابزارهای رسیدن به این مهم را همواره مورد توجه خود قرار دهد. مشارکت مردم در اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی بیشترین اثر را در از بین بردن حجم کثیری از اختلافات و دعاوی مدنی و معنوی فراهم خواهد کرد. ایجاد نهادهای داوری و حکمیت افراد در هنگامه بروز اختلافات احتمالی، بخش دیگری از زمینه مشارکت مردم در فرآیند رسیدن به قضاوت عادلانه و صحیح است که این مهم نیز تحت عنوان قضات تحکیم در متون فقهی نیز به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است.

چنانچه به هر سه زمینه مارالذکر در این مرقومه توجه گردد، قطع به یقین حجم گسترده‌ای از پرونده‌های محاکم قضایی کاسته می‌شود و با اتخاذ این سبک پیشگیری مبتنی بر مشارکت مردم، باید در انتظار مشاهده جامعه ای مترقی، با ثبات و آرام بود که در آن بی اخلاقی، بی‌نظمی و آسیب های اجتماعی به انزوا رفته باشند.

سید مصطفی قاضوی

استاد دانشگاه و مدیرکل پیشگیری های مردمی و مشارکت های مدنی قوه قضاییه

انتهای پیام/