حمایت از تغذیه با شیر مادر در سیاست‌ها و قوانین جهانی

یکم تا هفتم اوت هر سال به‌عنوان هفته جهانی تغذیه با شیرمادر نام‌گذاری شده است. همه ساله در بیش از 170 کشور جهان، هفته جهانی تغذیه با شیر مادر را با هدف ترغیب و تشویق آن به منظور تضمین برخورداری مادران و نوزادان از سلامت گرامی می‌دارند. سازمان جهانی بهداشت با همکاری یونیسف از اوت 1990 درصدد ارتقا و حمایت از تغدیه با شیر مادر برآمده‌اند. 

 

بنا به اذعان سازمان جهانی بهداشت، تغذیه با شیر مادر، بهترین و سالم‌ترین شیوه برای تغذیه نوزادان است. تم و موضوعی که برای هفته تغذیه با شیر مادر در سال 2015 تعیین شده است عبارتست از: «حمایت از شیر مادر: نزدیک‌شدن به مادران» (1). امسال یکی از اهداف سیاست‌گذاران و تصمیم‌سازان، ارتقای تغذیه با شیر مادر حداقل در 6 ماه بعد از تولد است و رویکرد سازمان جهانی بهداشت در این رابطه، ارتقای سلامت مادر و نوزاد به‌طور هم‌زمان از طریق ترویج تغذیه با شیر مادر است (2).

 

1.بنا به گزارش سازمان جهانی بهداشت، هر روز بالغ بر 800 زن در اثر باردارشدن و یا زایمان جان خود را از دست می‌دهند.

 

2.99 درصد از تمامی موارد مرگ‌ومیر مادران و نوزادان در کشورهای در حال توسعه به‌وقوع می‌پیوندد.

 

3.نرخ مرگ‌ومیر مادران در مناطق روستایی و جوامع فقیرتر بالاتر است. 

 

4.دختران نوجوان و جوان، بیش از سایرین در معرض خطر مرگ‌ومیر ناشی از بارداری، زایمان و بعد از آن قرار دارند.

 

5.در فاصله سال‌های 1990 تا 2013، نرخ مرگ‌ومیر مادران و نوزادان بالغ بر 50 درصد کاهش یافته است. 

 

توجه به سلامت مادران و نوزادان به‌عنوان یکی از اهداف توسعه هزاره است که در سال 2000 به تصویب رسید. بر طبق اهداف توسعه هزاره، دولت‌ها موظف‌اند تا نرخ مرگ‌ومیر مادران و نوزادان را در فواصل سال‌های 1990 تا 2015 کاهش دهند. از سال 1990 تاکنون، بالغ بر 45 درصد از نرخ مرگ و میر کاهش یافته است (3). 

 

نهاد زنان ملل‌متحد و سازمان جهانی بهداشت در سال 2015، کشور مالاوی را به‌عنوان یک نمونه مورد بررسی موردی قرار دادند. در کشور مالاوی، بیش از30 درصد از افراد در فقر مفرط به‌سر می‌برند. در فاصله سال‌های 1990 تا 2015، نرخ مرگ‌ومیر مادران و نوزادان به میزان دوسوم کاهش یافته است. هم‌چنین در فاصله سال‌های 2000 تا 2013 از مرگ‌ومیر بالغ بر 280 هزار نوزاد و کودک جلوگیری به‌عمل آمده است.

 

بنا به گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال 2013، بیش از 289 هزار زن در اثر باردارشدن و یا زایمان جان خود را از دست داده‌اند. بیشتر این موارد مرگ‌ومیر به دلیل فقدان دسترسی به امکانات درمانی، پژشکی و بهداشتی لازم بوده و کاملاً قابل پیشگیری است. 

 

هدف پنجم از اهداف توسعه هزاره در رابطه با راتقای سلامت مادران و نوزادان بوده و آن، کاهش نرخ مرگ‌ومیر مادران و نوزادان تا 75 درصد و تسهیل دسترسی جهانی به امکانات و خدمات سلامت جنسی و باروری تا سال 2015 است، اما بنا به اذعان سازمان جهانی بهداشت روند کنونی در راستای راتقای تغذیه با شیر مادر و ارتقای سلامت مادران و نوزادان، بسیار کند پیش رفته است (4).

 

در سال 2013، بالغ بر 289 هزار زن در اثر زایمان و یا بعد از ان جان خود را از دست دادند. در برخی از کشورهای در حال توسعه و یا کمترتوسعه‌یافته، مرگ‌ومیر ناشی از زایمان و بارداری، بعد از ایدز، به‌عنوان دومین عامل مرگ‌ومیر زنان در سنین باروری محسوب می‌شود. 

 

برخی از علل اصلی مرگ‌ومیر مادران در طول بارداری، در زمان زایمان و پس از آن عبارت‌اند از: خونریزی شدید، بیماری مسری و سقط جنین غیرایمن.

 

بنا به گزارش سازمان جهانی بهداشت در هر سال، بیش از 135 میلیون زن زایمان می‌کنند که حدود 20 میلیون نفر از آن‌ها، عارضه‌های ناشی از زایمان غیرایمن را تجربه می‌کنند. ابتلا به فیستول و سایر بیماری‌های مرتبط با زنان، از جمله شایع‌ترین بیماری‌هاست.

 

بر طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، هر ساله بالغ بر 16 میلیون دختر 15 تا 19 ساله، فرزند به‌دنیا می‌آورند که این آمار، در حدود 10 درصد از کل زایمان‌ها را در برمی‌گیرد. در کشورهای در حال توسعه بیش از 90 درصد از موارد زایمان در چارچوب ازدواج اتفاق می‌افتد. 

 

نکته بسیار مهم و قابل توجه این است که نهادهای بین‌المللی از این‌که زایمان دختران 15 تا 19 ساله در چارچوب ازدواج و از طریق مشروع حاصل شده است، اظهار تأسف و نگرانی کرده‌اند؛ درحالی‌که این رویکرد اساساً از جانب کشورهای اسلامی و خصوصاً دوات جمهوری اسلامی ایران قابل پذیرش نیست. به‌جا بود که نهادی مانند سازمان جهانی بهداشت، در کنار آمارهایی که در خصوص موارد زایمان مشروع و در چارچوب خانواده در کشورهای در حال توسعه ارایه می‌کند، اشاره‌ای به آمارهای سرسام‌آور سقط جنین در اثر روابط نامشروع در کشورهای توسعه‌یافته نیز می‌داشت.

 

این رویکرد در نهادهای بین‌المللی که ازدواج رسمی و مشروع را نقض حقوق‌بشر دختران می‌داند و در مقابل کلیه حقوق و آزادی‌های جنسی نامشروع و از جمله سقط جنین کودکان نامشروع را برای دختران به‌عنوان حقوق‌بشر به رسمیت می‌شناسد، بسیار تاسف‌برانگیز و ارتجاعی است. اساساً این امر قابل پذیرش نیست که ازدواج مشروع و قانونی، ناقض حقوق‌بشر زنان و دختران و از جمله ناقض حق سلامت آنان است و در مقابل، جواز و به‌رسمیت شناختن حقوق و آزادی‌های جنسی نظیر برقراری روابط نامشروع با پسران، حتی با همجنس‌ها و باردارشدن از طرق نامشروع و جواز سقط جنین، به‌عنوان حقوق جنسی و باروری دختران به‌رسمیت شناخته شود.

 

کمتر از یک درصد از موارد مرگ‌ومیر مادران و نوزادان در کشورهای توسعه‌یافته با درآمد بالا محقق می‌شود. نرخ مرگ‌ومیر مادران و نوزادان در کشورهای در حال توسعه، به ازای هر 100 هزار نفر، بیش از 230 نفر است و در کشورهای توسعه‌یافته به ازای هر 100 هزار نفر، 16 نفر است. هم‌چنین نرخ مرگ و میر در مناطق روستایی در مقایسه با مناطق شهری، بسیار بالاتر است.

 

بر طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیشتر موارد مرگ‌ومیر مادران و نوزادان قابل پیشگیری است. در منطقه آفریقا که بیشترین نرخ مرگ‌ومیر را دارد، بیش از 50 درصد از زنان برای زایمان، امکان استفاده از ماما و افراد خبره در این زمینه را دارند.

 

بیشتر زنان قبل از بارداری و یا درطول آن، آموزش‌ها و مهارت‌های لازم برای گذراندن یک دوران بارداری سالم و زایمان سالم را سپری نمی‌کنند. فقط در حدود نیمی از زنان در سراسر جهان، در طول بارداری حداقل چهار بار به پژشک و متخصص زنان و زایمان و یا افراد مامای خبره مراجعه می‌کنند. 

 

بنا به گزارش سازمان جهانی بهداشت، در هر سال، بالغ بر 22 میلیون سقط غیرایمن و خطرناک واقع می‌شود. همچنین سالیانه بیش از 47 هزار مورد مرگ‌ومیر زنان در اثر سقط جنین غیرایمن به‌وقوع می‌پیوندد. 

 

یکی از اهداف توسعه هزاره، کاهش نرخ مرگ و میر مادران و نوزادان است. در فاصله سال‌های 1990تا 2015 ، بالغ بر یک‌سوم موارد مرگ‌و‌میر کاهش یافته است. 

 

فقدان دسترسی به مراقبت‌های پزشکی و درمانی، به‌عنوان مهم‌ترین عامل به خطر افتادن سلامت مادران و نوزادان شناخته شده است. 

 

سازمان جهانی بهداشت توصیه کرده است که حداقل برای شش ماه نخست زندگی نوزادان، تغذیه فقط با شیر مادر صورت بگیرد. هم‌چنین اگر سعی شود تا سقف دو سال تغذیه کودکان و نوزادان علاوه بر استفاده از غذاهای کمکی، با شیر مادر هم صورت بگیرد، قطعاً در تأمین سلامت نوزادان و مادران مؤثرتر خواهد بود. برخی از توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت در این رابطه عبارتند از:

 

1.1.تغذیه با شیر مادر باید در طول یک ساعت بعد از تولد نوزاد، آغاز گردد.

 

1.2.تغذیه با شیر مادر باید بنا به خواسته و تقاضای نوزاد چه در شب و چه در روز انجام شود.

 

شیر مادر، بهترین و کامل‌ترین غذا برای نوزاد تازه‌متولدشده است. تغذیه با شیر مادر تمامی مواد مغذی و مورد نیاز نوزاد را برای او فراهم و تأمین می‌کند. آنتی‌بادی‌های موجود در شیر مادر  از سلامت نوزاد محافظت می‌کند و بدن او را در برابر بیماری‌های رایج و متداول در دوران نوزادی، ایمن می‌سازد.

 

تغذیه نوزادان با شیر مادر، علاوه بر مزایایی که برای نوزادان دارد، مزایای زیادی نیز برای سلامتی خود مادران دارد. تغذیه نوزادان با شیر مادر از ابتلای زنان به بیماری‌هایی نظیر سرطان سینه جلوگیری می‌کند. 

 

علاوه بر آثار و مزایای موقتی و کوتاه‌مدت که تغذیه با شیر مادر برای نوزادان دارد، سلامت کودکان در دوران نوجوانی، جوانی و بزرگ‌سالی نیز بسیار وابسته به تغذیه سالم با شیر مادر در دوران نوزادی است. افرادی که در دوران نوزادی با شیر مادر تغذیه می‌شوند، در دوران نوجوانی و بزرگ‌سالی با احتمال بسیار کمتری به سوء‌تغذیه، کم‌وزنی و یا اضافه وزن دچار می‌شوند.

 

شیرخشک دارای آنتی‌بادی‌های مطلوب که در شیر مادر یافت می‌شود، نیست. آثار و مزایای بلندمدت تغذیه با شیر مادر، اساساً نمی‌تواند در تغذیه با شیرخشک جایگزین شود. در تغذیه نوزاد با شیرخشک، امکان استفاده از آب ناسالم و آلوده و نیز استفاده از وسایل و تجهیزات غیراستریل و آلوده وجود دارد و ازاین‌رو، احتمال ابتلای نوزادان به انواع بیماری‌ها را افزایش می‌دهد. 

 

یکی دیگر از آثار سوء‌ استفاده از شیرخشک، کاهش ظرفیت و قابلیت پستان مادر برای شیرسازی است؛ زیرا درصورتی‌که از شیرخشک برای تغذیه نوزاد استفاده شود، قطعاً تقاضا و تمایل نوزاد برای استفاده از شیر مادر کاهش می‌یابد و همین امر باعث می‌شود که شیرسازی در پستان مادر کاهش یابد و بعد از مدتی حتی اگر مادر بخواهد تغذیه با شیر خودش را جایگزین تغذیه با شیرخشک کند، دیگر این اقدام عملی نخواهد بود.

 

مادری که مبتلا به ایدز و اچ.آی.وی مثبت است، می‌تواند در طول بارداری، زایمان و در دوران شیردهی، ویروس را به فرزندش منتقل کند. بر طبق تحقیقات و آزمایشات انجام‌گرفته، سازمان جهانی بهداشت خاطرنشان کرده است تغذیه نوزاد با شیر مادر، به میزان قابل توجهی می‌تواند خطر ابتلای نوزاد به ایدز و ویروس اچ.آی.وی را کاهش دهد.

 

در سال 1981 یک قانون بین‌المللی در خصوص قانون‌مندکردن جایگزین‌های شیر مادر و یا به تعبیر دیگر، ترکیبات شیرخشک به تصویب رسید. برخی از اهم این مقررات عبارت‌اند از:

 

-7.1. تمامی شیرخشک‌ها باید حاوی برچسبی باشند که ترکیبات و محتویات آن را دقیقاً‌ً مشخص کرده است.

 

7.2. در خصوص استفاده از شیرخشک (برخلاف سایر مواد خوراکی)، دولت‌ها نباید هیچ تبلیغی انجام دهند. 

 

یکی از ضرورت‌ها در خصوص لزوم تغذیه نوزادان با شیر مادر، حمایت و حفاظت بهینه از مادران شیرده است تا بتوانند از عهده آن برآیند. بسیاری از رویه‌های معمول مانند جداکردن مادران از نوزادان، تغذیه نوزادان با شیرخشک و عدم تهسیل استفاده نوزادان از شیر مادر، در عمل سبب می‌شود که امکان تغذیه نوزادان با شیر مادر کاهش یابد و در نتیجه سلامت مادر و نوزاد در معرض خطر قرار گیرد. بعد از زایمان باید حمایت‌های بهینه و مناسب از مادران صورت گیرد تا بتوانند بهتر به نوزادان خود شیر بدهند و حمایت‌هایی که مانع شیردهی مادران است، اساساً باید جایگزین شود. 

 

بسیاری از مادران که بعد از زایمان، به اشتغال و محیط کار باز می‌گردند، در عمل، قادر به شیردهی به نوزادان خود نیستند. در بسیاری موارد مادران شاغل، زمان کافی برای شیردهی را ندارند؛ لذا ممکن است از شیوه‌های مانند گرفتن شیر قبل از حضور در محل کار و ذخیره کردن آن استفاده کنند. 

 

بعد از این‌که کودک به سن شش ماهگی رسید باید به‌تدریج تغذیه با غذی کمکی را آغاز کرد که به‌نوعی تکمیل‌کننده تغذیه با شیر مادر است. 

 

منبع:مهر خانه