سرود ملی جمهوری اسلامی چگونه تغییرکرد؟

به گزارش خبرنگار گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب؛ متولدین دهه  شصت، یادشان می آید که سرود ملی ایران در آن دوره با «شد جمهوری اسلامی به پا» آغاز می شد. آن ها احتمالاً خواندن دسته جمعی این سرود را در مدرسه به یاد می آورند. یا وقتی ساعت برنامه های تلویزیون به اتمام می رسید، این سرود پایان  برنامه های تلویزیون را اعلام می کرد.

دهه شصتی ها گروهی هستند که دو سرود ملی را در انقلاب اسلامی تجربه کردند. البته پدران و مادران دهه  شصتی ها سرودهای دیگری را هم تجربه کرده اند و نسل بعدی با «سر زد از افق...» سرود ملی خود را در پیروزی های ملت زمزمه می کند.

**اولین سرود ملی

سرود ملی نماینده  هویت هر ملت است و شاید به همین دلیل است که هر بار نواخته می شود، همگان به احترام آن به پامی خیزند. اما این فقط دهه  شصتی ها نیستند که به سرود ملی حس نوستالژیک دارند. پیشینه  سرود ملی در ایران به عهد ناصری برمی گردد.

گویا ناصرالدین شاه که در سفرهایش به فرنگ، شاهد اجرای سرودهایی توسط گروه های موسیقی نظامی بود، تصمیم  گرفت یک سرود مشابه برای اجرا در دربار و مراسم رسمی تهیه شود. از دولت فرانسه کمک خواستند و وزیر جنگ فرانسه یک موسیقی دان را روانه  ایران  کرد. او در دارالفنون کرسی موسیقی دایر  کرد. حاصل این تلاش ها یک قطعه موسیقی بی کلام با نام «سلام شاه» بود.

این سرود را اخیراً با شعر «ایرانِ جوان» بر روی موسیقی آن، بارها از رادیو و تلویزیون شنیده اید. رهبری در آن جلسه مطرح کردند که مثلاً این سرود جمهوری اسلامی سرود خوبی است، ولی به دلیل طولانی بودن یا به دلیل بعضی از اشکالات دیگری که آن وقت مطرح کردند، مناسب سرود ملی نیست. این بود که مطرح کردند بهتر است این سرود عوض بشود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مدت کوتاهی سرود «ای ایران» به عنوان سرود ملی معرفی شد، اما دیری نپایید که سرود «پاینده بادا ایران» با موسیقی محمد بیگلری پور جای آن را گرفت. سرودی که این گونه آغاز می شد: «شُد جمهوری اسلامی به پا * که هم دین دهد هم دنیا به ما». این سرود 12بیتی با این مصرع پایان می یافت: «در سایه  قرآن جاودان * پاینده بادا ایران». اما چه شد که سرود ملی ایران پس از انقلاب اسلامی در دهه هفتاد تغییر کرد.

**سرودی خوب اما طولانی

سرود «پاینده بادا ایران» نمی توانست بسیاری انتظارات را برآورده کند، چون کمی طولانی بود و این برای یک سرود ملی -که نقشی سمبلیک دارد و باید در مراسم رسمی و غیر رسمی خوانده شود و احیاناً همه به احترام آن بلند شوند- یک نقطه ضعف بود.

ظاهراً این مسئله مورد انتقاد هیئت های دیپلماتیک ایرانی هم بوده است. همه  این ها باعث شد تا در جلسه  مشترک رهبر معظم انقلاب با آقای محمد هاشمی -رئیس وقت سازمان صداوسیما- صحبت از سرود ملی بشود: «ایشان در آن جلسه مطرح کردند که مثلاً این سرود جمهوری اسلامی سرود خوبی است، ولی به دلیل طولانی بودن یا به دلیل بعضی از اشکالات دیگری که آن وقت مطرح کردند، مناسب سرود ملی نیست.

این بود که مطرح کردند بهتر است این سرود عوض بشود. طبعاً من در آن جلسه از ایشان سؤال کردم که حالا این سرودی که حضرتعالی می فرمایید، چه ویژگی هایی داشته باشد؟ محتوایش چگونه باشد؟ نوع آهنگش چگونه باشد؟ شعرش چه باشد؟»آقای محمد رضا احمدیان -از مدیران وقت موسیقی در سازمان صداوسیما- درباره  پاسخ رهبر انقلاب به آقای هاشمی این گونه می گوید: «این مطالب شامل این بود که سرود جمهوری اسلامی حتماً باید موجز باشد و حتماً دارای لحن حماسی باشد، از ریشه های موسیقی ایرانی برخوردار باشد و احیاناً شعری که برای این سرود، سروده خواهد شد، ذکری از حضرت امام و شهدا حتماً در آن وجود داشته باشد.»با قطعی شدن تصمیم تغییر سرود ملی، فراخوانی از آهنگسازان صورت گرفت تا کسانی که می توانستند در این زمینه اثر قابل قبولی ارائه دهند، کارهای پیشنهادی خود را عرضه کنند.

از حدود 35 نفر از آهنگسازان برای شرکت در این فراخوان دعوت به عمل آمد. پس از این فراخوان، شورا و دبیرخانه ای در صداوسیما برای این موضوع تشکیل شد. محصول این فراخوان، حدود 68 اثر بود که آهنگسازهای مختلف برای سرود ملی جمهوری اسلامی ایران ساخته بودند. شورا تصمیم گرفت نت های ارسالی آهنگسازها را ابتدا در دبیرخانه بررسی، سپس کدگذاری و اسامی آهنگسازها را از روی آن حذف کنند. به این ترتیب اعضای شورا وقتی آثار ارسالی را بررسی می کردند، نمی دانستند که هر نت را کدام آهنگساز ساخته است.

**انتخاب را به عهده شورا گذاشتند

تمامی آثار ارسالی در شورا بررسی شد. نت ها بررسی می شد و هریک امتیازی می گرفت. در پایان 10 قطعه انتخاب شد. از این 10 قطعه یک اجرای ابتدایی تهیه و ضبط کردند و صوت آن ها را به دفتر رهبری فرستادند.

آقای احمدیان در این باره می گوید: «این 10 اثر به دفتر ایشان ارسال شد تا ما نقطه نظرات ایشان را بگیریم. اما انتظار ایشان این بود که این آثار با یک نگاه کارشناسانه تر، با دقت بیشتر و جامع تر بررسی بشوند و به یک تعداد کمتری برسند تا ایشان هم بتوانند انتخاب دقیق تری انجام دهند.»

اما روایت نادر مرتضی پور، رهبر وقت ارکستر سمفونیک سازمان صداوسیما هم درباره  واکنش رهبر انقلاب به این 10 اثر شنیدنی است: «ایشان هر 10 کار را شنیدند، نظرات بسیار کارشناسانه ای دادند که برای خود من خیلی جالب بود. بعضی از کارها را می گفتند خیلی حماسی و مثل مارش های ارتشی است. بعضی از کارها را می گفتند تهییج کننده است. بعضی را گفتند خیلی آرام است و برای سرود ملی خیلی مناسب نیست. جالب این بود که ما فکر می کردیم ایشان از مجموع این آثار یک یا چند کار را انتخاب می کنند. اما ایشان انتخاب را به عهده  شورا گذاشتند. البته نظرات خودشان را هم دادند و نکات ظریفی را هم که لازم بود رعایت بشود، یادآوری کردند.»

هنوز این 10 اثر برگزیده با کد شناخته می شد و مشخص نبود کدام اثر متعلق به کدام آهنگساز است. آثار به شورای معاونین سازمان صداوسیما بازگردانده و قرار شد شورا از میان این 10 اثر، تعداد کمتری را انتخاب کند. شورا برای این کار از شورای موسیقی مشاوره گرفت. پس از بررسی  مجدد آثار، سه قطعه به عنوان آثار برگزیده انتخاب شد.

از این جا به بعد کدها برداشته شد و اسامی آهنگسازها مشخص  شد. این سه اثر را به آهنگسازانشان بازگرداندند تا آثارشان را تنظیم کنند و کار را به سازمان ارائه دهند. سپس ارکستر سمفونیک و گروه کر صداوسیما این سه قطعه را اجرا کرد.سه قطعه  برگزیده پس از اجرای نهایی، برای دفتر رهبری ارسال شد.

نادر مرتضی پور، درباره  واکنش رهبر انقلاب به این سه اثر چنین گفت: «ایشان از سه قطعه دو تا را چند بار شنیدند و سرود ملی فعلی را از جهت روان  بودن ملودی و این که راحت می شود سرود و ملودی آن را به خاطر سپرد و این که به دلیل فراز و نشیب های مناسبی که دارد و از همه مهم تر، مقدمه، پیش آگهی و فان فار آن انتخاب کردند.»

**دیدار سازنده سرود جدید با رهبر انقلاب

سازنده این اثر منتخب، دکتر حسن ریاحی بود. او که آن زمان مدیرکل مرکز موسیقی سازمان صداوسیما بود، درباره ساخت اثر خود می گوید: «یادم می آید در آن زمان فکر من مشغول طراحی سرود ملی بود. چون باید سرود ملیِ ماندگاری می شد. خب خیلی به خلوت می رفتم و فکر می کردم.

دو مسئله برای من بسیار مهم بود. مسئله  اول این که باید سرود ملل مختلف جهان را مطالعه می کردم و می دیدم از لحاظ هارمونی، فرم و مدت، آن ها چه کار کرده اند؟ البته سرودهایی را بررسی می کردم که به نظرم موفق بودند. مسئله  مهم تر برای من این بود که سرود ملی باید الهام گرفته از موسیقی کشور ایران می بود که من دستگاه ماهور -که همان ماژور فرنگی هاست- را انتخاب کردم و بر اساس این دستگاه -پیش درآمد ماهور- این اثر را ساختم.»ریاحی آن دیدارش با رهبر انقلاب را این چنین روایت می کند: «زمانی که سه سرود انتخاب شد، ما رفتیم خدمت ایشان. این سه سرود پخش شد.

ایشان در مورد سرودی که من ساخته بودم توضیحاتی خواستند که من خدمتشان گفتم که الهام گرفته از پیش درآمد ماهور است و فرودش گوشه  می گلی است و با اوج هم تمام می شود. ایشان اظهار رضایت داشتند از این که ملودی روان و ساده ای است و راحت به ذهن می نشیند. البته نظر نهایی شان را اعلام نکردند و گفتند که لازم است که من بیشتر گوش و مشورت کنم.

جلسه  بسیار خوب و به یادماندنی بود. در مورد اوج این اثر هم صحبت کردند و من گفتم هدف من بیشتر شکوه و عظمت ایران بوده است.»پس از دو ماه دکتر حسن ریاحی از آقای محمد هاشمی  شنید که کار او را به عنوان قطعه  برگزیده انتخاب کرده اند: «این افتخار بزرگی بود برای من؛ به خصوص زمانی که این اثر اجرا می شد و مردم آن را زمزمه می کردند.»

‍** شب سوم خرداد 1371

رئیس وقت سازمان صداوسیما در نامه ای که در 27 اردیبهشت ماه 1371 به رهبر معظم انقلاب می نویسد، روند تولید سرود جدید را توضیح می دهد و برای ایشان می نویسد:« استدعا دارد اجازه فرمایید از شب سوم خرداد ماه سال جاری پخش سرود جدید از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران آغاز گردد و از روز هفتم خرداد ماه پس از اجرا در مراسم افتتاحیه  مجلس شورای اسلامی در سراسر کشور و مناسبت های بین المللی به عنوان سرود ملی جمهوری اسلامی ایران جایگزین سرود فعلی شود.»

یک روز بعد رهبر معظم انقلاب به این نامه پاسخ می دهند: «با پیشنهاد موافقت می شود. خوب است مضامین انقلابی سرود جدید در طول این ایام برای ملت آگاه و هوشیارمان تشریح شود.»

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.