جدال «سنت و مدرنیته» حیاتِ خانه‌های تاریخی اصفهان را به‌خطر انداخته است

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، اندرونی، حوض‌خانه، شاه‌نشین، اتاق‌هائی با ارسی‌های 5 رنگ و مطبخ از جمله واژه‌ها و مکان‌های آشنائی برای اهل فرهنگ و هنر هستند، گرچه هر خانواده ایرانی در اصالت خود با این فضاها انس دارد.

درک کیفیت فضا و حال و هوای معماری این خانه‌ها، زمانی‌که آبادانی و روح زندگی در آن جریان داشته باشد، قابل باور است، فضاهائی که برای مردمی خاص با زندگی، آداب و رسوم و اخلاقیات خاص ساخته شده و زندگی و خلقیات امروز ما با آن فاصله دارد. شاید درک این روح زندگی برای ما که اکنون در چهاردیواری‌های مدرن زندگی می‌کنیم، کمی دشوار باشد اما گردشی کوتاه در این خانه‌های باصفا با اجزا و فضاهای خاص خود، ما را به سوی هویت و اصالت زندگی ایرانی فرا می‌خواند.

به بیان ساده‌تر امروزه این فضاهای با شکوه که به واقع روح زندگی را در خود متجسم و متبلور کرده بود، جای خود را به خانه‌ها و فضاهای کوچک و بی‌روح داده که نشان از تغییر ذائقه ساکنان آن‌ها در طول سال‌های گذشته است که این تغییر در رفتار و روح زندگی شهروندان نیز اثری قابل‌ توجه گذاشته است.

اصفهان به عنوان قلب تاریخ و تمدن ایران همواره دارای ظرفیت‌های تاریخی فراوانی بوده و هست و خانه‌های تاریخی آن در طول تاریخ از معروفیت و شهرت قابل توجهی برخوردار است، خانه‌هائی که امروز نیازمند نگاه جدی‌تری است، که اگر بی‌مهری‌های ادوار گذشته باز هم به این خانه‌ها ادامه داشته باشد، شاید خانه‌های تاریخی این سرزمین را تنها بتوان در کتاب‌های معماری مشاهده کرد.

بانک اطلاعات خانه‌های تاریخی اصفهان تهیه شود

یک کارشناس و  فعال میراث فرهنگی اصفهان درباره وضعیت خانه‌های تاریخی اصفهان به تسنیم گفت: وضعیت خانه‌های تاریخی اصفهان خوب نیست و بسیاری از این خانه‌های تاریخی در 2 دهه اخیر با تخریب شدند و یا در معرض تخریب قرار دارند به طور مثال خانه مشکی که از خانه‌های باارزش تاریخی اصفهان است، بخش عمده‌ای از این خانه تخریب شده است و بخشی از آن در حال تخریب است.

شاهین سپنتا با بیان اینکه در این میان خانه‌های با ارزش تاریخی بودند که توسط بخش خصوصی خریداری و بازسازی و تغییر کاربری شدند، افزود: برخی از خانه‌های تاریخی نیز هستند که مرمت شدند اما کاربری خاصی ندارند که پیشنهاد می‌شود که در گام نخست فهرستی از همه خانه‌های تاریخی فارغ از ثبت شدن یا نشدن آنها، با عنوان بانک اطلاعات خانه‌های تاریخی اصفهان تهیه شود.

وی تصریح کرد: این بانک اطلاعاتی خانه‌های تاریخی باید شامل اطلاعاتی از سوابق تاریخی، نقشه و تزئینات خانه باشد و موقعیت جغرافیائی و بافت تاریخی خانه مستندنگاری شود و بعد از مشخص شدن اطلاعات خانه‌ها، بر اساس نیاز به مرمت در اولویت مرمت و بازسازی توسط میراث فرهنگی و بخش خصوصی قرار گیرد.

این کارشناس و فعال میراث‌فرهنگی اصفهان با تاکید بر ثبت خانه‌های تاریخی با ارزش‌های معماری در اصفهان در فهرست آثار تاریخی گفت: زمانی که ما خانه‌های تاریخی ثبت شده و مرمت شده را داشتیم، آنگاه می‌توانیم راحت‌تر در مورد کاربری آنها تصمیم‌گیری کرد.

استفاده از ظرفیت خانه‌های تاریخی برای رونق گردشگری اصفهان

این نکته نباید فراموش شود که محور امروز ما همگام با سایر شهرهای دنیا در مسیر پیشرفت قرار داریم و گردشگری به عنوان محور توسعه مورد توجه مردم و به‌ویژه استان اصفهان قرار گرفته است، پس عقل سلیم حکم می‌کند که باید برنامه‌ریزی و سیاست‌های لازم برای ایجاد زمینه و زیرساخت‌های گردشگری فراهم شود.

با توجه به اینکه اصفهان دارای ظرفیت‌های فراوانی در زمینه گردشگری از جمله خانه‌های تاریخی است، اما خانه‌های بسیاری در شهرهای مختلف استان اصفهان به خاطر عدم ‌توجه مالکان خصوصی یا دولتی در حال فرو ریختن و یا تخریب و تبدیل به ساختمان‌های نوساز هستند، شهرداری‌ها و سایر نهادهای دولتی سالیانه مبالغ سنگینی صرف ساخت بناهایی به عنوان کتابخانه، فرهنگ‌سرا، خانه فرهنگ و دیگر اماکن حتی در میان بافت‌های تاریخی شهرها می‌کنند.

در واقع این خانه‌ها نگین‌ها شهر هستند مثل زاینده‌رود که تا وقتی در جریان بود ارزش آن برای کسی معلوم نبود وقتی از نفس افتاد مردم فهمیدن چه نعمتی را از دست دادند میراث فرهنگی اصفهان هم همین گونه است تا وقتی وجود دارد کسی به ارزش واقعی آن پی نمی‌برد و متاسفانه سرعت تخریب خانه های تاریخی با مالکیت خصوصی به دلیل بار مالی فراوان بسیار بالا است.

سیاست‌های تشویقی و حمایتی شهرداری اصفهان برای بازسازی خانه‌های تاریخی

شهردار اصفهان نیز در گفت‌وگو با تسنیم پیرامون خانه‌های تاریخی اصفهان با بیان اینکه خانه‌های تاریخی ظرفیت بسیار خوبی برای گردشگران است، اظهار داشت: اگر ما بتوانیم همانند شهرهای یزد و قزوین، در شهر اصفهان از ظرفیت خانه‌های تاریخی برای جذب گردشگران استفاده کنیم، نیازی به سرمایه‌گذار خارجی نداریم. شهروندان اصفهان می‌توانند این خانه‌های قدیمی را خریداری و بازسازی کنند و شهرداری اصفهان در بازسازی این خانه‌ها تمهیداتی را در نظر می‌گیرد.

مهدی جمالی‌نژاد با بیان اینکه شهرداری اصفهان آمادگی بسترسازی و حمایت از شهروندان برای بازسازی خانه‌های قدیمی و تاریخی است، گفت: این خانه‌های قدیمی نه تنها می‌تواند ظرفیت خوبی را برای گردشگران ایجاد کند بلکه هویت و فرهنگ اصفهان را بهتر به گردشگران معرفی کنند.

وی با بیان اینکه احساس من بر این است که نسبت به این کار غفلت صورت گرفته، تصریح کرد: بسیاری از خانه‌های تاریخی و قدیمی در دهه‌های متوالی در حال تخریب و فرسودگی است و علاوه بر احیای آنها، با بازسازی این خانه‌ها فرصتی را برای حفظ آنها برای آیندگان ایجاد می‌کند.

شهردار اصفهان با اشاره به تغییر کاربردی‌های خانه‌های تاریخی بیان کرد: شهر اصفهان یک شهر تاریخی است و باید تمام زمینه‌ها و بسترهای لازم را برای ورود و اقامت گردشگر فراهم کنیم که شهرداری اصفهان و شورای شهر در کنار تمهیداتی که برای بحث هتل‌سازی در نظر گرفته، شهروندان اصفهانی را برای بازسازی خانه‌های قدیمی خود در بحث هتلینگ تشویق و حمایت می‌کند.

البته به پیشنهاد کارشناسان میراث فرهنگی می‌توان با صرف هزینه نه‌چندان گزاف، خانه‌های تاریخی را مرمت و آنها را به عنوان مکان‌های فرهنگی و آموزشی در قالب خانه ‌موزه یا خانه فرهنگ مورد استفاده قرار داد، این کار ضمن حفظ ارزش‌های تاریخی، و فرهنگی و معماری این خانه‌ها، محیطی دلپذیر، خاطره انگیز و هماهنگ با بافت تاریخی پیرامون را برای کاربران فراهم آورده و امکان صرفه جویی در هزینه‌های عمرانی نهادهای شهری را نیز ممکن می‌سازد.

مدیریت خانه‌های تاریخی به بخش خصوصی و یا دولتی واگذار شود

شاهین سپنتا، از فعالان میراث فرهنگی با بیان اینکه نیازی نیست که همه خانه‌های تاریخی ما تبدیل به هتل شوند، می‌گوید: در برخی از مناطق شهر اصفهان کتابخانه و یا فرهنگسرا و یا قرائت‌خانه وجود ندارد و شهرداری و ارشاد هزینه‌های سنگینی را متحمل می‌شود که در این محلات فرهنگسرا و یا کتابخانه احداث کنند و یا مکان‌هائی را اجازه می‌کنند در صورتی‌که این خانه‌های تاریخی  با کمترین تغییر می‌توانند به عنوان فرهنگ‌سرا و یا خانه‌های فرهنگ استفاده شوند.

کارشناس و فعال میراث فرهنگی اصفهان گفت: تعداد زیادی از سازمان‌های میراث فرهنگی، محیط زیست، نهادهای فرهنگی و مذهبی ما جا و مکان مناسبی برای برگزاری برنامه‌های خود ندارند که می‌توان از ظرفیت خانه‌های تاریخی با پذیرش شرایط نگه‌داری این خانه‌های از سوی سازمان‌ها و نهادها استفاده کرد و مدیریت این خانه‌ها را واگذار کرد.

گردشگران به دنبال شناخت هویت اصیل ایرانی به اصفهان سفر می‌کنند

در دنیای امروز انتقال مفاهیم تنها از راه کتاب‌ امکان پذیر نیست، برای آشنایی با اندیشه و هنر مشاهیر، بهترین شیوه این است که به طور مستقیم و از نزدیک شیوه زندگی هنرمند یا اندیشمند روبه‌رو شد که تاثیر به‌سزایی در انتقال مفاهیم فرهنگی و اموزشی خواهد داشت.

همه کاخ‌ها و خانه‌های مربوط به همه دوران‌ها، چه قدیمی و چه معاصر، را می‌توان به‌عنوان خانه ‌موزه شناخت و بر اساس ویژگی‌هایشان آنها را به 11 گروه خانه‌های شخصیت‌ها، خانه‌های زیبا، خانه‌های مجموعه، خانه‌های رویدادهای تاریخی، خانه‌های جوامع محلّی، خانه‌های اجدادی، خانه‌های قدرت، خانه‌های روحانیت، خانه‌های عوام، خانه‌های روزگار و خانه‌ها برای موزه‌ها دسته بندی کرد.

شهروندان به جای تخریب خانه‌های تاریخی خود آن را بازسازی کنند

شهردار اصفهان با بیان اینکه خوشبختانه خانه‌های تاریخی که بازسازی و احیا می‌شوند توسط گردشگران اروپائی مورد استقبال قرار می‌گیرند، گفت: واقعیت این است که گردشگرانی که از اروپا و از حوزه خلیج فارس برای گردشگری به ایران می‌آیند، برای هتل‌های مجلل 5 و 6 ستاره به ایران نمی‌آیند و بیشترین دلیل سفر آنها به ایران آشنائی با هویت فاخر و هویت و اصالت فرهنگی ما است.

جمالی‌نژاد خاطرنشان کرد: بهترین نمود هویت فاخر فرهنگی اصفهان در خانه‌های تاریخی با معماری اصیل و زیبای آنها است و نیاز است که تمهیدات در این زمینه دیده شود و امیدوار هستیم که شهروندان اصفهانی به جای تخریب خانه‌های قدیمی خود و درگیری با میراث فرهنگی و شهرسازی برای تبدیل خانه‌های خود به آپارتمان، خانه‌های خود را بازسازی کنند که به طور قطع سیاست‌های تشویقی و حمایتی هم برای آنها دیده می‌شود.

تغییرات سلیقه‌ای در خانه‌های تاریخی، آسیبی جدی به اصالت ایرانی

اما این تکرار مکررات است که از مؤثرترین اقدامات برای حفظ هویت ایرانی و انتقال فرهنگ از ورای تاریخ دیرباز و کهن به آیندگان، حفظ و احیای میراث فرهنگی کشور است، فرهنگ حفاظت و مرمت ریشه در میراث تاریخی کشور دارد و نشانه‌های آن را در زنده بودن و کاربرد بناها در چندین دوره تاریخی می‌توان به روشنی مشاهده کرد.

در این راستا، به‌منظور آغاز حرکتی نو در احیای و بهره‌برداری مناسب از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی کشور، بر اساس با بند مؤسسه صندوق احیا، بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی به واسطه سرمایه‌گذاری بخش خصوص داخلی و خارجی با هدف ارتقای سطح حفاظت و تضمین بقای این آثار و ارزش‌های آن و انطباق ظرفیت‌های آن با نیازهای معاصر فراهم آید.

البته سرمایه‌گذاری بخش خصوصی مهم‌ترین و بهترین گامی است که می‌توان از این آثار و خانه‌های با ارزش تاریخی محافظت کرد و آنها را در قالب آئین‌نامه‌ای مشخص احیا، حفظ و حراست کرد اما در این میان مشاهده می‌شود که خانه‌های تاریخی متاسفانه به صورت سلیقه‌ای مرمت و بازسازی می‌شوند و تغییر کاربری‌ها و تجهیزات و ادواتی در این خانه‌های استفاده می‌شود که هویت و اصالت این خانه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به بیان ساده‌تر حال و هوای این خانه‌ها را تغییراتی ناخوشایند می‌دهد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در گفت‌وگو با تسنیم با بیان اینکه امروز بحث کاربری‌های درآمدزا در ابنیه تاریخی مدنظر است، گفت: این کاربری‌ها زمینه مشارکت بخش خصوصی را فراهم می‌کند و طبیعی است که بخش خصوصی یک خانه تاریخی را برای کاربری عام‌المنفعه آماده کند، این بخش می‌خواهد کاربری و خدماتی که دارای درآمدهای اقتصادی را در این خانه‌ها داشته باشد که سازمان میراث فرهنگی از این حرکت حمایت می‌کند.

فریدون اللهیاری با اشاره به حمایت‌های میراث فرهنگی از بخش خصوصی برای احیا و مرمت بناهای تاریخی افزود: امروز نگاه‌ها در بخش مرمت خانه‌های تاریخی تغییر کرده است که به غیر از بناهای شاخص، نگاه مرمتی و تغییر کاربری ابنیه‌های تاریخی از نگاه صفر درآمده است که می‌توان در بسیاری از خانه‌های تاریخی با مقداری تسامح در زمینه ایجاد تغییرات قابل بازگشت، امکان تغییر کاربری جدید را فراهم کرد.

ضرورت تدوین آئین‌نامه‌ای جامع‌تر برای مرمت و تغییر کاربری خانه‌های تاریخی

سپنتا، کارشناس میراث فرهنگی اصفهان اما با بیان اینکه باید یک آئین‌نامه برای تغییرکاربری و مرت خانه‌های تاریخی نوشته شود، تصریح کرد: مرمت خانه‌های تاریخی باید به گونه‌ای انجام شود که به هویت تاریخی بنا آسیب نرساند و اگر قرار است بخشی به داخل فضای خانه‌های تاریخی اضافه شود، باید برگشت‌پذیر باشد و هم‌چنین باید تغییر کاربری با هویت و اصالت خانه‌های تاریخی سازگار باشد زیرا ما نمی‌توانیم در این خانه‌ها از تجهیزات و تزئینات مدرن استفاده کرد.

کارشناس و فعال میراث فرهنگی اصفهان با بیان اینکه اکنون تغییر کاربری‌ها در خانه‌های تاریخی سلیقه‌ای انجام می‌شود، گفت: متاسفانه نظارت کامل و دقیقی بر تغییر کاربری انجام نمی‌شود به طور مثال در یک خانه تاریخی از سرویس بهداشتی فرنگی استفاده می‌شود که این موضوع هم غیرقابل برگشت است و هم با هویت و اصالت خانه سازگاری ندارد.

وی تصریح کرد: از خانه‌های تاریخی نمی‌توان توقع مدرن بودن را داشت زیرا خانه تاریخی باید هویت و اصالت خود را حفظ کند و گردشگری که حتی برای یک شب در این خانه‌ها اقامت می‌کند، می‌خواهد با حال و هوای خانه‌ تاریخی را احساس کند.

تغییر کاربری‌ خانه‌های تاریخی  مشارکت بخص خصوصی را تقویت می‌کند

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان پیرامون وضعیت خانه‌های تاریخی اصفهان و نظارت بر تغییر کاربری این خانه‌های ارزشمند تاریخی گفت: اعتقاد ما و سیاست سازمان میراث فرهنگی این است که ابنیه تاریخی را به جز نفایس تاریخی که شرایط خاص و ویژه در نگه‌داری و بهره‌برداری آنها وجود دارند، برای باقی ابنیه کاربری ویژه‌ای تعریف شود که حفاظت از آنها اتفاق بیافتد.

وی با بیان اینکه ما اعتقاد داریم که باید برای همه بناها کاربری تعریف شود، افزود: البته کاربری‌هائی که در شأن و متناسب بناها باشد و هر کاربری را نمی‌توان در هر ابنیه تاریخی تعریف کرد و امروز خانه‌های تاریخی، کاروانسراها و حمام‌های تاریخی از جمله ابنیه‌ای هستند که جاذبه‌های تاریخی و معماری برای گردشگران دارند و هم سازه‌های قابل بهره‌برداری هستند.

اللهیاری با بیان اینکه ما به خانه‌های تاریخی به عنوان یک فرصت و ظرفیت در حوزه بهره‌بری‌ها و کاربری‌ها می‌شناسیم، تصریح کرد: در گذشته و حال بخش مهمی از بناهای تاریخی توسط نهادهای عمومی و عام‌المنفعه برای کاربری‌های فرهنگی، مذهبی و آموزشی مورد استفاده قرار می‌گرفتند اما این‌ها کافی نبود و تنها در تعداد کمی از بناهای شاخص این اتفاق رخ می‌داد که این روش، روش فراگیر نبود.

خانه‌های تاریخی اصفهان نیازمند نگاه جدی‌تر مردم و مسئولان

با این همه توصیف و تاکید اما نیاز امروز این است که بیش از گذشته حفاظت از هویت و اصالتمان را جدی بگیریم و در حفظ و حراست از این ابنیه به یادگار مانده از گذشتگانمان کوشا باشیم، زیرا زمان در حرکت است و تکنولوژی روح و ذائقه زندگی‌هایمان را تغییر داده است و اگر کمی بی‌مهری و اندکی کم‌توجهی کنیم، زمانی فرا می‌رسد که دیگر در کوچه‌های پر از تاریخ و عشق این شهر، به جای بوی کاهگل، ساختمان‌های سنگی و سیمانی خود نمائی می‌کنند.

و در پایان به قول یک از شاعران معاصر که سروده است: خانه‌های قدیمی را دوست دارم، تاریخ در آنها به زیبایی در حرکت است، همه چیز عمر دارد، حرف دارد، برکت دارد، تکنولوژی آن‌ها را له نکرده، یاغی‌گری‌های مدرن تغییرشان نداده، هنوز حیاط هست، حوض است، کوزه هست، قناری می‌خواند و ماهی شنا می‌کند...

گزارش از زینب کلانتری

انتهای پیام/ آ