امیراسماعیل آذر چندسالی است که با اجرا در برنامههای متعدد مشاعره در رسانه ملی، چهرهای شناخته شده در عرصه شعر و ادب به ویژه شعر آئینی است. وی که علاوه بر شعر معاصر، در زمینه شعر کلاسیک فارسی نیز پژوهشهای متعددی را ارائه کرده است، در خصوص سابقه شعر آئینی و نخستین سرودههای شعر عاشورایی، با محتوای قیام امام حسین(ع) و وقایع بعد از کربلا، در گفتوگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم ، میگوید: اولین کسی که در تاریخ ادبیات فارسی زبان به مدح خاندان عصمت و طهارت(ع) گشود، کسایی مروزی بود. بلافاصله پس از واقعه کربلا و قیام امام حسین(ع)، به دلیل تأثیرگذاری این حرکت انقلابی بر جامعه اسلامی و بعد از آن بیداری امت اسلام در خصوص ظلمی که به خاندان نبوت(ع) روا داشتهاند، سرودههای متعددی در این ایام به زبان فارسی و عربی از شاعران شیعی و حتی سنی به ثبت رسیده است.
وی با اشاره به برخی از این دسته از شاعران همانند دعبل خزاعی و کمیت اسدیطوسی ادامه میدهد: این بیداری در میان شاعران و دوستداران اهل بیت(ع) به جایی رسید که حتی در مقابل حاکمان وقت زبان به نظم گشودند و به جای مدح شاهان، به مدح اهل بیت(ع) پرداختند تا جایی که برخی از شاعران مانند کمیت را با شمشیر تکهتکه کردند. نتیجه این حرکت، خلق سرودههای زیبا و رسایی بود که در دفتر تاریخ و ادبیات آئینی به ثبت رسیده است. توصیفات زیبایی به زبان عربی در این ایام در میان اشعار دیده میشود که همگی حکایت از ارادات شاعران به اهل بیت(ع) دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات در ادامه به بخشی از خفقانهای تاریخی در این ایام اشاره و عنوان میکند: حاکمان وقت در دوره امویان و بعد از آن عباسیان، تمام تلاش خود را کردند تا از بیداریای که در جامعه اسلامی در حال رواج بود، پیشگیری کنند. خفقان در این دوره به گونهای بود که کوچکترین فعالیتهای شیعی در راستای اشاعه فرهنگ اهل بیت(ع) در نطفه خفه میشد و گسترش نمییافت. عباسیان با آنکه اظهار ارادت به خاندان نبوی میکردند، اما از انجام هر کاری ابایی نداشتند که به آب بستن حرم مطهر امام حسین(ع) از جمله این موارد است.
آذر ادامه میدهد: ناگهان اوضاع سیاسی و اجتماعی در سال 321 هجری قمری دگرگون شد و با به روی کار آمدن خاندان آل بویه به خلافت، تغییرات اساسی در جامعه اسلامی ایجاد شد. در همین سالها بود که معزالدوله دستور داد تا برای نخستینبار در تاریخ اسلام ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع) پاس داشته شود و به احترام این ایام، بازارهای کسب و کار تعطیل شد و شیعیان عزادار برای اولینبار لباس سیاه عزاداری را بر تن کردند.
وی میافزادی: از آنجا که شعر و ادبیات آئینه تمامنمای جامعه و اعتقادات هر ملت است، تغییرات ایجاد شده نیز بر روند شعر و محتوای آن تأثیر گذاشت؛ به طوری که شاعران شیعی با فراغ خاطر بیشتری زبان به مدح اهل بیت(ع) گشودند و دفاتر شعری را با این مضامین آذین بستند. پرورش شاعرانی چون سیف فرغانی ثمره این سالها بود. بعد از آن شاعرانی از اهل سنت نیز به این خیل پیوستند و قصاید نابی در خصوص قیام امام حسین(ع) و تأثیر آن بر جامعه اسلامی سرودند. سنایی غزنوی و مولوی از جمله این شاعرانند که سرودههای آنها را میتوان به نوعی مقتل منظوم به حساب آورد. علاوه بر این، مقاتل استواری چون «لهوف» و «مقتل مقراضی» در این سالها نگاشته شد.
نگارنده کتاب «خورشید خراسان» با بیان اینکه برخی از سرودههای حافظ و سعدی را نیز به صورت تأویلی میتوان در این دسته از اشعار جای داد، به عصر حکومت صفویه به عنوان مرکز ثقل ادب شیعی اشاره میکند و میگوید: پایههای اعتقادی حکومت صفویه و تشویق حاکمان وقت به مدح اهل بیت(ع) مانند شاه طهماسب، این زمینه را فراهم کرد که ادب شیعی جان تازهای بگیرد و در فضای آزادتری ببالد. در این میان ادب عاشورایی به دلیل ارادت ویژه مسلمانان به امام حسین(ع) رشد کرد و آثار خلق شده در این حوزه به عنوان شاهکارهای ادب عاشورایی در دفتر تاریخ ادبیات به ثبت رسید. نمونه کامل این نوع سرودهها ترکیببند محشتم کاشانی با مطلع «باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است» بوده که به تشویق شاه طهماسب به نظم درآمده و ماندگار شده است.
وی با بیان اینکه بعد از محتشم شاعرانی چون شیخ کمپانی و وقار شیرازی نیز به اقتفای وی این راه را ادامه دادند، به شعر معاصر اشاره میکند و با بیان اینکه انقلاب اسلامی زمینه رشد هر چه بیشتر این نوع سرودهها را به دلیل گرایش مردم به اسلام و ادب تشیع و ترویج مفاهیم دینی در این سه دهه فراهم کرد، ادامه میدهد: در روزگار معاصر نیز شاعران خوبی در این عرصه بالیدند و فعالیت کردند که از جمله این موارد حسین مسرور،ایرج میرزا، سیدحسن حسینی و قیصر امینپور است که با مضمونآفرینی و نظم اشعار در قالبهای جدید توانستند بر گستره این نوع سرودهها بیافزایند.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی میافزاید: سرودههای این دوره بیشتر بر دو قالب شعری غزل و نیمایی استوار است، اما در دیگر قالبها نیز آثار خوبی به ثبت رسیده است که از جمله این موارد میتوان به سرودههای طاهره صفارزاده اشاره کرد، اما آنچه که بیش از قالب در این نوع اشعار از اهمیت ویژههای برخوردار است، محتوا و مضمونآفرینی است که متأسفانه در سالهای اخیر به سمت توصیف سیر میکند. شعری که باید در خدمت مکتب عاشورا باشد، به جای توصیف و تبیین اهداف مکتب اهل بیت(ع) به سمت توصیف حالات شخصی شاعر پیش میرود.
به عقیده این پژهشگر شعر و ادب آئینی، پشتوانه ضعیف محتوایی در این دسته از سرودهها از دیگر آسیبهایی است که در شعر معاصر دیده میشود، این در حالی است که میتوان با آموزش و معرفی منابع دسته اول در این راستا تا حدودی این ضعف محتوایی را جبراین کرد. شاعران نوقلم بسیاری با استعدادهای خوب در این حوزه فعالیت می کنند،اما باید فعالیتهای انها را به سمت محتوا سوق داد.
وی ادامه میدهد: نداشتن دورههای آموزشی از دیگر مشکلاتی است که هنوز برطرف نشده و باید به آن توجه کرد. در این میان هیئتهای مذهبی به عنوان یکی از مهمترین پایگاههای شعر آئینی میتوانند نقش مهمی در ارتقای کیفی سرودهها ایفا کنند.
انتهای پیام/