جزئیاتی از کتاب تفکروسبک زندگی/حذف «طوطی‌وار خواندن دروس» با تربیت دانش‌آموزپرسشگر
خبرگزاری تسنیم:مولف کتاب تفکر و سبک زندگی گفت:آموزش پرسشگری،سطحی برخورد نکردن با موضوعات،فکر کردن و بعد صحبت کردن، پرهیز از تقلید، شجاعت بیان نظرات در قالب این درس دنبال می‌شود،درس تفکر و سبک زندگی امتحان ندارد بلکه به دنبال پرورش یادگیری هستیم.
یکی از ایراداتی که سال‌ها به آموزش و پرورش کشور وارد بود عدم تطابق محتوای تدریس شده با ارزش‌های اسلامی و سبک زندگی ایرانی بود چرا که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان می‌توان از ظرفیت آموزش و پرورش برای تربیت نیروی انسانی مومن، متعهد و مطابق با ارزش‌ها استفاده کرد شاید به همین دلیل بود که سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تدوین شد که هدف اصلی آن دست یابی دانشآموزان به حیات طیبه است.
حمیدرضا حاجی بابایی وزیر آموزش و پرورش بارها اعلام کرده است که هدف از تحول در آموزش و پرورش این است تا دانش‌آموز پس از پایان دوران تحصیل در هر شغلی که حاضر می‌شود از مهندس گرفته تا کارگر و رفتگر ایمان به خدا و اخلاق را سرلوحه کار خود قرار دهد.
برنامه درسی ملی به عنوان یکی از زیر نظام‌های سند تحول بنیادین آموزش و پرورش چندی پیش رونمایی شد تا پس از این کتاب‌های درسی بر مبنای این سند تنظیم شود و مقرر شد تا هر سال کتاب‌های درسی دو پایه تحصیلی تغییرات اساسی یابند که برای سال تحصیلی 92-93 کتاب‌های درسی دانشآموزان سوم ابتدایی و اول متوسطه اول یا همان اول راهنمای سابق تغییر می‌کند.
تفکر و سبک زندگی عنوان کتاب جدیدی است که در سال تحصیلی جدید به مجموعه دروس دانشآموزان پایه اول متوسطه اول اضافه می‌شود تا بر مبنای این کتاب آداب و روش‌های زندگی بر مبنای ارزش‌های ایرانی و اسلامی و روش‌های صحیح تفکر و پژوهش به دانشآموزان آموزش داده شود.
با دکتر میترا دانشور مولف بخش تفکر و پژوهش کتاب جدید تفکر و سبک زندگی به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا در رابطه با دروس و محتوای تدریس شده در این کتاب توضیحاتی ارائه کند.
** تسنیم: خانم دکتر دانشور چه ضرورتی احساس شد که تصمیم گرفتید کتاب جدیدی را به مجموعه کتاب‌های دانشآموزان پایه اول متوسطه اول اضافه کنید؟
** دانشور: همان طور که مستحضر هستید سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش تولید شده و به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است بر اساس این سند 6 زیر نظام برای آموزش و پرورش در نظر گرفته شده که یکی از این زیرنظام‌ها برنامه‌ریزی درسی است. سند برنامه درسی ملی نیز برای این زیرنظام تولید شد وانتهای اسفند 91 به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش رسید و پس از آن به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ابلاغ شد در این سند الگوی هدف‌گذاری جدیدی داریم که اصلی ترین عنصر در این الگو پرورش تفکر و تعقل است بر این اساس در برنامه درسی ملی حوزه‌های جدیدی برای یادگیری پیش بینی شده است از جمله اینکه تفکر و حکمت پرورش داده شود و آداب و مهارت‌های زندگی به دانش‌آموز آموزش داده شود در نتیجه وقتی حوزه‌های جدید برای یادگیری پیش بینی می‌شود عناوین دروس نیز تغییر می‌یابد به همین دلیل در پایه ششم درسی به نام تفکر و پژوهش به کتاب‌های درسی دانشآموزان اضافه شد و ادامه درس تفکر پایه ششم از سال 92 در پایه اول متوسطه اول با نام درس تفکر و سبک زندگی ارائه می‌شود که تلفیقی از تفکر و پژوهش و آداب و مهارت‌های زندگی است.
** تسنیم: با این توصیف‌ها شما معتقد هستید که کتاب‌های قبلی دانشآموزان روش‌های تفکر را به آنها نمی‌آموخت؟
خیر در درس‌های دیگر هم پرورش تفکر اتفاق می‌افتد مثلاً در هنر تفکر خلاق و در ریاضی تفکر منطقی پرورش می‌یابد. پرورش تفکر در برنامه درسی ملی به دو صورت است یک شکل به صورت تلفیقی در سایر دروس و صورت دوم آموزش روش‌های تفکر فلسفی در قالب یک درس با ساعت مستقل است چرا که سایر برنامه‌های درسی توان ارائه این نوع اندیشیدن را ندارند البته منظور از تفکر فلسفی، آموزش فلسفه به دانشآموزان نیست بلکه آموزش پرسشگری به دانشآموزان مدنظر است تا آنها بتوانند یک موضوع را همه جانبه بررسی کنند و درست را از نادرست، کامل را از ناقص، و خوب را از بد تشخیص دهند، در گذشته نیز پرورش تفکر در کتاب‌های درسی دنبال می‌شد اما بر اساس برنامه درسی ملی هم‌اکنون این وضعیت در حال ارتقاء پیدا کردن است.
از پایه اول دبستان که اصلاح کتاب‌هایش از 3 سال پیش آغاز شد پرورش تفکر در کتاب‌های این مقطع گنجانده شد و برای کتاب‌های پایه دوم، سوم و ششم ابتدایی و اول متوسطه اول نیز این کار صورت گرفته است.
** تسنیم: بازخوردی که از معلمان در رابطه با درس تفکر و پژوهش در پایه ششم ابتدایی گرفتید، به چه صورت بود؟
** دانشور: به استان‌های مختلف سفر کرده و کلاس‌های درس را مشاهده کرده‌ایم و کارگاه‌هایی را با معلمان داشتیم اما به طور رسمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش کتاب‌های پایه ششم را ارزشیابی و اولین گزارش خود را ارائه کرده است.
بازخوردی که به ما داده‌اند این بود که در نخستین سال اجرا درس تفکر و پژوهش هم از جانب دانشآموزان و هم از سوی معلمان مورد استقبال قرار گرفته اما نقاط ضعفی هم وجود داشت مثلا سی دی‌های این درس دیر به دست معلمان رسید اما موجب خوشحالی است با وجود اینکه سیستم توزیع سی‌دی ها و فیلم‌ها متمرکز نبود معلمان این موارد را تهیه کرده‌اند، معلمان معتقدند که جای این درس خالی بود و از روش‌های این درس آموخته‌اند که در سایر کلاس‌ها چگونه تفکر را پرورش دهند و مطمئنا در سال جدید بحث تفکر و پژوهش در پایه ششم بهتر از سال قبل اجرا می‌شود.
** تسنیم: به نظر شما می‌توان از طریق یک کتاب دانش آموز را پرسشگر و متفکر کرد؟
** دانشور: معتقدیم که تفکر به صورت عام در تمام دانشآموزان وجود دارد، اما تلاش می‌کنیم شرایطی را فراهم کنیم که دانش آموزان در این زمینه رشد کنند، دانش آموزان یک کلاس به لحاظ موقعیت تفکر با یکدیگر متفاوتند و ما میخواهیم تا هر دانش آموز و در هر موقعیت، سطح خود را بالاتر ببرد.
آموزش تفکر و پژوهش در یک ساعت کلاس درس ممکن نیست بلکه رویکردی است که در سایر کلاس‌ها نیز آن را دنبال می‌کنیم هدفی که برای تفکر و پژوهش در نظر گرفتیم کسب صلاحیت‌های پایه و صفات و ویژگی‌های منش تفکر است و این هدف را برای 12 سال دوران تحصیل طراحی کرده‌ایم.
صلاحیت‌های پایه در برنامه درسی ملی تعریف شده است یعنی ما به دنبال پرورش تعقل، خلاقیت، حل مسئله، تفکر انتقادی، ایجاد نگرش سیستمی، توانایی‌های کاوشگری، شناسایی شیوه‌هایی برای یافتن راه‌های جواب پرسش، برنامه ریزی برای اجرای یک پژوهش، انجام یک پژوهش و تهیه گزارش آن، قضاوت و ارزیابی بر اساس نظام معیار و خود ارزشیابی هستیم که این صلایحت‌ها باید در 12 سال محقق شود.
صفات و ویژگی‌های منش تفکر یعنی اینکه دانش آموز با یک موضوع سطحی برخورد نکند وآن را همه جانبه بررسی کند یعنی وقتی می‌خواهد حرف بزند ابتدا فکر کند و به تقلید از دیگران حرف نزند، دانش‌آموز مغالطه نکند یعنی حرف غلط خود را با جملات زیبا به دیگران منتقل نکند یا اینکه حرف نادرست دیگران را که با جملات زیبا به خورد او داده می‌شود را نپذیرد، در برخورد با دیگران نقدپذیر باشد و اگر به نظرش نقدی وارد است آن را بپذیرد، شجاعت بیان نظراتش را داشته باشد،اگر با نظر دیگران مخالف است مخالفت خود را با احترام و استدلال بیان کند این مواردی است که میخواهیم در ساعت درس تفکر و پژوهش دانش آموزان آن را تمرین کنند. کسب صلاحیت‌های پایه و صفات و ویژگی‌های منش تفکر را در 12 سال به دو صورت تلفیقی با برنامه‌های درسی دیگر و به صورت خاص در درس تفکر و پژوهش دنبال می‌کنیم.
** در رابطه با درس‌های کتاب تفکر و سبک زندگی توضیحاتی بدهید؟
** دانشور: کتاب تفکر و سبک زندگی دو محور اصلی دارد که شامل تفکر و پژوهش و آداب و مهارت‌های زندگی است بنابراین درس‌هایی که برای این دو محور تعریف شده است تلاش می‌کند تا دانش‌آموز را برای سه نوع ارتباط آماده کند ارتباط با خود، دیگران، و سایر مخلوقات. البته هر سه نوع ارتباط ذیل ارتباط با خدا مورد توجه قرار می‌گیرد. در تمام درس‌های این کتاب تلاش می‌شود تا دانش آموز خودش را بشناسد و این از ظاهر شروع شده تا باطن پیش می‌رود. سپس در ابعاد عمیق‌تر نقش انسان در جهان خلقت را بررسی می‌کند.
ارتباط با دیگران نیز بخش دیگری از فعالیت‌های کتاب تفکر و سبک زندگی است. ارتباط با دیگران از جمله خانواده، دوستان و اجتماع را در برگرفته و دانش آموز یاد می‌گیرد چگونه با دیگران ارتباط برقرار کند، ابراز و کنترل هیجانات در ارتباط با دیگران باید چگونه باشد و در بحث ارتباط با خانواده چه رفتارهایی را انجام دهد در بحث ارتباط با خلقت نیز شاهد مباحث فلسفی هستیم مباحثی مانند تعادل، ناظم و منظوم؛ اینکه تعادل در خلقت به چه معناست و بحث ناظم و منظوم از نظم انسانی شروع شده و به نظم کیهانی می‌رسد.
در درس‌های کتاب تفکر و سبک زندگی سه نوع ارتباط با خود، دیگران و خلقت را ذیل ارتباط با خدا دنبال می‌کنیم اما دانش‌آموز هیچ جا نمی‌خواند که در حال دنبال کردن این سه نوع از ارتباط هستیم بلکه مباحثی همچون هویت من، نقش من در اجتماع و راز تعادل را در قالب دروس مختلف و با انجام فعالیت‌هایی فرامی‌گیرد.
درس‌هایی که موضوع تفکر فلسفی را دنبال می‌کند به صورت مستقیم به این موضوع نمی‌پردازد یعنی در کتاب دانش‌آموز هیچ متنی برای آموزش تفکر وجود ندارد. کل درس‌های کتاب تفکر و سبک زندگی به صورت حل مسئله سازماندهی شده است یعنی دانش آموز در مورد آداب و مهارت‌های زندگی،تفکر و پژوهش با سوالاتی مواجه می‌شود که باید آنها را پاسخ دهد.
گاه سوالاتی در کتاب درسی وجود دارد که در کلاس مطرح می‌شود و دانش آموزان باید با کمک یکدیگر پاسخ این سوال را از طریق مباحثه و مذاکره پیدا کنند و گاه سوالات به صورت فردی مطرح می‌شود که دانش‌آموز باید خودش به این سوالات پاسخ دهد و گاه این سوال را باید از طریق مصاحبه و نظرسنجی از دیگران، مشاهده و آزمایش پاسخ دهد یعنی دانش‌آموز با سوالاتی مواجه است که به روش‌های مختلف باید به آنها پاسخ دهد.
** تسنیم: دروس تفکر و پژوهش به گونه‌ای طراحی شده است که معلم نیاز داشته باشد تا کلاس درس را در فضای بیرون تشکیل دهد؟
** دانشور: در پایه ششم از این روش استفاده می‌کردیم اما در پایه اول متوسطه اول چون ممکن است مدارس شرایط لازم را نداشته باشند تا دانش‌آموز را به خارج از کلاس درس ببرند سعی می‌کنیم محیط بیرون را به داخل کلاس درس بیاوریم ضمن اینکه معلمان دروسی غیرتجویزی (اختیاری) دارند که با توجه به محیط می‌توانند دانشآموزان را به خارج از کلاس درس ببرند.
در این درس 3 نوع فعالیت برای کلاس‌ها در نظر گرفته‌ایم، فعالیت‌هایی که تمام کلاس‌های کشور باید اجرا کنند که فعالیت‌های الزامی نامیده می شوند، فعالیت‌های انتخابی که در حدود 8 تا 10 فعالیت پیشنهاد داده‌ایم که معلم در 3 جلسه از میان این 10 فعالیت انتخاب می‌کند، 3 جلسه را نیز خود معلم براساس نیاز دنش‌آموزان کلاس خودش طراحی می‌کند و اگر معلم صلاح دید می‌تواند دانشآموزان را به بیرون از کلاس درس ببرد.
در دروس تفکر و پژوهش تلاش می‌کنیم از روزنامه، کتاب داستان و فیلم استفاده کنیم تا دانش‌آموز قدرت تحلیل محتوای رسانه‌ها را پیدا کند و به همین دلیل از داستان‌های ترجمه شده و داستان‌های بومی در پایه اول متوسطه اول استفاده کرده‌ایم. در پایه اول متوسطه اول از داستانهایی مانند داستان‌های گلستان سعدی استفاده کرده‌ایم. برای درس تفکر داستان‌ها را در کتاب راهنمای معلم گنجانده‌ایم اما در بحث آداب و مهارت‌های زندگی داستان‌ها را در کتاب دانش‌آموز قرار داده‌ایم. در بحث آداب و مهارت‌ها داستانهایی از خاطرات رزمندگان اسلام و لقمان حکیم گنجانده شده است.
** تسنیم: علت اینکه در درس تفکر و پژوهش داستان‌ها را در کتاب راهنمای معلم قرار داده و در کتاب درسی دانشآموزان گنجانده نشده است، چیست؟
** دانشور:داستان‌ها را در کتاب دانش آموز نگذاشته‌ایم چون میخواهیم در کلاس درس برای نخستین بار دانش‌آموز با این موضوع مواجه شود چرا که عادتی در میان برخی از خانواده‌ها وجود دارد که از شب قبل درس‌ها را با دانش‌آموز کارمی‌کنند تا زمانی که دانش‌آموز به سر کلاس درس می‌آید آماده جواب دادن به پرسش‌ها باشد اما ما میخواهیم سر کلاس درس دانش‌آموز فکر خود رابیان کند نه تفکر خانواده را به همین دلیل داستان‌ها بیشتر در کتاب راهنمای معلم قرار دارد و دانش آموزان نظرات خود را بیان می‌کنند و آنچه را که از بحث در کلاس درس دریافت کرده به صورت جمع بندی در کتاب خود خلاصه می‌کنند.
** تسنیم: کتاب تفکر و سبک زندگی چند درس دارد و ساعات تدریس آن در طول هفته به چه صورت است؟
** دانشور: کتاب تفکر و سبک زندگی 22 درس الزامی دارد و آموزش آن به صورت دو ساعت در هر هفته سازماندهی شده است، درس‌ها در کتاب به گونه‌ای است که بحث تفکر و سبک زندگی با یکدیگر ارتباط داشته باشند مثلاً اولین درس با عنوان تفکر درباره تفکر است وپس از آن دو درس از بخش آداب و مهارت‌ها آمده است در مجموع دروس تفکر و آداب و مهارت‌ها در لابه لای هم قرار داشته و با یکدیگر ارتباط دارند.
** تسنیم: آموزش معلمان برای تدریس کتاب تفکر و سبک زندگی از چه زمانی آغاز می شود؟
** دانشور:در نخستین سال ورود این کتاب به پایه اول متوسطه اول، مدرسان استانها به تهران می‌آیند وبرای کتاب تفکر و سبک زندگی 30 ساعت آموزش می‌بینند که 16 ساعت برای بحث آداب و مهارت‌ها و 16 ساعت نیز برای بحث تفکر و پژوهش تحت آموزش قرار می‌گیرند و پس از آن این مدرسان در استان‌های خود معلمان را تحت آموزش قرار می‌دهند در طول سال نیز با حضور مؤلفان در استانها برای معلمان کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌کنیم و نکات اصلی برنامه را تبیین می‌کنیم.
** تسنیم: برای تدریس درس تفکر و پژوهش رسانههای آموزشی تا چه اندازه ضروری هستند؟
** دانشور:ایجاد چالش اولیه، حیرت فلسفی و سوال پژوهشی در تعدادی از فعالیت‌های آموزشی برای درس تفکر و پژوهش از طریق فیلم‌های کوتاه انجام می‌شود بنابراین به چند فیلم کوتاه نیاز داریم که برای اجرای آن امکانات نمایش فیلم نیاز است و چون هوشمندسازی مدارس شروع شده است در سال تحصیلی گذشته بیشتر مدارس این امکانات را تهیه کردند و برخی از کلاس‌های روستایی نیز تجهیز شدند بنابراین درصد مدارسی که این امکانات را دارند بیشتر از مدارسی است که این امکانات را ندارند.
به معلمان گفته‌ایم که برای ما نمایش فیلم‌های آموزشی مهم نیست و اگر امکانات نمایش فیلم در کلاس درس را ندارند می‌توانند از سایر فعالیت‌های نیمه تجویزی استفاده کنند برای ما مهم این است که فرآیند کلاس تفکر و پژوهش به درستی اجرا شود و دانشآموزان بتوانند فلسفی فکر کرده و بر روی یک موضوع همه جانبه نظر دهند. در دوره آموزشی تابستان به معلمان آموزش می‌دهیم که چگونه کتاب یا فیلم انتخاب کنند.
فیلم‌های آموزشی برای این درس نباید پیام را به صورت مستقیم بیان کند وباید 3 نوع غناع هنری،تناسب با ویژگی‌های سنی و روان شناختی دانش آموز و غناع فلسفی را داشته باشند تا دانشآموزان بتوانند راجع به آن نظر دهند.
** تسنیم: به نظر شما معلمان ما تا این حد آماده هستند که بتوانند روش‌های صحیح تفکر و پژوهش را به دانش‌آموز آموزش دهند؟
** دانشور: سال قبل برای کلاس ششم هم این موضوع مطرح می‌شد جالب است بدانید که یکی از همکاران ما که مولف و معلم است می‌گوید در یک روز در 3 کلاس درس تفکر و پژوهش را تدریس می‌کردم اما در کلاس اول تجربه کسب می‌کردم و در دو کلاس بعدی بهتر تدریس می‌کردم بدیهی است که نخستین سال اجرای این درس سال کسب تجربه است اما با آموزش و کسب تجربه و مطالعه همکارانمان این توانایی را کسب می‌کنند.
** تسنیم: شیوه ارزشیابی درس تفکر و سبک زندگی چگونه است؟
** دانشور: در این درس معلمان نباید دانشآموزان را وادار به حفظ مطالب درسی کنند. در پایه ششم دبستان برای درس تفکر و پژوهش امتحان نداشتیم که این موضوع موجب آسایش معلم و دانش‌آموز و فارغ بودن از قید و بند حفظ کردن و امتحان دادن شد در حقیقت ارزشیابی این درس به صورت مستمر با تاکید بر خودارزیابی دانش‌آموز است تا او متوجه شود به لحاظ صفات و ویژگی‌های تفکر و پژوهش در چه سطحی قرار دارد.
در پایه اول متوسطه اول در درس تفکر و سبک زندگی، دانش‌آموز در 4 بخش ارزشیابی می‌شود که عبارتند از مشاهده رفتار دانش آموز سر کلاس یعنی انتظاراتی که از یک دانش‌آموز متفکر می رود که 5 نمره دارد، انجام فعالیت‌های کتاب توسط دانش آموز که بیشتر آن از نوع خود ارزیابی و جمع بندی نظرات خود و هم کلاسی‌هایش است که 5 نمره دارد، پروژه؛ یعنی دانش‌آموز در درس تفکر و پژوهش در نوبت اول ودوم باید دو پروژه پژوهشی را انجام دهد که 5 نمره دارد اما در مباحث مربوط به آداب و مهارت‌ها چون آدابی به دانش‌آموز آموزش داده می‌شود، بخش‌های کمی از هر درس امتحان دارد که این نیز 5 نمره دارد.
** تسنیم: پروژه‌‌هایی که دانش‌آموز باید انجام دهد به چه صورت است؟
** دانشور: در پروژه نوبت اول سال تحصیلی دانش آموز باید سوالی را طرح کند که با مشاهده می‌تواند جواب آن را بدست آورد سپس برای این سوال طرح پژوهش بنویسد و این پژوهش را در طول چند ماه انجام دهد و گزارش آن را آخر نوبت اول به معلم و کلاس ارائه می‌کند. در پروژه نوبت دوم نیز دانش‌آموز باید سوالی را طرح کند که با نظرسنجی می‌تواند جواب آن را بدست آورد و مانند قبل مراحل آن را انجام می‌دهد.
درس تفکر و پژوهش برای پایه دوم متوسطه نیز ادامه دارد و به استفاده از منابع مکتوب الکترونیکی و چاپی، و رفرنس نویسی و فیش برداری می‌پردازد در برنامه درسی ملی پیش بینی شد است که این درس در مقطع متوسطه دوم نیز ادامه یابد یعنی هر دانش‌آموز هر رشته‌ای را که انتخاب می‌کند فلسفه آن علم و روش تحقیق مربوط به آن رشته را بیاموزد یعنی برای تفکر و پژوهش یک برنامه 12 ساله پیش بینی شده که همانطور که قبلاً گفتم به دو صورت تلفیقی و مجزا به دانشآموزان آموزش داده شود.
** تسنیم: ویژگی‌های درس تفکر و پژوهش و آداب زندگی چیست؟
** دانشور: بیشتر ویژگی‌ها را گفتم فقط تاکید می‌کنم که در ساعات تدریس درس تفکر و پژوهش، دانش‌آموز باید بتواند مفهوم سازی کند، نقش دانش‌آموز، معلم و والدین در این درس متفاوت شده است و دانش‌آموز باید ایده پرداز، کنجکاو و خلاق باشد یعنی از معلمان انتظار داریم چنین دانش‌آموزانی را تربیت کنند، نقش معلم نیز به صورت تسهیل‌گر و حمایت کننده از رشد تفکر دانش‌آموز است.
اولیا در خانه نقش معلم خصوصی را برای دانش‌آموز ایفا نکنند ما با استفاده از کتاب‌های کمک آموزشی مخالفیم، در ساعات تدریس درس تفکر و پژوهش انجام مباحثات در اجتماع کلاس، تبادل نظر میان دانشآموزان وایده پردازی توسط آنها برای ما مهم است.
استفاده از رسانههای مختلف و کسب توانایی تحلیل آنها نیز یکی دیگر از ویژگی‌های این درس است. ویژگی دیگر این است که ارزشیابی باید در خدمت دانش آموز و معلم قرار بگیرد، خودارزیابی را در اغلب درس‌های این کتاب به کار گرفته‌ایم. در کلاس ششم گزارش‌هایی به دست ما می‌رسید که تعداد اندکی از معلمان از درس تفکر و پژوهش هفته به هفته امتحان می‌گیرند همچنین کتاب کار وتمرین برای این درس به بازار آمده است و کلاس‌های خصوصی وجود دارد که خانواده‌ها، دانش آموزان را در آن ثبت نام می کنند باید بگویم که درس تفکر و پژوهش امتحان ندارد و نیازی به کتاب کار و تمرین نیست این درس نیاز به روش مناسب دارد، برای پرورش تفکر فرایند یادگیری را ارتقا دهیم.
انتهای پیام/
