در یک تقسیمبندی بر اساس میزان سلامت و شفافیت عملکرد، بازارها را به سه دسته تقسیم کردهاند: 1. بازار سفید: بازاری که در آن تمامی کارکردها روشن و قانونی است و اطلاعات کافی درباره آن وجود دارد؛ 2. بازار خاکستری (موازی): بازاری که اگرچه کالای موجود در آن رسمی و قانونی است، اما شبکه توزیع آن غیررسمی یا غیرمجاز است و یا تولیدکننده هدفی برای ورود و توزیع کالا در آن بازار نداشته است؛ 3. بازار سیاه (زیرزمینی): بازاری غیر رسمی که ممکن است یکی از حالات ذیل را به خود بگیرد.
وجه مشترک تمامی بازارهای غیرسفید آن است که به نحوی از انحا جریان کالا به قصد مجرمانه یا به قصد انتفاع غیرقانونی پنهان گردیده است. اگر در بازار راهحلی مورد استفاده قرار گیرد که بتواند جریان کالا را آشکار کرده یا جلوی فروش کالایی را بگیرد که به صورت پنهانی بخشی از مسیر خود را طی نموده است، آنگاه میتوان از حجم بازارهای خاکستری و سیاه کاست و بازار سفید را قوت بخشید.
* تکیهگاه طرح شبنم
طرح ایجاد شبکه بازرسی و نظارت مردمی طرحی (یا همان طرح شبنم) است که به منظور ردگیری کالا در جریان ورود تا فروش طراحی شده است. اجرای این طرح اجازه میدهد تا کالاهایی که کل مسیر را به صورت آشکار و تحت نظارت حرکت کردهاند، از کالاهایی که بخشی از مسیر را به صورت پنهان طی نمودهاند تشخیص داده شود.
در این طرح تکیه بر آن است که با کمک مردم، کالایی که بخشی از مسیر را به صورت پنهان طی کرده باشد، قابلیت فروش نداشته باشد. در نظامهای کنترلی فرض بر آن است که هر اندازه تعداد ناظران بیشتر باشد امکان تبانی کاهش مییابد. همچنین اگر منافع ناظر و نظارت شونده بر خلاف یکدیگر باشد، باز هم احتمال تبانی کاهش مییابد.
طرح شبنم از هر دو مفروضات فوق استفاده مینماید. یعنی با توجه به آنکه تعداد مردمی که به عنوان مشتری به یک فروشگاه مراجعه میکنند زیاد است و از طرف دیگر اگر کالا بخشی از مسیر خود را پنهانی طی کرده باشد، منافع مشتری مخدوش میگردد، لذا استفاده از ایشان به عنوان ناظر بسیار توجیه پذیر خواهد بود.
*نقش طرح شبنم در سالمسازی بازار کشور
با عنایت به مقدمات فوق میتوان نتایج ذیل را از اجرایی کردن چنین طرحی بدست آورد:
1. کاهش حجم بازارهای سیاه و خاکستری و آشکارسازی جریان کالا نیاز به اهرم فشاری دارد که صاحبان کالا را وادار سازد تا کالای خود را در بازار سفید عرضه نمایند.
2. اجرای طرحی با تکیه بر نظارت مردمی میتواند انگیزه فعالان بازارهای سیاه و خاکستری را برای فعالیت کاهش دهد.
3. با آشکارشدن مسیر جریان کالا اطلاعات و ویژگیهای کالای بازار در اختیار نهادهای ذیربط قرار میگیرد.
4. با جمعآوری دادههای صحیح، بهموقع و استاندارد میتوان سیاستهای تنظیم کمی و کیفی بازار (هم حجم کالا و هم کیفیت و استاندارد کالای موجود در بازار) را بهگونه صحیح تدوین و اجرا نمود.
با توجه به نکات ذیل میتوان گفت استفاده از نظارت مردمی (فارغ از نحوه اجراییسازی این خطمشی) میتواند اثرات مثبتی بر سالمسازی بازار (کاهش حجم بازارهای سیاه و خاکستری) در کشور داشته باشد.
* سینا دارا
انتهای پیام/