به گزارش خبرنگار گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، مفهوم «رانت» ریشه در مفهوم «rent» به معنای «اجاره» دارد و اشاره به معنای شکل گیری رانت روی زمین های کشاورزی داشت که حاصل انحصار پدیده حصارکشی در کشورهای غربی بود که قطعاتی از این زمین ها را در اختیار مالکیت فردی درمی آورد و به دلیل این انحصار مالکین می توانستند این زمین ها را به دیگران اجاره بدهند و در قبال اجاره مبلغی دریافت کنند که حق استفاده از زمین بود.

رانت خواری به مرور متحول شد و اشکال دیگری پیدا کرد اما ماهیت آن تغییری نکرد که بر مبنای آن رانت شامل «در انحصار قرار گرفتن چیزی در اختیار یک فرد یا گروه خاص است که به همین دلیل و به دلیل نیاز دیگر اقشار جامعه به آن مورد، می توانند از طریق حق انحصاری، منفعت دریافت کنند.» آنچه به آن رانت (یا فزون طلبی به زبان فارسی) گفته می شود، اشکال متفاوتی دارد.

از انحصار منابع مختلف گرفته تا انحصار قدرت. به عنوان مثال افرادی که در سمت انحصاری تخصیص فرصت ها یا منابع در یک کشور قرار می گیرند، گاه فرصت هایی را برای خود فراهم می کنند که با سایر مردم متفاوت است، این اقدام به عنوان رانت جویی نامیده می شود. در اقتصاد ایران آنچه رانت نامیده می شود بیشتر به رانت نفتی اشاره دارد. اصلی ترین منابع فساد اقتصادی، فساد سیاسی و فساد اداری در ایران ریشه در رانت های نفتی دارد.

رانت نفتی (که در حقیقت می توان آن را در واژه فراگیر تر «رانت منابع طبیعی» جای داد) و به دلیل قدمت و سهم بزرگ آن بهتر است «رانت های نفتی» نامیده شود یک درآمد بادآورده است که به طور طبیعی در اختیار حکومت ها قرار گرفته و تفاوت بین هزینه های استخراج و فروش را شامل می شود. نحوه استفاده از این درآمد و چگونگی توزیع در هر جامعه ای که صاحب منابع طبیعی باشد، فرصت هایی را در اختیار حکومت قرار می دهد که از این منابع به نفع مصالح شخصی، گروهی و... استفاده کنند و نه به نفع منافع عمومی.

در این جوامع، این فعالیت را به عنوان رانت جویی نام می برند که منظور استفاده از منابع عمومی برای مصالح شخصی است. آنچه تاریخ معاصر اقتصاد ایران نشان می دهد، رانت نفتی و منابع طبیعی مانع اصلی توسعه و منشا فساد اقتصادی، سیاسی و اداری در کشور است و ریشه بسیاری فسادهای بزرگ. راه اصلاح وضعیت فعلی هم به نظر می رسد، مصرف صحیح ثروت هایی است که به صورت درآمدهای بادآورده در اختیار دولت قرار می گیرد. برای این کار دو راه حل اساسی پیشنهاد می شود؛ اول اینکه این ها سرمایه های طبیعی است و متعلق به یک نسل یا یک دولت نیستند و متعلق به نسل های آینده نیز خواهند بود.

راه کنترل رانت، نسلی کردن استفاده از این منابع است. مثلا اگر کشور در حال حاضر به اندازه مصرف 100 سال آینده نفت و گاز دارد، این منابع برای مصرف چهار نسل 25ساله تقسیم شود و منابع به خود نسل ها اختصاص داده شود و دولت ها حق تعرض به منابع نسل آینده را نداشته باشند. دولت ها هموار دست بازی داشتند که چاه حفر کنند و منابع استخراج کنند و این از عوارض جدی ساختار نهادی است و این ساختار نهادی مانع توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی ایران شده است و همین مساله بوده که مشکلات رابطه دولت و بخش خصوصی و رابطه دانشگاه و صنعت و رابطه نظام اداری با بخش تولید را رقم زده و به شدت به آن آسیب رسانده به شکلی که بسیاری از این نهادها نه در جهت توسعه که ضدتوسعه عمل می کنند.

راه دیگر جلوگیری از رانت نفتی این است که سرمایه طبیعی به اشکال دیگر سرمایه بدل شود. سرمایه های فیزیکی مثل زیرساخت، تبدیل به سرمایه انسانی در آموزش و پرورش و تحقیقات و سلامت شهروندان و حفظ محیط زیست از راهکارهای این تبدیل سرمایه به شمار می رود. واردات کالای لوکس خلاف اعتدال است و صرف منابع نفتی برای واردات آنها نه تنها خیانت به نسل های کنونی است که حتی ظلم به نسل های بعدی به حساب می آید.

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.