به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، خدمت سربازی به دلیل گستردگی دایره شمول آن بسیاری از افراد جامعه و خانوادههای کشور را دربرمیگیرد. همچنین از یک سو به دلیل قدمت نزیک به 90 ساله آن و از سوی دیگر به دلیل وجود برخی از مشکلات و مسائل موجود انتقاداتی نیز به آن وارد شده است. انتقادات و نظراتی که هریک به تناسب، موافقین و مخالفین بسیاری دارد. از این رو تلاش کردیم در گفتوگو با امانالله قرائی جامعه شناس و مدرس دانشگاه به نقاط قوت و ضعف آن از زاویه و دریچه جامعه شناسی نگاهی بیاندازیم. آنچه در ذیل آمده متن کامل گفتوگوی ما با وی است:
پرداخت هزینه تامین امنیت کشور به تناسب بهرهمندی از امکانات کشور
تسنیم: با توجه به اینکه اخیراً مقام معظم رهبری بر لزوم افزایش جمعیت تاکید داشتهاند و از سویی نیز برخی کارشناسان، بالا رفتن سن ازدواج و پایین آمدن نرخ زاد و ولد در کشور را به شکل و شیوه سربازی فعلی مرتبط دانستهاند، آیا این ارتباط در نگاه شما و از زاویه جامعه شناختی موضوعیت دارد؟
قرائی مقدم: قبل از پاسخ به این سئوال باید عنوان کنم که خدمت سربازی در شرایط فعلی و حتی از زمان آغاز و شکلگیری آن در دوره رضاخان، دارای نوعی بی عدالتی است که این بیعدالتی متاسفانه تا امروز نیز ادامه یافته است.
تسنیم: توضیح بیشتری میدهید...
قرائی مقدم: شما به نحوه خدمت سربازی برای فردی که تمام دارایی وی از این دنیا و این کشور در حداقلترین حالت ممکن قرار دارد نگاهی بیاندازید و این شرایط را با فردی که دارای میلیاردها تومان سرمایه و دارای است و بیشترین امکانات را از این مملکت در اختیار دارد مقایسه کنید.
به عبارت دیگر فردی که از حداقل امکانات این مرز و بوم بهرهمند است بافردی که بیشترین پتانسیل و امکانات را در اختیار دارد به یک اندازه هزینه امنیت کشور را میپردازند. در حالی که بر مبنای عدالت هر فردی باید متناسب با امکانات و بهرهمندیش از این کشور، هزینههای تامین امنیت کشور را بپردازد.
تسنیم: یعنی منظور شما این است که افراد ثروتمند میبایست هزینههای بیشتری را برای تامین امنیت بپردازند؟ درسته؟
قرائی مقدم: دقیقاً. اما در شرایط فعلی شاهد آن هستیم که نه تنها این اتفاق نمیافتد بلکه متاسفانه برخی از این ثروتمندان با توجه به در دست داشتن انواع امکانات از پرداخت این حداقل هزینه نیز شانه خالی میکنند و به عنوان مثال فرزندانشان را پیش از رسیدن به سن 18 سالگی از کشور خارج میکنند. لذا معنا ندارد فرزند پورشه سواری که از همه امکانات برخوردار است از زیر باز خدمت سربازی شانه خالی کند و در مقابل فرزند چوپانی که از دار دنیا یک گوسفند نیز ندارد به خدمت سربازی برود. لذا در گذشته نیز با توجه به این تفاوت و بی عدالتی به خدمت سربازی «اجباری» گفته میشد.
هزینه کرد پول امنیت برای سربازان حافظ امنیت
تسنیم: اما این که فرزندان افراد کم درآمد جامعه از خدمت سربازی معاف شوند چندان عملی نیست...
قرائی مقدم: منظورم به هیچ وجه چنین چیزی نیست بلکه به نظر من خدمت سربازی باید برای همه افراد جامعه باشد اما به صورت قراردادی اجرا شود. یعنی باید ساز و کاری برای خدمت سربازی طراحی شود که در آن از افرادی که ثروت بیشتری دارند حق امنیت بیشتری گرفته شود و این حق امنیت به برقرار کنندگان امنیت در کشور و سربازانی که به این مرز و بوم خدمت میکنند تخصیص داده شود.
تسنیم: سربازی قراردادی؟!
قرائی مقدم: بله یعنی آن که باید خدمت سربازی برای همه در نظر گرفته شود و اگر فرد ثروتمندی نمیخواهد فرزندش دوره خدمت سربازی را بگذراند طی قراردادی مبلغی را به عنوان هزینه و حق امنیت به دولت بپردازد و این میزان پول به سربازانی که دارای امکانات کمتری هستند پرداخت شود.
تسنیم: این که همان فروش سربازی است که چندین سال پیش نیز مطرح و عملی شد ولی چندان تجربه خوبی نیز نبود.
قرائی مقدم: نه اصلاً چراکه در سربازی قراردادی حق امنیت افراد ثروتمند طبق قراردادی به سربازانی تعلق مییابد که میخواهند خدمت کنند. از این رو این سربازان همچون یک فرد شاغل حقوق دریافت میکنند. همچنین منطبق با این شرایط از یک طرف کیفیت خدمت سربازی در زمینه نظامی با توجه به پرداخت حقوق مکفی به سربازان بسیار ارتقاء پیدا میکند و سربازان از آمادگی نظامی و دفاعی بهتری برخوردار میشوند و از سوی دیگر بسیاری از تبعاتی همچون افزایش بی بند و باری که به تبع بالا رفتن سن ازدواج و کاهش موالید که به دلیل شکل سربازی فعلی به جامعه وارد شده از میان میرود.
تسنیم: این شکل از خدمت سربازی که شما به عنوان سربازی قراردادی از آن نام میبرید در دنیا نمونه اجرائی نیز دارد؟
قرائی مقدم: بله بسیاری از کشورهای توسعه یافته دنیا از این شکل سربازی استفاده میکنند و به خدمت سربازی به شکلی حرفهای نگاه میکنند. حتی تا آنجا که من مطلعم برخی از کشورهای درحال توسعه نیز در حال حرکت به این سمت هستند چراکه این شیوه از خدمت سربازی علاوه بر نزدیکی بیشتر با عدالت، توان نظامی را نیز در سربازان ارتقا میدهد.
ضرورت رویآوری به سربازی قراردادی
تسنیم: شما به رابطه کاهش موالید با خدمت سربازی اشاره کردید. توضیحی پیرامون این ارتباط میدهید؟
قرائی مقدم: همانطور که چند وقت اخیر نیز مقام معظم رهبری اشارههایی به بحث افزایش جمعیت داشتند یکی از مشکلات امروز ما پایین آمدن نرخ فرزندآوری است. از طرفی خدمت سربازی باعث شده به میزان 2 سال در سن ازدواج جوانان وقفه بیافتد. همچنین پس از خدمت سربازی نیز شاهدیم که جوانان برای تامین هزینههای ازدواج مجبورند چند سال کار کنند تا بتوانند به اندازهای از توان مالی برسند که از پس مخارج ازدواج بر بیایند.
لذا با تغییر در ساختار خدمت سربازی فعلی و حرکت به سمت سربازی قراردادی علاوه بر نزدیکتر شدن به عدات، مشکل بالا رفتن سن ازدواج و پایین آمئن نرخ زاد و ولد نیز مرتفع میشود. چراکه از یک سو سربازی که به عنوان مثال 800 هزار تومان تا 1 میلیون تومان حقوق دریافت میکند با اشتیاق به خدمت سربازی میآید و به قول معروف لفظ «اجباری» که از گذشته به خدمت سربازی اتلاق میشد دیگر معنایی ندارد. از سوی دیگر سربازان میتوانند با تکیه بر حقوق دریافتی خود هزینههای ازدواجشان را نیز تامین کنند و قطعاَ این نوع از خدمت علاوه بر کاهش سن ازدواج و افزایش موالید به دلیل آسان تر ساختن شرایط ازدواج در کاهش بیبندی باری، کاهش وقوع جرم و همچنین در کاستن از انواع آسیبهای اجتماعی و افزایش استحکام خانواده نیز تاثیر مستقیمی دارد.
تسنیم: سربازی در شرایط فعلی میتواند آسیبهای اجتماعی دیگری نیز به دنبال داشته باشد؟
قرائی مقدم: متاسفانه بیکاری سربازان از جمله عواملی است که باعث میشود آنها در معرض آسیب قرار بگیرند. شما گر بعد از ظهرها سری به پارکهای شهر بزنید تعداد بسیاری از سربازان را مشاهده میکنید که به دلیل بیکاری وقت خود را در پارکها میگذرانند و متاسفانه سربازانی که دور از محل زندگی خود خدمت میکنند به دلیل نبود نظارت خانواده در معرض انواع آسیبها همچون اعتیاد قرار میگیرند.
لزوم وجود خدمت سربازی/ سربازی یکی از مناسک گذر
تسنیم: آقای دکتر با توجه به این مسائل سربازی تا چه اندازه اهمیت دارد؟
قرائی مقدم: ما در علم جامعه شناسی برای زندگی هر فردی چندین مرحله مناسک گذر یا پاگشا را قائلیم؛ ورود به مقطع دبستان، راهنمایی، دبیرستان و بسیاری از مراحل دیگر زندگی به عنوان نوعی پاگشا به حساب می آیند. از این رو دوره خدمت سربازی نیز به عنوان مناسک گذر و مرحلهای از پاگشایی فرد در زندگی مطرح است که جزء مهمترین مناسک گذر نیز به شمار میرود. اما آنچه در این موضوع قابل توجه است آنست که این مناسک تنها برای جوامع فعلی و جامعه توسعه یافته امروزی مطرح نیست بلکه قبایل ابتدایی همچون تاسمانیها، بوشمنها، ماساییها و بسیاری از قبایل اولیه در تمامی نقاط دنیا از آفریقا و استرالیا گرفته تا اقیانوسیه و آمریکا این مناسک به نوعی دیگر وجود داشته است. در این مناسک دختران و پسران پس از رسیدن به مرحله بلوغ مدتی از خانواده خود جدا میشوند و پسران تحت نظر ریش سفیدان قبیله و دختران زیر نظر زنان دارای تجربه آموزش میدیدند. لذا در طول این دوره دختران شیوه شوهر داری، بچه داری و خانه داری را میآموختند و پسران راه و روش مبارزه، دفاع از خود و قبیله و همچنین شکار را فرا میگرفتند. حتی در طول این دوره ممکن بوده زخمهای عمیقی نیز بر بدن آنها بنشیند. بنابر این این دختران و پسران پس از اتمام این مرحله به عنوان یک عضو از جامعه پذیرفته میشدند و پس از گذراندن این دوره بود که اجازه ازدواج و برخورداری از دیگر حقوق اجتماعی را پیدا میکردند.
لذا آنچه به عنوان خدمت سربازی در حال حاضر در کشور ما و بسیاری از کشورهای دنیا وجود دارد در آن زمان نیز به شکلی متفاوت وجود داشته است. از این رو وجود چنین مناسک گذر و این مرحله پاگشا ضرورت دارد و از مسائل بسیار مهم است.
ضرورت سربازی دختران/ ارائه شیوههای خانهداری، همسر داری، تربیت فرزندان در دوره خدمت دختران
تسنیم: یعنی این دوره در گذشته برای دختران نیز وجود داشته است؟ آیا در حال نیز همانطور که برخی از کارشناسان عنوان کردهاند ضرورتی برای سربازی دختران وجود دارد؟
قرائی مقدم: بله. شما نگاه کنید از یک سو سربازی برای پسران باعث شده تا در روند حرکت اجتماعی پسران وقفهای 2 ساله ایجاد شود و در طول این وقفه دختران در رقابت از پسران یک گام به پیش بیافتند و در رقابت با آنها موقعیتهای تحصیلی و شغلی را تصاحب کنند و آنها را در اختیار خود گیرند.
همچنین اگر به همان قبایل گذشته نگاه کنیم دختران امروز در دوره خدمت سربازی خود که می بایست قطعاَ با دوره سربازی پسران متفاوت و مجزا باشد، میتوانند شیوههای خانهداری، همسر داری، تربیت فرزندان و حتی آموزشهای اولیه پزشکی را نیز فرابگیرند و از آنها در مراکز بهداشتی، درمانی و آموزشی استفاده کنند. لذا عنوان شدن خدمت سربازی برای دختران به معنای این نیست که آنها وارد فرآیند نظامی مردانه و کارهای سنگین مرتبط با آن شوند. همچنین دوره سربازی برای زنان باعث میشود قوام و استحکام زنان به عنوان یکی از ارکان اساسی تربیت فرزندان ارتقا یابد.
از سوی دیگر در نظر گرفتن دوره خدمت برای دختران همانطور که به استقرار نظم در زندگی پسران منتهی میشود می تواند باعث به جریان افتادن نظم در زندگی دختران نیز بشود و حتی باعث میشود به دلیل برخوردار شدن آنها از آموزشهای لازم به کاهش آسیبهای اجتماعی در دختران نیز بیانجامد. البته تمام این دستاوردها تنها در شرایطی محقق میشود که در طول این دوره خدمت، دختران تحت نظارت و آموزش افراد ماهری باشند که آموزشها و مهارتهای انتقال داده شده به آنها به پختگی و ورزیدگی این دختران در زندگی ختم شود.
تسنیم: این آموزشها باعث نمیشود خلق و خوی دختران شبیه به پسران شود؟
قرائی مقدم: در صورت طراحی چارت آموزشی مناسب به هیچ وجه این اتفاق نمیافتد چراکه هدف اصلی از این دوره خدمت برای دختران آماده ساختن آنها برای ورود به جامعه و ارائه آموزشها و مهارتهای لازم برای زندگی آینده آنهاست. لذا برگزاری دوره خدمت با طراحی مناسب برای دختران باعث ارتقا سلامت جسمی، اخلاقی و روانی آنها خواهد شد و این دختران در آینده به مراتب همسران و مادرانی بهتری خواهند بود.
تسنیم: سخن پایانی...
قرائی مقدم: در آخر باید مجدداً تاکید کنم که دوره خدمت سربازی حتی با وجود مشکلات فعلی آن امری ضروری است چراکه با مقایسه جوانانی که خدمت سربازی را گذرانده و آنهایی که به هر دلیل این خدمت را به انجام نرساندهاند، شاهدیم که در مجموع از نظر مسئولیت پذیری، انظباط اجتماعی و موفقیت میان این دو گروه تفاوت معناداری وجود دارد ولی این مساله به هیچ عنوان به معنای آن نیست که در جهت ارتقاء کیقیت شرایط فعلی خدمت سربازی و همچنین نزدیکتر کردن آن به عدالت فعالیت نکنیم. لذا به نظر میرسد روی آوری به سربازی قرار دادی و تعیین دوره خدمت سربازی برای زنان از ضرورتهای تغییر در ساز و کار خدمت سربازی در حال حاضر است.
گفتوگو از محمد قربانی بخش اجتماعی خبرگزاری تسنیم
انتهای پیام/