به گزارش خبرگزاری تسنیم، واژه اربعین از اصطلاحاتى است که در متون دینى، حدیثى و تاریخى کاربرد زیادى دارد و بسیارى از امور با این عدد و واژه، تعریف و تحدید شدهاند. مثلاً کمال عقل در چهل سالگى، آثار چهل روز اخلاص، آثار حفظ چهل حدیث، دعاى چهل نفر، دعا براى چهل مؤمن، قرائت دعاى عهد در چهل صبح، پذیرفتهنشدن نماز شرابخوار تا چهل روز، گریه چهل روز زمین، آسمان و فرشتگان بر امام حسین(ع)، استحباب زیارت اربعین و... از جمله مواردى است که جایگاه و ارزش والاى این واژه و عدد را در معارف اسلامى بیان مىدارد.
اما مهمترین کاربرد اربعین در فرهنگ شیعى، توجه به اقامه عزاى سالار شهیدان است. بهگونهاىکه در بعضى از مناطق شیعهنشین از جمله در سرزمین عراق، مراسم اربعین شهادت سالار شهیدان و یاران باوفایش حتى از مراسم عاشورا و دهه اول محرم نیز باشکوهتر برگزار مىشود.
در خصوص مناسبت بزرگداشت اربعین حسینى روایات متفاوتى وجود دارد. اگرچه روایاتى از متقدمین در خصوص حضور اهلبیت(ع) در اولین اربعین شهادت امام حسین(ع) بر سر مزار آنحضرت در کربلا در مسیر بازگشت از اسارت شام نقل شده است، اما با وجود این در میان علماى شیعه معروف است که اربعین روزى است که جابربن عبدا... انصارى، صحابى بزرگ رسول خدا(ص) به زیارت قبر امام حسین(ع) نائل شدهاست.
روایت مرسلهاى از امام عسکرى(ع) است که فرمودهاند: نشانههاى مؤمن پنج چیز است که یکى از آنها زیارت اربعین است و افزون بر آن، امام صادق(ع) زیارت اربعین را به صفوانبن مهران جمّال تعلیم داده است که در آن به بزرگداشت اربعین تصریح شده است.
در احادیث مرتبط با نکوداشت اربعین، تنها استحباب زیارت اربعین درباره امام حسین(ع) وارد شده است و چنین سفارشى درباره هیچ یک از معصومین(ع) پیش و پس از سیدالشهدا(ع) وجود ندارد.
الف- خصیصه حسینى
- اربعین
روایات بر عظمت قیام حسین(ع) دلالت دارند و گویاى این مسأله هستند که در شهادت سالار شهیدان نه تنها انسانها، بلکه تمام مخلوقات عالم دچار تأثر و خون و غم شدند و این مسألهاى دور از ذهن و غیرقابل باور نیست، چه آنکه در قرآن مىخوانیم: «یسبح لله ما فى السموات و ما فى الارض...» (جمعه: 1) آنچه در زمین و آسمانهاست، تسبیح خدا را مىگوید و آنچه که تسبیح خدا را مىتواند بگوید، قطعا مىتواند براى شهادت بهترین اولیاى الهى و یارانش محزون و متأثر باشد و حتى بگرید. اما اینکه حقیقت این تأثر در موجودات عالم چیست، در حیطه علم انسان عادى قرار نمىگیرد.
- اربعین حسینى
مسأله اربعین حسینى و اقامه عزا و مجالس ذکر مصیبت در روایات مورد تأکید قرار گرفته است تا آنجا که از امام حسن عسگرى(ع) نقل شده است که علامات مؤمن پنج چیز است: اقامه پنجاهویک رکعت نماز در روز (17 رکعت واجب به همراه نوافل آن)، زیارت اربعین، آشکار گفتن بسم الله الرحمن الرحیم، به دست کردن انگشتر به دست راست و پیشانى بر خاک ساییدن. (کامل الزیارات: ص 90) این روایت نشان از اهمیت مسأله اربعین در مکتب تشیع دارد، اگرچه برخى خواستهاند در دلالت این روایت خدشه وارد کنند و بگویند منظور از «زیارة الاربعین» زیارت چهل فرد مؤمن است، اما این بهنوعى کجفهمى است و اهل فن مىدانند اگر منظور حدیث، زیارت چهل مؤمن بود، مىبایست الف و لام در ابتداى اربعین ذکر نمىشد و گفته مىشد: «زیارة اربعین»، اما وقتى الف و لام عهد ذکر گردد، معلوم مىشود همان زیارت اربعین معهود و معروف، مدنظر است که یکى از نشانههاى ایمان و محبت نسبت به ائمه(ع) است.
- فلسفه یادآورى اربعین
نکته دیگرى که درباره اربعین حسینى باید مورد توجه قرار گیرد، این است که همه بهخوبى مىدانیم بر مبناى روایات در میان ذوات مقدسه ائمه معصومین(ع)، امام حسین(ع) جایگاهى خاص دارد.
در مصباح المتهجد درباره ماه صفر مىگوید: در بیستم آن بازگشت حرم ابى عبدالله(ع) از شام به مدینه و ورود جابربن عبدالله انصارى به کربلا جهت زیارت ابى عبدالله(ع) است، او نخستین زائر بود و زیارت او زیارت اربعین بود. ابوریحان بیرونى نیز گفته است: در بیستم صفر سر به بدن بازگردانده شد و با آن دفن شد، در این روز زیارت اربعین وارد شده و روز بازگشت حرم حسین(ع) از شام است. علامه حلى نیز در المنتهى مىفرماید: زیارت حسین(ع) در بیستم صفر مستحب است. مرحوم مجلسى نیز همین حدیث را درباره اربعین نقل مىکند و شیخ یوسف بحرانى در کتاب حدائق به همین حدیث اشاره دارد. علماى دیگرى همچون شیخ عباس قمى، شیخ مفید، ملامحسن فیض کاشانى و شیخ بهائى نیز مسأله اربعین را پذیرفته و به تعظیم آن تشویق کردهاند.
اگرچه معصومین(ع) همگى کشتى نجات محسوب مىشوند اما کشتى نجات اباعبدالله(ع) وسیعتر و سریعتر از همه است چراکه خون پاک آنحضرت اسلام ناب را بیمه کرد و آنحضرت بهنوعى بزرگترین احیاگر اسلام حقیقى است. از همینرو اربعین شهادت آنبزرگوار نیز بیش از سایر معصومین(ع) مورد توجه قرار مىگیرد و حتى براى وجود مقدس پیامبر اسلام(ص) و امیرالمؤمنین(ع) نیز مسأله اربعین رحلت و شهادت مورد توجه قرار نگرفته است چراکه یادآورى اربعین شهادت حسین(ع) خونى تازه را در رگهاى شیعیان به جریان مىاندازد و همگان را به قیام براى خدا چه بهصورت فردى و چه بهصورت جمعى دعوت مىکند، همچنانکه قرآن نیز موعظه اصلى خویش را همان قیام براى خدا (فردى و اجتماعى) مىداند: «قل انما اعظکم بواحدة ان تقوموا لله مثنى و فرادى»
ب - راهپیمایى اربعین، نماد استمرار راه حسین(ع)
در بهار سال 2003 زمانىکه جنوب عراق با عقبنشینى و فروپاشى ارتش بعث عراق در مقابل حملات نظامى نیروهاى ائتلاف به سرکردگى آمریکا عملاً از حاکمیت صدام حسین، دیکتاتور عراق خارج شد، اتفاقى روى داد که از همان ابتدا نشان از اشتباه استراتژیک بوش در سرنگونى حکومت عراق و تلاش براى تبدیلکردن آن به نمادى از دموکراسى غربى داشت.
شیعیان عراقى که دیگر سرنیزه حزب بعث را بر گلوى خود نمىدیدند و در غیاب نیروهاى ائتلاف که براى تصرف بغداد در مرکز این کشور متمرکز شده بودند، در سالروز اربعین به سمت مرقد مطهر حرم حضرت ابا عبدالله(ع) روانه شدند.
سیل مشتاقان شیعیان عراقى از شهرهاى مختلف همچون نجف، بصره و ناصریه به سمت کربلا حرکت کردند و در مقابل چشمان حیرتزده سربازان آمریکایى که خود را همچون قطرهاى در مقابل دریا مىدیدند، اولین راهپیمایى خود را بهصورت خودجوش آغاز کردند.
- نگاهى به تجربههاى جهانى
در فضاى سیاست هم راهپیمایىهاى بزرگ وسیلهاى است براى ابراز وجود و فریادزدن آنچه که در درون اجتماع شناخته مىشود. مسألهاى که مىتوان آنرا زیرمجموعه بحث قدرت نرم محسوب کرد. مفهومى که چند سالى است بهصورت جدى وارد عرصه ادبیات سیاسى دنیا شده و افتخار تئوریزهکردن آنرا به جوزف ناى محقق آمریکایى نسبت مىدهند.
در طول تاریخ راهپیمایىهاى بزرگ زیادى وجود داشته است که سبب تحولات عمیق در کشورهاى دنیا شده است که از نمونههاى معروف آن مىتوان به راهپیمایى چندین هزار کیلومترى طرفداران حزب کمونیست چین اشاره کرد که در سال 1949 زمینه پیروزى این حزب را در مقابل طرفداران ملىگرایى چینى فراهم کرد.
نمونه معروف دیگرى که در این خصوص مىتوان به آن اشاره کرد، راهپیمایى بزرگ نمک توسط گاندى رهبر استقلال هند است که براى استقلال این کشور با همراهان خود براى اعتراض به آنچه که مالیات نمک توسط حکومت استعمارى خوانده مىشد، روندى را آغاز کرد که به استقلال هند ختم شد.
در طول جنگ سرد نیز بارها راهپیمایىهاى بزرگى براى مقاصد مختلف از جمله اعتراض به رقابتهاى تسلیحاتى دو قدرت غرب و شرق شکل گرفته است. حرکتهایى مشابه نیز در کشورهایى همانند آمریکا، چین و کشورهاى اروپایى صورت گرفته است که البته سطح آن بسیار محدودتر است.
- قدرتنمایى نرم شیعه
راهپیمایى بزرگ شیعیان در روز اربعین را مىتوان مصداق واضحى از یک قدرتنمایى نرم دانست که عملاً در هر قالبى توانایى بروز و ظهور دارد.
در حالت عادى، مهمترین کارکرد آن انتشار پیام جهانى عاشورا براى سایر ملتهاى جهان و بهخصوص در جهان اسلام است. بهطور حتم این راهپیمایى عظیم که از نجف آغاز و به کربلا ختم مىشود، مىتواند تجدید بیعتى باشد با تمام آنچه که در کربلا گذشته است.
از آنجا که این حرکت یک حرکت کاملاً مردمى و خودجوش است، امکان انتساب آن به جریانهاى دولتى و اتهامى که هر از چندگاهى از سوى برخى حکومتهاى مغرض مطرح مىشود، به دور است.
- دینى که عین سیاست است و سیاستى که عین دین است
اما اربعین علاوه بر وجه دینى خود براى حفظ یاد امام حسین(ع) یک وجه سیاسى دارد. قیام حضرت سیدالشهدا براى مقابله با آنچه که آنزمان در جغرافیاى اسلام مىگذرد، علاوه بر وجه دینى، از آنجا که یک قیام اسلامى است، در بطن خود ماهیتى ضد ظلم دارد.
زمانىکه شیعه پس از چهل روز از سالگرد شهادت حضرت امام حسین(ع) بر سر مزار ایشان حاضر مىشود، بیعت خود را با آرمان سیاسى و ایدئولوژیک ائمه عصمت و طهارت بیان مىکند.
از اینرو هرچه که در ساحت این واقعه مىگذرد، علاوه بر وجه دینى، کارکردى سیاسى نیز خواهد یافت. با چنین دیدگاهى مىتوان راهپیمایى بزرگ شیعیان را در اربعین حسینى با دقت بهترى واکاوى کرد.
- اربعین، رجعتى دوباره به عاشورا
گرچه واقعه عاشورا بهعنوان مهمترین جلوه از فرهنگ کربلا در مناسبتهاى مذهبى شیعیان نقش بىبدیلى دارد، اما شاید بتوان گفت که اربعین بهعنوان نمادى از استمرار قیام حضرت امام حسین(ع) نقش مهمترى در چارچوب کلى استراتژى حرکت شیعیان دارد.
باید به این نکته توجه کرد که شیعیان بهعنوان جمعیتى که همواره با خطر سرکوب از سوى حکومتهاى زمان خود تا زمان رسیدن به قدرت سیاسى روبهرو بوده، نیاز به الگویى براى استمرار حرکت خود داشته است.
اربعین دقیقاً چنین نقشى را براى ایدئولوژى شیعه ایفا مىکند و دقیقاً مفهومى براى یادآورى آنچه در کربلا گذشته را بار دیگر براى انسان زنده و آتش درون را شعلهور مىکند.
شاید بخش اعظم بقاى واقعه کربلا مدیون آنچه باشد که در اربعین مىگذرد. گذر دوباره کاروان اهل بیت به بیابان طف و زیارت قبر شریف حضرت امام حسین(ع) و دیدار با جابربن عبدالله انصارى و زیارت قبر شریف ایشان و پایهگذارى سنت عزادارى اربعین، رجعتى است یادآور تمام انسانهاى آزاده؛ یادآورى آنچه در کربلا گذشته و پیمان بستن با آرمانهایى که امام حسین(ع) براى آن قیام کرده است.
اولین راهپیمایى بزرگ شیعیان عراقى در سالروز اربعین سال 2003 میلادى نقطه شروعى براى حرکتى بود که هماکنون به یک سنت عظیم براى بزرگداشت اصلىترین ایدئولوژى جهان شیعه در طول تاریخ تبدیل شده است.
در حالى که در آغاز این حرکت تنها دو تا سه میلیون نفر که البته خود نیز جمعیت عظیمى است، حضور داشتند هماکنون تعداد زائران شرکتکننده در این راهپیمایى عظیم به بیش از ده میلیون نفر رسیده است.
این راهپیمایى عظیم از مرتبه یک عزادارى در سطح کشور عراق یا حتى منطقه خاورمیانه خارج شده و ابعادى جهانى به خود گرفته است و حضور شیعیانى از سایر کشورها همچون اروپا و آمریکاى شمالى نشاندهنده همین مسأله است.
میعادگاهى براى ظهور آخر
اینکه چنین حرکت بزرگى در نهایت تا کجا قابل گسترش است، بستگى به قابلیتهاى این حرکت مردمى دارد، اما با توجه به رشد سریع آن در مقیاس عمومى، مىتوان امیدوار بود که در آینده شاهد تبدیلشدن آن به بزرگترین اجتماع تاریخى شیعه در جهان باشیم که بهطور مداوم ادامه دارد.
انتهای پیام/