به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، حذف سه دهک از افراد پردرآمد در اجرای فاز دوم قانون هدفمند کردن یارانه ها کمک قابل توجهی به دولت جهت جبران کسری بودجه خواهد نمود و هر ماه تعلل در این امر، هزار میلیارد تومان کسری روی دست دولت خواهد گذاشت.
به اعتقاد عدهای، نبود اطلاعات صحیح اقتصادی از اقتصاد خانوار و عدم شناسایی دقیق دهکهای مورد نظر، دلیل تعلل دولت در این امر بوده است.
اما هم اکنون که دولت قصد دارد تا این سه دهک پر درآمدی را حذف کند در امر شناسایی افراد چه مواردی را ملاک قرار دهد؟ آیا شرایط محیطی و یا شهری که افراد در آن زندگی میکنند هم میتواند به عنوان ملاک قرار گیرد؟ حذف سه دهک چه پیامدهای امنیتی را به دنبال خواهد داشت؟ این سؤالات، ما را بر آن داشت که نزد دکتر محمدعلی توکلی یکی از کارشناسان اقتصادی برویم تا با وی در این زمینه گفت وگو کنیم:
تسنیم: چگونه میتوان دهکهای پردرآمد را شناسایی کرد؟ آیا تنها درآمد و مالکیت را باید ملاک قرار داد یا موجودی بانکها و یا سکه و دلارها باید به عنوان معیار قرار گیرد؟
شناسایی و طبقهبندی درآمدی افراد، در شرایط فعلی ایران و با امکانات موجود، اگر نگوییم غیرممکن است، بسیار دشوار است. اولاً متغیرهای بسیاری در تعیین سطح رفاه اقتصادی افراد تأثیرگذار است که به دست آوردن همه یا اکثر این اطلاعات از افراد یا خانوارها کاری سخت، وقتگیر و پرهزینه است و شاید در شرایط فعلی نشدنی باشد.
به دست آوردن اطلاعاتی صرفاً در ارتباط با سطح درآمد یا حتی ثروت الزاما انعکاسدهندهی سطح برخورداری و رفاه افراد و خانوارها نیست، بلکه اطلاعاتی پیرامون میزان هزینههای ضروری افراد نیز مورد نیاز است که کار طبقهبندی افراد را باز هم دشوارتر میکند.
همهی مواردی که در رسانهها اعلام میشود از قبیل درآمد و املاک، موجودی بانکی و ذخایر غیربانکی مثل سکه و ارزهای خارجی، سهام، سپردهها و داراییهای احتمالی خارجی و... در بخش درآمد به علاوهی آنچه در بخش هزینهها باید لحاظ شود مثل تعداد افراد تحت تکفل و سنین و وضعیتشان، شهر و محلی که در آن زندگی میکنند، میزان بدهی و اقساط ماهانه وغیره از جمله مواردی است که باید شناسایی شود تا یک طبقهبندی نزدیک به واقع داشته باشیم که همان گونه که ذکر شد، در شرایط فعلی، نشدنی یا بسیار وقتگیر، دشوار و پرهزینه است.
تسنیم: آیاحذف سه دهک پیامدهای امنیتی و اجتماعی نیز به همراه خواهد داشت؟
به هر حال افراد مایل نیستند اطلاعات شخصیشان، به خصوص اطلاعات مرتبط با داراییهایشان، توسط دولت یا نهادها و افراد دیگر شناسایی شود. در شرایط فعلی که بحث مراجعه به حسابهای بانکی و اطلاعات ملکی از سوی دولت طرح میشود، حتماً واکنشهایی در بین افراد ایجاد میکند.
حدس میزنم بعد از مصاحبهای که معاون وزارت کار انجام داد، تحرکات بعضاً غیرمفیدی توسط افراد صورت گرفته و حتی در رفتار مالی و اقتصادی آینده افراد تأثیر بگذارد.
مثلاً همین طرح مراجعه دولت به حسابهای بانکی یا املاک مردم، احتمالاً باعث جابهجاییهای مالی و ملکی در حال و آینده شود. در هر حال، با توجه به نکاتی که ذکر شد، هر گونه طبقهبندی خانوارها و حذف یارانه بر اساس این طبقهبندی، نارضایتیها و اعتراضاتی به دنبال خواهد داشت. هر چه ضریب خطا در تشخیص طبقات درآمدی بیشتر باشد، تبعات اجتماعی و سیاسی بیشتری در پی خواهد داشت.
تسنیم: با توجه به اینکه پرداخت یارانه، ماهیانه حدود سه هزار و پانصد میلیارد تومان برای دولت هزینه در بر دارد و با توجه به اینکه دولت با کسری بودجه مواجه است، برای جلوگیری از کاهش هزینهها چه اقدامات ضربتی در کوتاهمدت باید صورت بگیرد؟
مدیران پیشین تعهدات زیادی را برای دولت به وجود آوردهاند که آثار مثبتی هم الزاماً به دنبال نداشت و یا بسیار کمتر از آن چیزی بود که بیان میشد. به نظر میرسد در کوتاهمدت برنامهی دولت رها شدن از تعهدات عظیم ماهانه نسبت به پرداخت یارانه باشد. لذا همهی توان خود را برای کاهش این حجم از تعهد به کار گرفته است.
به نظرم در اولین مرحله، دولت دهک دهم را که شناسایی آن احتمالاً چندان دشوار و زمانبر نیست از لیست یارانهبگیران خارج کند تا بخش کمی از هزینهها کاهش یابند تا در فرصتی معقول، به شناسایی دو دهک دیگر بپردازد.
باید گفت بهترین شیوه برای شناسایی اغلب دهکها، شیوهی خوداظهاری است که در شرایط فعلی و با شیوهای که قبلاً اجرا شد، قطعاً میسر نیست.
اما شاید بتوان این ایده را طرح کرد که مثلاً از احساسات ملی، سیاسی و مذهبی مردم استفاده کرد تا بخشی از مردم که نیاز کمتری به دریافت این مبلغ دارند، داوطلبانه صرف نظر کنند.
تسنیم: به گفتهی نوبخت، اگر قرار است به سه دهک ثروتمند یارانه ندهیم، از آن سو یارانهی 3.5 میلیون نفر بیکار جامعه را چهار برابر خواهیم کرد که این امر باعث برقراری عدالت بیشتر خواهد شد. آیا این امر باعث تنبلی بیشتر در افراد نخواهد شد؟
بله، هر گونه پرداخت بابت بیکاری افراد احتمالاً در درازمدت باعث گسترش بیکاری یا کمکاری خواهد شد و کشورهای پیشرفته نیز با این معضل مواجه هستند. در واقع پرداخت یارانه باید صرفاً به افرادی تعلق گیرد که علیرغم داشتن شغل، توان تأمین نیازهای اساسی خود را ندارند یا اصولاً ناتوان و از کار افتادهاند، نه افرادی که توان کار دارند و یارانه بگیرند.
پرداخت بیمهی بیکاری سیاستها و برنامههای خاص خود را میطلبد که دولت باید جداگانه برای آن برنامهریزی و فکر کند.
تسنیم: اگر قرار باشد نحوهی پرداخت یارانهها تغییر کند و از شیوهی غیرنقدی استفاده شود این شیوهی حمایت چگونه باید صورت گیرد؟ و اگر قرار باشد به بخش تولید اختصاص یابد، چطور باید باشد؟
در برخی موارد شیوهی غیرنقدی آثار اقتصادی مثبتتری دارد. به شرطی که از کالاهای ساخت داخل استفاده شود که هم آثار ضدتورمی دارد و هم به تقویت تولید میانجامد.
اما به هر حال، این شیوه هم سازوکار خاص خود را دارد و احتمالاً درگیری بیشتری برای دولت ایجاد کند و بنابراین به افزایش هزینههای دولت منجر گردد. بنابراین چنین تغییری حتماً باید با مطالعهی بیشتر در ارتباط با هزینهها و منافع آن انجام پذیرد.
به نظرم انجام یک طرح هدفمند یارانه وقتی به موفقیت بیشتر نزدیک میشود که مجموعهی شرایط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، قضایی و حتی مذهبی در جامعه فراهم باشد.
انتهای پیام/