به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم به نقل از اندیشکده مؤسسه بینالمللی مطالعات استراتژیک، کارشناس این اندیشکده معتقد است که «برچیدن کامل یا برگشت ناپذیر» گزینههای مناسبی برای برنامه هستهای ایران نیستند و بهتر است شش کشور طرف مذاکره، بررسی بیشتری را بر این برنامه اعمال کنند. وی همچنین در مورد تمدید این توافق معتقد است که احتمال آن بسیار است، اما طرف غربی باید در این صورت محدودیت بیشتری بر برنامه تحقیق و توسعه ایران اعمال کند و تحریمهای موجود بر انتقال تکنولوژی نفت و گاز را به حالت تعلیق درآورد تا فرض اینکه غرب مانع پیشرفت تکنولوژی ایران است، شدت نگیرد.
همانطور که در گزارش قبلی خود توضیح دادم، معامله موقت هستهای با ایران تاکنون خوب پیش رفته است، اما احتمال رسیدن به یک توافق جامع بادوام بسیار پایین است؛ یعنی کمتر از 10 درصد. همچنین 10 درصد احتمال دارد که دیپلماسی بهطور کلی با شکست مواجه شود. من در گفتوگوی خود در روز 3 فوریه [14 بهمن ماه] در مؤسسه بینالمللی مطالعات استراتژیک، برخی از وقایعی را که میتوانند در روند این مذاکرات اختلال ایجاد کنند، مورد اشاره قرار دادم. من همچنین پیشنهاداتی برای غلبه بر موانع موجود بر سر راه توافق بلندمدت ارائه کردم.
یک مسئله مورد اختلاف مهم، تقاضای غرب از ایران مبنی بر برچیدن خطرناکترین جنبههای برنامه هستهای خود و مقاومت ایران در مقابل این درخواست است.
در مورد کره شمالی، برچیدن کامل، برگشت ناپذیر و قابل بررسی (سیویآیدی)، تقاضایی بدون قید و شرط بود. این یک تقاضای مناسب و بجا بود، اما هرگز به آن نرسیدیم. در مورد ایران، هیچ دلیلی وجود ندارد که تقاضای برچیدن کامل، برگشت ناپذیر و قابل بررسی (سیویآیدی) داشته باشیم، چون متحدان مذاکره کننده با ایران پذیرفتهاند که این کشور میتواند سطحی از غنیسازی را مطابق با نیازهای انرژی هستهای غیرنظامی خود ادامه دهد. بنابراین، قسمت «کامل» را از برچیدن کامل، برگشت ناپذیر و قابل بررسی (سیویآیدی)، باید کنار بگذاریم. در پایان توافق، وقتی ایران تمام نگرانیها را برطرف نمود، دیگر محدودیتی بر برنامه هستهایاش وجود نخواهد داشت. بنابراین، «برگشت ناپذیری» را نیز باید فراموش کرد. حالا، «برچیدن قابل بررسی» درخواست بهتری است.
به هر حال، بهجای تأکید بر برچیدن بهعنوان یک اصل، این شش کشور باید چیزی را که میتوانند با توجه به زمان گریز سریع ایران بپذیرند، تعیین نمایند. بنا بر برخی تحلیلها، زمان گریز سریع برای تولید اورانیوم با غنای بالای مناسب برای سلاح، قبل از این معامله یک ماه و نیم بود و تا تابستان به سه ماه خواهد رسید. زمان گریز سریع باید حداقل به 6 تا 12 ماه افزایش پیدا کند. به این ترتیب، میتوان از این هدف رو به عقب حرکت کرد تا محدودیتهای مورد نیاز را تعیین نمود؛ چه تعداد سانتریفیوژ مورد نیاز است و کارایی آنها تا چهاندازه باید باشد، که در واحدهای کاری مجزا سنجیده میشود؛ کارخانه غنیسازی فردو تا چهحد باید متوقف شود؛ تحقیقات و توسعه در رابطه با سانتریفیوژها چهاندازه باید باشد و مکان آن کجا باشد؛ و اینکه آیا لازم است سانتریفیوژها برچیده شوند یا اگر میتوانند غیرفعال باشند و در غیر این صورت، غیر قابل استفاده میگردند. پس از چهارچوب مورد توافق میان آمریکا و کره شمالی در سال 1994، راکتورهای نیمهتمام همانطور رها شدند.
راهحلهای فنی برای چالشهای پیشِروی توافق بلندمدت وجود دارد، از جمله جایگزینهایی برای برچیدن. سانتریفیوژهای اضافی را میتوان به کشور ثالثی فرستاد تا در جای امنی نگهداری شوند. کارخانه فردو را میتوان در مواردی غیرمربوط به غنیسازی اورانیوم مورد استفاده قرار داد. راکتور اراک را میتوان تحت شرایطی که آن را برای گسترش تسلیحات هستهای نامناسب میسازد، به راکتور آب سبک تبدیل کرد. بازه زمانی این محدودیتها را میتوان به آژانس بینالمللی انرژی اتمی واگذار کرد که آنها را بیطرفانه و با معیارهای عینی اعمال کند. اگر ایران پروتکل الحاقی را بپذیرد و آن را بهطور کامل اجرا کند، پس از چند سال، آژانس میتواند به این نتیجه برسد که هیچ فعالیت هستهای مخفی و اعلان نشدهای وجود ندارد. رسیدن به چنین نتیجهای بهطور معمول برای کشورها چندین سال طول میکشد که هیچ ناهنجاریای را ایجاد نمیکند. در مورد ایران، این مدت ممکن است چند سال بیشتر باشد. تا هنگامی که آژانس انرژی اتمی دچار شک و تردید است یا شواهد و مدارکی دارد که نیازمند تحقیق و بررسی است، قادر نخواهد بود به این نتیجه گیری ضروری برسد. بهجای لغو وضع تحریمها، که کنگره آمریکا تقریباً هرگز چنین کاری را انجام نمیدهد، میتوان تحریمها را به حالت تعلیق درآورد؛ برای مثال، تحریمهای جاکسون ــ وانیک بر اتحاد جماهیر شوروی تا دو دهه پس از صدور مجوز مهاجرت یهودیان شوروی ادامه داشت. میتوان تعهد به مصونیت و ایمنی را پیششرط قبول فعالیتهای تسلیحاتی گذشته نمود.
اینکه آیا این جایگزینها بهلحاظ سیاسی مورد قبول کشورهای مهم هستند یا نه، مطمئن نیستم. با محدودیتهای افزایشی بر برنامه هستهای و تحریمها، تمدید معامله موقت احتمال بیشتری دارد. زود است بگوییم که آیا میتوان آن را بیش از یک بار تمدید کرد یا خیر؛ مخصوصاً با توجه به انتخابات میاندوره آمریکا در ماه نوامبر. اما، اگر تمدید یا تحریمهای بیشتر و سانتریفیوژهای زیادتر، گزینههای پیشِرو باشند، پس احتمالاً تمدید دوباره انتخاب خواهد شد.
آیا تمدید دوباره به استراتژی ایران مبنی بر خریدن زمان کمک خواهد کرد؟ این ایده نظر مرا جلب نمیکند، اما گفتوگوها زمان را برای ایران فراهم میکنند تا برنامه هستهای خود را پیش ببرد. این برنامه طی چندین سال بدون گفتوگو در حال پیشروی بوده است. پیشرفت آن با معامله موقت آهستهتر خواهد بود، چون این معامله تواناییهای ایران را محدود میکند. رهبران ایران، قطعاً در مورد انتظارات داخلی مبنی بر کاهش بیشتر تحریمها نگران هستند. وضعیت موجود تحریمها بهلحاظ سیاسی میتواند خطرناک باشد. بنابراین، آنها تنها برای خرید زمان بازی نمیکنند؛ بلکه آنها لغو کامل تحریمها را میخواهند.
تحقیق و توسعه حوزهای است که ایران میتواند در آن پیشرفت را ادامه دهد. برنامه اقدام مشترک مشخص میکند که ایران روشهای تحقیق و توسعه حفاظت شده خود را ادامه خواهد داد؛ از جمله روشهای تحقیق و توسعه فعلی مربوط به غنیسازی. سؤالاتی پیش میآید در مورد اینکه آیا ایران میتواند سانتریفیوژهایی را بهعنوان بخشی از فعالیت تحقیق و توسعه نصب کند یا غنیسازی بالای 5 درصد انجام دهد. ظاهراً توافق شده است که ایران میتواند به آنچه بنا بر گزارش آژانس بینالمللی انرژی اتمی، تاکنون در حال انجام دادن بوده است، ادامه دهد، این یعنی کارخانه نمونه صنعتی نطنز شاید شاهد پیشرفت بیشتر سانتریفیوژهای نسل دوم، چهارم و ششم باشد، این مسئله احتمالاً دردسرساز باشد.
پیشرفتهای حاصل از تحقیق و توسعه مداوم میتواند برای فعالیت در هر کارخانه مخفیای به کار رود. برنامه اقدام مشترک تأکید میکند که مکانهای جدیدی برای غنیسازی احداث نشود. اما، سیاست ایران بر این بوده است که تجهیزات هستهای جدید را تا شش ماه قبل از عملیاتی شدن، اعلان نمیکند. ایران در سال 2009 اعلان کرد که قرار است 10 کارخانه جدید غنیسازی ساخته شود. فرض من این بوده است که در چهار سال پس از آن، دستکم یکی از این کارخانههای جدید تاکنون تحت ساخت و ساز بوده است. اگر ایران مشغول ساختن کارخانه جدید غنیسازی است، آیا آن را متوقف خواهد کرد و آژانس به آن دسترسی خواهد داشت؟
اجازه دهید بحث را با یک پیشنهاد پایان دهم. اگر معامله موقت تمدید شود، گروه 1+5 باید بهدنبال محدودیت بر برنامه تحقیق و توسعه باشند. در مقابل، آنها باید آماده تعلیق تحریمها بر مواردی چون انتقال تکنولوژی برای اکتشاف و تولید گاز و نفت باشند. این مسئله به مقابله با روایتی که ادعا دارد ملل غربی میخواهند پیشرفت تکنولوژی ایران را متوقف کنند، کمک میکند. کشورهای غربی تنها میخواهند پیشرفت سلاحهای هستهای را متوقف کنند.
انتهای پیام/*