به گزارش گروه "رسانههای دیگر" خبرگزاری تسنیم، جام جم نوشت؛ نبودن اجماعنظر روی واژه نقد و فرآیند نقدپذیری، باعث شده است که گاه به نام انتقاد، دستاوردهای کشور طی سالهای پس از انقلاب زیرسوال رفته و چهره برخی اشخاص، نهادها یا دولتها تخریب شود؛ از سوی دیگر گاهی به نام دفاع از مصالح کشور، جلوی نقد سازنده و راهگشا گرفته شود که این هر دو چالش، شرایط شکوفایی ایدهها و اندیشهها را در کشورمان دچار ناملایمات کرده است.
ناگوارتر آن که، برخی افراد براساس منافع گروهی یا نسبتی شان با طرح یک انتقاد با تعریف نقد تلاش می کنند تا اگر در مقام منتقد نشسته اند از زاویه نگاه خود از توسعه فضای نقد بگویند و اگر بر جایگاه دولتمردی تکیه زده اند نقش وکیل مدافع منافع ملی البته براساس تعریف خویش را بازی کرده و این روند دور باطلی را شکل می دهد که فرجامش «نقدگریزی» است.
برای آن که یک بار دیگر بتوانیم معنا و مفهوم واژه نقد و جایگاه انتقاد به عنوان یک کنش سیاسی را مرور کنیم، گفت وگویی کرده ایم با حجت الاسلام والمسلمین احمد سالک رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی تا از معنای نقد و مرز آن با تخریب و زیرسوال بردن مصالح کشور سخن بگوید و از زاویه فرهنگ به پیامدهای برخی کنش ها و واکنش های سیاسی بنگرد.
همان طور که واقفید، در هفتههای اخیر بار دیگر موضوع نقدپذیری و ضرورت توجه به انتقادات سازنده در کشورمان واکنش هایی را به دنبال داشته است. به عنوان اولین پرسش می خواهم بدانم به نظر شما یک نقد سازنده دارای چه مولفه های قابل سنجشی است؟
کلیدواژه نقد در دل خود چند مفهوم مشخص و مهم دارد که بدون توجه به آن نمی توان درباره نقد و انتقاد سخن گفت. شاخص اول موضوعی است که برای نقد انتخاب می شود وباید ویژگی های لازم برای نقد داشته باشد. مثلا نقد عملکرد یک فرد، جمع یا اقدامی حاکمیتی باشد که متناسب با ملاک و معیارهایی مشخص ارزیابی می شود. نکته دوم این که انتقاد باید مبتنی بر همین معیارهای فراگیر باشد، نه هوای نفس و منافع فردی و جمعی. سومین شاخص، این که انتقاد باید مستند و مستدل و به گونه ای شفاف صورت پذیرد. به عبارت دیگر، ارزیابی عملکردها باید خالی از ابهام و کلی گویی باشد تا بشود از آن به یک نتیجه رسید.
شاخص بعدی این است که هدف نقد باید ارتقای جامعه و اعتلای افراد و رسیدن ملت، دولت و انقلاب به کمال باشد. یعنی هدف نقد هم در بیان آن مهم است و نباید فراموش شود که بی توجهی به این اهداف می تواند غیرسازنده باشد. شاخص پنجم، ارائه راه حلی در پس طرح انتقاد است. یعنی ارزیابی دقیق و برخوردار از استدلال محکم، نباید بدون یک راهکار معطوف به اعتلای کشور باشد. علاوه بر همه اینها ششمین مولفه لازم برای انتقاد، نیت فرد نقاد است. یک منتقد برای این که نقدش سلامت لازم را داشته باشد، باید برای رضای الهی، طرح نقد کند، نه به منظور ریختن آبروی یک فرد یا یک مجموعه.
بنابراین به نظر من، اگر این شش شاخص که از نیت منتقد تا هدف و پیامد نقد را در بر می گیرد، بدرستی مورد توجه قرار گیرد، آنگاه مرز میان انتقاد و تخریب و تضعیف منافع ملی روشن شده و اختلاف نظرهایی که گاهی در این راستا به وجود می آید، از بین می رود.
اما برخی از شاخص های شش گانه ای که به منظور ارائه نقد صحیح مطرح کردید تا حد زیادی غیرقابل سنجش است. مثلا ممکن است فردی نیت خود را از طرح یک انتقاد، جلب رضایت الهی بداند اما همزمان، طرف مقابل که مورد نقد قرار گرفته، هدف وی را پیگیری اغراض شخصی قلمداد کند؟
در چنین مواقعی مردم باید قضاوت کنند که هدف از نقدی که مطرح شده، کدام بوده است؛ رشد کشور و رضایت الهی، یا تضعیف موقعیت یک فرد یا یک نهاد.
البته دیدگاه های مردم هم می تواند نسبت به یک موضوع متفاوت باشد...
بله، اما نتیجه یک نقد را که می شود سنجید. روشن است که طرح انتقاد با هدف تسویه حساب سیاسی یا غرض ورزی شخصی هیچ گاه به ارتقای کشور منتهی نمی شود، این درحالی است که نقد سازنده، در نهایت افزایش سطح کیفی یک اقدام را هدف گرفته و می شود در پس انتقادات، دریافت که سرانجام توانسته است به بهتر شدن وضع کشور کمک کند، یا نه.
با این حال به نظر می رسد که تکثر مفهومی مصادیق و شاخص های مورد اشاره برای نقد، باعث شده است تا بعضی دولت ها با سنگر گرفتن پشت مفاهیمی کلیدی چون منافع ملی و مصالح نظام، عملا از زیر بار مسئولیت خود در نقدپذیری شانه خالی کنند. این طور نیست؟
ببینید، اگر مسائل سیاسی را مورد توجه قرار دهیم، در چنین وضعی، فرمایشات رهبر معظم انقلاب برای ما فصل الخطاب است. مثلا ایشان در بیاناتشان که برای همه مسئولان و فعالان سیاسی تعیین کننده است، فرموده اند که دانشگاه نباید جولانگاه سیاسی باشد؛ مضمون فرمایشات رهبری این است. خب، حالا اگر در مدیریت دانشگاه ها به گونه ای عمل شد که خلاف این توصیه عمل شده و بستری مهیا شد برای آن که دانشگاه تبدیل به جولانگاه فعالیت های سیاسی شود، معلوم است که باید انتقاد کرد. این نقد نابجایی نیست که به مسئول مربوط بگوییم چرا فلان فردی را که منصوب کرده اید با معیارهای مورد اشاره رهبری همخوان نیست. بنابراین روشن است که در چنین روند انتقادی، فرد برای ما ملاک انتقاد نیست، بلکه معیار بیانات رهبری است و با هدف ارتقای کیفیت مراکز علمی صورت می گیرد نه تخریب افراد.
با وجود این بعضی از نقدهای رسانه ای با رعایت نکاتی که اشاره کردید از سوی برخی مسئولان تعابیر دیگری پیدامی کند...
رسانه ها دو دسته هستند؛ یک دسته آنهایی که می خواهند تیراژشان بالا برود، برای همین دنبال سوژه می گردند و کاری هم به درستی و نادرستی ادعاهایی که مطرح می کنند، ندارند. دسته دیگر اما آن رسانه هایی هستند که ابعاد یک مساله را مدنظر قرار داده و پیامد طرح یک موضوع را بخوبی بررسی می کنند که آیا به وحدت ملی ضربه می زند یا نه، آیا منافع ملی را در بر دارد یا ندارد. بدیهی است مسئولان در برابر دسته دوم از رسانه ها که تحلیلی عمیق نسبت به مسائل دارند باید پاسخگو باشند و توجه به نقدهای رسانه ای با رعایت همه این مسائل می تواند به ارتقای اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه بینجامد.
به عنوان رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس، در شرایط فعلی جایگاه نقدپذیری در ساختار سیاسی کشورمان را چگونه ارزیابی می کنید؟
قانون اساسی تکلیف همه را روشن کرده و با عمل به قانون، هیچ مشکلی در کشور پیش نخواهد آمد.
نظر شما مشخصا درباره عملکرد دولت نسبت به نظرات مخالف و نقدهای بیان شده چیست؟
البته هنوز برای قضاوت عملکرد دولت در حوزه های مختلف از جمله موضوعی که اشاره کردید، زود است. طی این مدت کوتاه دولتمردان ما هم عملکرد مثبت و شایسته قدردانی داشته اند و هم عملکرد و اظهارنظرهایی که قابل نقد است. با این حال همه باید تلاش کنیم تا فضایی ایجاد شود که بتوان فرهنگ نقد کردن صحیح و نقدپذیری را در جامعه گسترش داد.
انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانههای داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانهای بازنشر میشود.