خبرگزاری تسنیم - مداحی و شبیه خوانی در تعزیه. در ماه محرم بیشتر از هر زمان دیگری با این دو مواجه میشویم. آیا آنچه امروز به عنوان مداحی میشنویم از اصول درستش پیروی میکند؟! آیا تعزیهها براساس اپرای ایرانی اجرا میشوند؟! باید به دنبال پاسخ گشت. از آنجایی که هم تعزیه و هم مداحی با موسیقی آوازی ارتباط مستقیم دارد، برای یافتن پاسخ به سراغ حاتم عسگری رفتیم. عسگری ردیفدان و مدرس آواز ایرانی است. او تا کنون آثار بسیاری در زمینه موسیقی آوازی تهیه و چندین مجلس تعزیه را نیز ضبط و منتشر کرده است.
تسنیم: کمی از تاریخچهٔ تعزیه برایمان بگویید. این هنر از چه زمانی آغاز شد و در چه دورانی به اوج رسید؟
در زمان زندیه بود که تعزیه کار خود را آغاز کرد و در دوران قاجار به اوج خود رسید. در زمان قاجار بود که تکیه دولت را ساختند و از سراسر ایران خوانندههای مذهبی که موسیقی میدانستند را به تهران دعوت کردند و مراسم آبرومندی برگزار میشد. چنین مراسمی از زمان پهلوی تا کنون هرگز شکل نگرفته است. تعزیه بعد از قاجار منسوخ شد.
تسنیم: برای اجرای تعزیه به چه آموزشهایی نیاز هست؟
هر موسیقی چه تعزیه و چه غیر از تعزیه به تعلیم و تربیت نیاز دارد. کسانی که امروز در زمینه تعزیه کار میکنند اصلا تعلیم ندیدهاند.
تسنیم: آنچه امروز به عنوان تعزیه اجرا میشود را چگونه میبینید؟
در سالهای گذشته تعزیههای بسیاری را دیدهام که شبیه خوانانش هیچ کدام تعزیه خوان نیستند و بیشتر شبیه مداحانی هستند که وارد تعزیه شدهاند. اینها کسانی هستند که تنها صداهای خوبی دارند؛ درست مانند مداحان امروز. مشکل اینجاست که مداحانمان هم مداح نیستند. از هر کجا چیزی برداشتهاند و به هم چسباندهاند. وقتی مداحیها را میشنوم واقعا ناراحت میشوم.
تسنیم: مشکل اصلی این ضعفهایی که اشاره میکنید از آموزش ندیدن است. آیا امکان گذراندن دورههای آموزشی برای علاقه مندان وجود دارد؟
امکان آموزش برای کسانی که دوست دارند این هنر را بیاموزند همواره وجود دارد. برای به سرانجام رساندن هر کاری باید گشت و یافت.
تسنیم: این آموزش در چه قالبی ارائه میشود؟
کسانی که میخواهند به اجرای تعزیه بپردازند و در این هنر به ایفای نقش بپردازند، به آموزش نیاز دارند. این آموزش در قالب ردیف موسیقی ایرانی است. البته برای اجرای تعزیه به یادگیری کامل ردیف نیازی نیست. درست همانگونه که خواندن و نوشتن به یادگیری الفبا نیاز دارد، اجرای تعزیه نیز به یادگیری ردیف نیازمند است. برای تعزیه، ردیفِ موسیقیِ ایرانی یعنی همان الفبا.
تسنیم: کدام بخشهای ردیف موسیقی ایران برای اجرای تعزیه لازم است. آیا شبیه خوان باید به تمام ردیف موسیقی ایران مسلط باشد؟
همه قسمتهای ردیف به درد تعزیه نمیخورد. بازیگر یا همان شبیه خوانِ تعزیه چند دستگاهی که در تعزیه دور زده میشود را باید به خوبی بشناسد. در میان دستگاهها و آوازهای ردیف موسیقی ایرانی دستگاه شور، آوازهای دشتی، دستگاه نوا، چهارگاه و همایون را باید دانست، تا اجرای خوبی از تعزیه را به نمایش گذاشت.
تسنیم: مجلسهای تعزیهای که امروز در ایام ماه محرم اجرا میشود، در قالب کدام دستگاهها و یا آوازها اجرا میشوند؟
تعزیه حُر در نوا، تعزیه علی اکبر در چهارگاه و تعزیه ابوالفضل در همایون اجرا میشود. تا بر این دستگاهها مسلط نباشی که نمیتوانی تعزیههای مختلف را اجرا کنی. اصولا برخی از دستگاههای موسیقی ایرانی مذهبی هستند و برای مسائل مذهبی طراحی شدهاند.
تسنیم: در میان آنچه امروز به عنوان تعزیه اجرا میشود و در میان کسانی که به عنوان شبیه خوان در تعزیهها حضور دارند، کسانی هستند که اجراهایی دقیق داشته باشند و آموزشهای لازم را دیده باشند؟
چندی پیش کنگرهای برای تعزیه تشکیل شده بود که من را هم به آنجا دعوت کردند. در میان کسانی که به اجرا میپرداختند، بسیار گشتم که کسی را پیدا کنم که واقعا به کارش مسلط باشد، اما متاسفانه کسی نبود. بیشترشان کسانی بودند که صداهای خوبی داشتند. البته مقصر آنها نیستند؛ چرا که آموزشی برای این کار ندیدهاند. ما باید به آنها آموزش بدهیم و بعد از آنها انتظار داشته باشیم.
تسنیم: نقش تعزیه گردانان در بهتر کردن کیفیت این اجراها چیست؟
نخستین استاد من در این کار برایم تعریف میکرد که تعزیه گردانان در زمان گذشته کارگردان بودند. این تعزیه گردانان حتی گوشههای موسیقی را نیز به ما یاد میدادند. حال شما تعزیه گردانهای امروز را با تعزیه گردانان آن زمان مقایسه کنید. کسانی که امروز نقش تعزیه گردان را دارند؛ در واقع جایگاهی ندارند و چیزی به شبیه خوانان یاد نمیدهند.
تسنیم: سازها در تعزیه چه نقشی دارند؟
سازهایی بوده که در جنگها استفاده میشده و جزء سازهای پر صدا بودهاند، مانند ساکسیفون و طبل که هنگام شروع تعزیه مینواختند تا مردم را از اجرای تعزیه با خبر کنند و مردم برای دیدن تعزیه جمع شوند.
تسنیم: مداحیهای ماه محرم را چگونه میبینید. این مداحیها تا چه حد بر پایه اصول است؟
مداحان هم باید تعلیم ببینند و الفبای موسیقی را بدانند. مداح باید با شعر و لحنِ خواندن آشنا باشد. باید صداسازی و یا سلفژ را گذرانده باشند. امسال میتوانید مداحیهای ماه محرم را از تلویزیون دنبال کنید. آنچه از مداحان شنیده میشود ناراحت کننده است. روزی از تلویزیون دیدم که مداحی میگفت: «قربون چشات برم». من نمیدانم چرا اجازه چنین حرکات زشتی به افراد داده میشود. مداحان باید حرمتها را حفظ کنند و از هر لفظی استفاده نکنند. دولت باید در امر تربیت مداحان و شبیه خوانان همت کند. صدا و سیما نیز نباید به هر کسی اجازه دهد که از هر لفظی استفاده کند. برخیها آهنگهای قدیمی را بر میدارند و براساس آنها نوحه میگویند. این کارها به ما که اعتقادهای مذهبی داریم برمیخورد. البته من در مقابله با این مسائل تلویزیون را خاموش میکنم و نمیشنوم.
تسنیم: تعزیه در هنر ما به عنوان اُپرای ایرانی شناخته میشود. اگر کشورهای غربی اُپراهای خاص خود را دارند، ما نیز میتوانیم اپرای مذهبی خود یعنی همان تعزیه را به دنیا ارائه کنیم. کمی درباره اُپرای ایرانی برایمان بگویید.
در اپراهای موسیقی کلاسیک، همه نوع موسیقی اجرا میشود؛ موسیقی مذهبی، غیرمذهبی و حماسی. اما تعزیه در ایران یک اپرای مذهبی است. کشورهای دیگر سالنهای مختص اپرا دارند و معمولا این اپراها بدون میکروفن و با صدای خودِ بازیگران اجرا میشود. در زمان قاجار و در تکیه دولت هم همین گونه بود. تکیه دولت را به گونهای ساخته بودند که مردم در هر کجای تکیه که مینشستند، صدای بازیگران را به خوبی میشنیدند. درست نیست که موسیقی مذهبی ما با این همه زیبایی حفظ نشود. در سالهای گذشته هر کسی بدون مطالعه آمده و بر پیکر تعزیه و مداحی ما ضربهای وارد کرده است.
انتهای پیام /