ظهور و افول دومین دولت سعودی؛ جنگ داخلی و برادرکشی در آل سعود

خبرگزاری تسنیم: در دومین دولت آل سعود، پایتخت از الدرعیه به ریاض تغییر یافت و بر عکس دولت قبلی به صورت محدود توسعه یافت، همچنین درگیری و جنگ های داخلی به این دولت ضربه وارد کرد و در نهایت باعث فروپاشی آن شد.

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، دولت دوم محدود سعودی دولتی است که ترکی بن عبدالله بن محمد آل سعود در سال 1818 میلادی پس از سقوط دولت نخست سعودی تشکیل داد، دولت نخست سعودی را نیروهای مصری به فرماندهی ابراهیم پاشا سرنگون کردند.

طی سال های حکومت دوم سعودی، پایتخت آل سعود از الدرعیه به ریاض تغییر یافت و بر عکس دولت قبلی به صورت محدود توسعه یافت، همچنین درگیری و جنگ های داخلی به این دولت ضربه وارد کرد به طوری که اختلاف فرزندان فیصل بن ترکی بن عبدالله آل سعود در تضعیف این دولت و در نهایت سقوط آن به دست آل رشید حکام حاکمان امارت جبل شمر در سال 1891 میلادی رقم خورد.

در ماه مه 1818 میلادی، ابراهیم پاشا به دستور محمد علی پدرش، "نجد" را ترک کرد و تلاش هایی برای احیای دولت نجدی انجام شد که اولین مورد آن تلاش محمد بن مشاری آل معمر بود که الدرعیه را بازسازی کرد و به آن بازگشت.

اما ابن معمر خیلی نتوانست دوام بیاورد، زیرا مشاری بن آل سعود از اردوگاه مصری فرار کرد و به الوشم بازگشت و سپس به الدرعیه رفت، جایی که ابن معمر تلاش کرد با وی بجنگد، اما نتوانست و با مشاری بیعت کرد، مردم سدیر، المحمل، حریملاء و ساکنان الدرعیه و بسیاری از ساکنان الوشم با وی بیعت کردند، پس از آن بود که برخی اعضای آل سعود فراری بازگشتند و مشاری دستور جنگ صادر کرد؛ پس از جنگ با ساکنان السلمیه بر این منطقه و الیمامه مسلط شد و سپس به الدلم رفت که حاکم آن با وی بیعت کرد و آنگاه به الدرعیه بازگشت.

دوره ترکی بن عبدالله ؛حمله ابن معمر

پس از افزایش قدرت مشاری، ابن عریعر شیخ الاحساء و یحیی شریف مکه، مصر را در جریان اقدامات مشاری قرار داد به طوری که محمد علی پس از آن، نامه ای به سلطان عثمانی در این خصوص ارسال کرد، در همان زمان، ابن معمر از الدرعیه به سدوس رفت و آنجا خود را به مریضی زد و در منزل خود بیتوته کرد و با روسای شهرهایی که از مشاری آل سعود بیزاری می جستند، دیدار می کرد، آل حمد حاکمان حریملاء از وی خواستند به منطقه آنها نقل مکان کند. سپس فردی نزد فیصل الدویش فرستاد و از وی خواست او را کمک کند و پذیرفت.

ترور ترکی بن عبدالله

در نتیجه این اقدامات، ابن معمر، ارتش خود را به الدرعیه گسیل کرد و مشاری آل سعود را بدون اینکه ساکنان الدرعیه بفهمند، دستگیر کرد، سپس ارتش خود را به ریاض اعزام کرد تا ترکی بن عبدالله بن محمد آل سعود را که توانسته بود، فرار کند، دستگیر کند، نیروهای ابن معمر، وی را غافلگیر و طرفدارانش را در ضرمی متفرق کردند، ابن معمر آنگاه به الدرعیه رفت که ساکنانش، او را تنها گذاشتند و یاری نکردند، ترکی، وی را دستگیر کرد و به ریاض برد و به همراه فرزندش به زندان افکند، ترکی دستور قتل ابن معمر و فرزندش را صادر کرد، با این حال ترکی در نهایت نتوانست به سبب بازگشت نیروهای مصری، در ریاض بماند و بار دیگر از آنجا گریخت.

پس از خروج نیروهای مصری، ترکی بار دیگر با 30 نفر به "عرقه" بازگشت که حمد بن یحیی امیر الوشم و سوید حاکم جلاجل هم به وی پیوستند، ترکی اعلان جنگ کرد و دستور داد ترک های باقی مانده از ریاض اخراج شوند، اما سوید عقب نشینی کرد و ترک ها، ترکی را در عرقه محاصره کرده، اما مجبور به عقب نشینی شدند، پس از آن بود که ترکی به "ضرمی" یورش برد و بر آن مسلط شد. ترکی تصمیم گرفت تنها ترک های باقی مانده در ریاض که 600 نفر به عنوان حامیان نظامی این شهر بودند، اخراج کند، اما به سبب آنکه فیصل الدویش از آنها حمایت کرد، نتوانست این کار را اخراج کند.

هنگامی که الدویش عقب نشینی کرد، ترکی بار دیگر ریاض را محاصره کرد، حامیان نظامی آن تسلیم شده و آنجا را ترک کردند، سپس ترکی، ریاض را پایتخت خود قرار داد و دیوارهایش را بازسازی کرد.

پس از نبرد السبیه میان نیروهای ترکی و نیروهای بنی خالد که شکست خوردند، ترکی به الاحساء لشکرکشی کرد که نتیجه آن فرار بنوخالد از آنجا بود، ترکی چهل روز در الاحساء باقی ماند، وی توانست سلطان مسقوط و شیخ بحرین را تسلیم خود کند، ترکی به حکومت خود ادامه داد تا اینکه به دست خواهرزاده اش، مشاری بن عبدالرحمن بن حسن بن مشاری آل سعود ترور شد.

ترور مشاری و دوره فیصل بن ترکی

فیصل بن ترکی، با هدف گرفتن انتقام پدرش، قصر مشاری بن عبدالرحمن را محاصره کرد و پس از ورود به آن، وی را ترور کرد.

دوره خالد بن سعود و عبدالله بن ثنیان؛ دوره نخست

مصر پس از این تحولات، تلاش کرد به عسیر حمله کند و گمان می رفت که فیصل بن ترکی به کسانی که در عسیر علیه مصر شوریدند، کمک می کند، مصر خالد بن سعود الکبیر بن عبدالعزیز آل سعود یکی از اعضای آل سعود را که پس از نبرد الدرعیه به اسارت گرفته بود، انتخاب کرد تا امور دولت سعودی را به جای فیصل برعهده بگیرد، فیصل در دوره نخست حکومتش، ریاض را از دست داد و نتوانست حتی با وجود محاصره این شهر، آن را پس بگیرد و دوره نخست حکومتش با اسارت و تبعید به مصر پایان یافت، اما خالد مدتی زیادی در حکومت باقی نماند که عبدالله بن ثنیان بن ابراهیم بن ثنیان آل سعود بر ضد وی شورش کرد و توانست افرادی را دور خود جمع کند، همچنین فیصل توانست از زندان القلعه با کمک عباس حلمی الاول بگریزد.

دوره دوم

فیصل پس از فرار و بازگشت به نجد توانست عبدالله بن ثنیان را به اسارت بگیرد و حکومت را بازپس بگیرد تا دوران دوم حکومتش آغاز شود، در این دوره فیصل حکومتش را در تمام محدوده دولت تحکیم بخشید و قدرت آل الرشید شروع به افزایش کرد، فیصل در روزهای پایانی حکومتش کور شد و فرزندش، عبدالله ادار امور دولت را با مشورت پدرش برعهده گرفت.

دوره جنگ داخلی در آل سعود

پس از مرگ فیصل، فرزندش، عبدالله، حکومت را در دست گرفت، اما طولی نکشید که جنگ داخلی میان وی و برادرش سعود آغاز شد که 10 سال طول کشید.

سعود به نجران رفت که رئیس آن در جمع آوری افراد مورد نیازش برای جنگ به وی کمک کرد، شمار زیادی از روسای قبایل را هم همراه وی کرد و با ارتش خود روانه ریاض شد. عبدالله ارتشی را به فرماندهی برادرش، محمد آماده کرد که توانست نیروهای سعود را با شکست روبرو کند و وی نیز به شدت زخمی شد و وی را وادار کرد به الاحساء فرار کند.

عبدالله همچنین ارتشی را به فرماندهی عمویش، عبدالله بن ترکی برای تنبیه قبایلی که به سعود کمک کرده بودند، اعزام کرد . سعود پس از بازیابی قدرتش، ارتش دیگری را آماده کرد که توانست با ارتش برادرش، محمد بجنگد و وی را اسیر کند، آنگاه به ریاض بازگشت در حالی که عبدالله از آن خارج شده بود و سعود وارد آن شد، اما ساکنان ریاض به رهبری عمویش علیه وی شورش کردند و سعود را شکست دادند و آنگاه عبدالله به آن بازگشت.

سعود پس از این واقعه تلاش کرد بار دیگر وارد ریاض شود که در این کار موفق شد و عبدالله هم به نزدیکی های کویت گریخت، پس از آن بود که سعود با عتیبه جنگید، اما در مقابل وی شکست خورد و بسیاری از لشکریانش هم کشته شدند.

در همان زمان بود که عبدالرحمن بن فیصل آل سعود توانست از عراق بازگردد و هنگامی که وارد ریاض شد، برادرش سعود خارج از ریاض بود و بر اثر ابتلا به بیماری از دنیا رفت. عبدالرحمن زمام امور را به دست گرفت و عبدالله پس از آن، عبدالرحمن را شکست داد و به حکومت بازگشت.

سقوط دولت دوم آل سعود

در گستره این جنگ، قدرت آل الرشید حاکمان امارت جبل شمر افزایش یافت و محمد بن عبدالله الرشید با نیروهای عبدالله بن فیصل در ام العصافیر جنگیدند و در این جنگ شکست خوردند و بسیاری از طرفدارانش هم کشته شدند.پس از این شکست، دو طرف به مذاکره روی آوردند و میان آنها آتش بس برقرار شد. پس از آن بود که فرزندان سعود بن فیصل با لشکریانشان روانه ریاض شدند و عموی خود را دستگیر کردند. ابن الرشید این مساله را بهانه کرد و با ارتش خود به ریاض رفت و با فرزندان سعود با این شرط صلح کرد که از ریاض خارج شوند و عموی خود، عبدالله را هم آزاد کنند. پس از آن بود که ریاض تحت سیطره آل الرشید قرار گرفت و سالم بن سبهان به عنوان امیر آن تعیین شد که سه نفر از فرزندان سعود را به قتل رساند که این اقدام خشم آل سعود و ابن رشید را به دنبال داشت که نتیجه آن عزل وی بود.

ابن رشید به عبدالله و عبدالرحمن برادرش اجازه داد به ریاض بازگردند، اما عبدالله درگذشت و نگرانی های ابن رشید از تلاش عبدالرحمن برای بازپس گیری قدرت افزایش یافت به همین سبب سالم بن سبهان را بار دیگر فرستاد، اما عبدالرحمن به وی نیرنگ زد و او را مجروح کرد و بسیاری از افرادی را که همراهش بودند، به قتل رساند.

هنگامی که ابن رشید از این مساله با خبر شد، ارتشی را مهیا کرد و به ریاض گسیل داشت و با ساکنان آن گفت و گو کرد و این شرط را قرارداد که عبدالرحمن رهبر "العارض و الخرج" شود و سالم بن سبهان هم در مقابل آزادی سعودی هایی که در حائل بودند، آزاد شود. پس از آن ابن رشید به جنگ ساکنان القصیم و حسن بن مهنا امیر بریده و زامل بن سلیم امیر عنیزه رفت که در نبرد الملیداء شکست خوردند.

هنگامی که عبدالرحمن از این موضوع باخبر شد، از ریاض بیرون رفت، اما ابراهیم بن مهنا برادر حسن بن مهنا، او را به بازگشت تشویق کرد، عبدالرحمن هم برگشت و با ارتش ابن رشید در حریملاء رو در رو شد و در مقابل آنها شکست خورد. پس از آن عبدالرحمن در بادیه زندگی کرد و آنگاه به قطر رفت که با استقبال امیر آن روبرو شد، خانواده عبدالرحمن در ادامه به کویت عزیمت کردند تا به این ترتیب، دولت دولت سعودی در نبرد حریملاء از هم فرو بپاشد.عبدالرحمن بن فیصل آخرین امیر دولت دوم سعودی بود.

دولت دوم آل سعود در یک نگاه

امارت نجد

پایتخت : ریاض

زبان : عربی

حکومت : پادشاهی

مذهب : عقاید محمد بن عبدالوهاب

تاسیس : 1818میلادی

سقوط : 1891 میلادی

امیران دولت دوم آل سعود

ترکی بن عبد الله بن محمد بن سعود دوره نخست (1819-1820)

ترکی بن عبد الله بن محمد بن سعود دوره دوم (1824-1834)

مشاری بن عبد الرحمن (1834-1834)