به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، وزارت صنعت در 11 بهمن ماه امسال با ارسال نامهای به معاون اول رئیس جمهور خواستار لغو انحصاری بودن خودرو از لیست کالاهای انحصاری بوده است. هرچند صالحینیا معاون امور صنایع وزارت صنعت، معدن و تجارت بررسی این نامه را در شورای اقتصاد در ماههای پایانی سال بعید میداند اما در مجموع معتقد است از دیدگاه وزارت صنعت خودرو کالای انحصاری نبوده و باید وظیفه قیمت گذاری از شورای رقابت سلب شود.
متن نامه وزارت صنعت، معدن و تجارت به جهانگیری معاون اول رئیسجمهور و نوبخت رئیس سازمان مدیریت و برنامهریزی بهشرح زیر است:
براساس قوانین مرتبط با انحصار ماده 5 و 6، دستورالعمل تبصره 1 بند (د) ماده 101 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، کالای انحصاری و فهرست کالاهای انحصاری در کشور را بهشرح زیر تعیین مینماید.
ماده 5: کالاهای انحصاری کالاهایی هستند که سهم یک بنگاه یا چند بنگاه عادی یا شرکت تولیدکننده، خریدار و فروشنده از عرضه و تقاضای بازار بهمیزانی باشد که قدرت تعیین قیمت یا مقدار را در بازار داشته باشد و یا ورود بنگاههای جدید به بازار یا خروج از آن با محدودیت مواجه باشد.
بر اساس مواد قانون برنامه پنجساله، برخی کالاها، اساسی به حساب میآیند که دولت قیمت آنها را تعیین مینماید اما در قیمت گذاری کالاهای غیراساسی دولت نقش نظارتی خود را ایفا مینماید. خودرو کالایی اساسی و ضروری به شمار نمیآید و یارانهای نیز به آن تعلق نمیگیرد که دولت بخواهد در قیمت گذاری آن دخالت داشته باشد. لذا باید اجازه داد که قیمت خودرو را عرضه و تقاضا یا همان بازار مشخص کند.
همچنین براساس ماده 6 دستورالعمل فوق، خودروی سواری در لیست مواردی نظیر دخانیات، آب، برق، گاز و ... قرار گرفته است که ماهیت خودروی سواری بر اساس تعریف ماده 5 این قانون و تعریف علمی انحصار، با این اقلام سنخیت ندارد، بهعنوان مثال شرکت گاز، برق و ... بهدلیل انحصاری و تکشرکتی بودن آنها، دولت کنترل کامل در بودجه بندی و قیمت گذاری آنها را در اختیار دارد، ولی در خصوص خودرو که چندین عرضه کننده و همچنین برندهای مختلف تولیدی در کشور وجود دارد، نمیتوان آن را جزو کالاهای انحصاری به حساب آورد.
با توجه به موارد مذکور، خودرو کالایی غیراساسی و غیرانحصاری محسوب میگردد، لذا قیمت آن را باید عرضه و تقاضا تعیین کند.
تعاریف انحصار در علم اقتصاد
بازار رقابت انحصاری
در شرایط بازار رقابت انحصاری، اگرچه همانند بازار رقابت کامل، تعداد تولیدکنندگان و مصرف کنندگان زیاد است ولی در این بازار کالای تولید شده توسط هر بنگاه با کالای تولید شده توسط بنگاه دیگر تفاوت دارد، بهعبارت دیگر از دیدگاه مصرف کننده کالای تولید شده توسط بنگاهها نسبت به هم متمایز است.
بازار انحصار چندجانبه
بازاری است که تعداد اندکی از بنگاهها به تولید کالای معین مثل خودرو میپردازند و کالای تولید شده توسط هر بنگاه نسبت به بنگاه دیگر میتواند یا همگن یا متمایز باشد. در بازار انحصار چندجانبه تأثیر سطح تولید یک بنگاه در میزان سود بنگاه دیگر قابل توجه است.
تعاریف انحصار در علم اقتصاد
بازار رقابت کامل
از جمله خصوصیات مهم شرایط رقابت کامل یا بازار رقابت کامل این است که تعداد تولید کنندگان و مصرف کنندگان برای کالای مورد بحث یا بازار مورد بحث بهقدری زیاد است که یک تولید کننده یا یک مصرف کننده بهتنهایی قادر نباشد بر قیمت کالا و بر بازار کالا تأثیر داشته باشد. از طرف دیگر در بازار رقابت کامل کالای تولید شده توسط بنگاههای مختلف از دیدگاه مصرف کننده، همگن است، مثلاً از دیدگاه مصرف کننده تمایزی بین پیاز تولید شده توسط کشاورزان و تولیدکنندگان مختلف وجود ندارد، پس میگوییم این کالا همگن است. در بازار همه بنگاهها و تولید کنندگان کالای تولیدی خود را بهقیمت تعیین شده توسط بازار به فروش میرسانند بنابراین هر تولید کننده، بهتنهایی نقشی در تعیین قیمت کالای خود ندارد.
بازار انحصار کامل
در شرایط انحصار کامل که فقط یک بنگاه به تولید کالای مورد بحث میپردازد.
در حال حاضر اگرچه بهدلیل کنترلها و دخالتهای مستقیم دولت در صنعت خودرو، بازار خودرو در ایران ممکن است برخی مشابهتهایی با بازار انحصار کامل داشته باشد ولی با توجه به کاهش دخالتهای مستقیم دولت در سالهای اخیر و تعداد اندک بنگاههای خودروساز و تأثیرپذیری سود یک بنگاه از سطح تولید بنگاههای دیگر مشابهتهای بازار خودرو در ایران، با بازار انحصار چندجانبه دارای محصولات متمایز، بیشتر است و به این بازار نزدیکتر است.
انحصار بازار خودرو در ایران و جهان
بهدلیل تأثیرگذاری قیمت یک خودروساز روی محصولات خودروساز دیگر، بازار خودرو تقریباً همه کشورهای جهان بازار رقابت کامل و حتی بازار رقابت انحصاری نمیباشد، بلکه بازار خودرو تقریباً همه کشورهای جهان بازار انحصار چندجانبه میباشد.
بنابراین تحقیق در مورد اینکه بازار خودرو بازار رقابت کامل نمیباشد موضوعیت ندارد. اگرچه دخالتهای دولت در سایر بازارها غیر از بازار رقابت کامل بهمقدار بیشتری دارای توجیه اقتصادی میباشد، در اغلب کشورها این دخالتها بهخصوص در بازار خودرو از نوع دخالت مستقیم برای قیمت گذاری محصولات خودروسازان نیست، بلکه این دخالتها بیشتر بهشکل کمکهای مستقیم و بلاعوض برای پیشرفت تکنولوژی و توسعه محصول میباشد.
بهدلایل زیر در بازار انحصار چندجانبه و بازار خودرو رقابت وجود دارد:
1: با فرض اینکه در بازار خودرو دو خودروساز عمده باشد، درآمد نهایی هر بنگاه با افزایش تولید بنگاه دیگر کاهش مییابد، یعنی مثلاً با افزایش تولید 405 و پژو آر.دی. درآمد نهایی خودرو صبا و تیبا کاهش مییابد.
2: قیمت خودرو فقط تابع مقدار محصول بنگاه اول نخواهد بود، بلکه قیمت خودرو به کل تولید بنگاه اول و بنگاه دوم بستگی ندارد بلکه به سطح تولید خودروهای مشابه تولیدی ایران خودرو (مشابه از نظر قیمت) مثل پژو آر.دی. و 405 نیز بستگی دارد.
3: افزایش سطح تولید یک بنگاه بر سودآوری و قیمت محصول بنگاه دیگر، دارای آثار نامطلوب میباشد.
4: با توجه به دلالتهای مدلها و نظریههای بازار انحصار چندجانبه، برای اینکه مثلاً قیمت بازاری و سودآوری خودروهای تولیدی گروه سایپا، از ناحیه افزایش سطح محصول رقبای داخلی و خارجی در بازار ایران، مواجه با تأثیرات منفی کمتری شود، ضرورت دارد که این محصولات خصوصیات ویژهای داشته باشد که نظر مصرف کننده را جلب کند یا بهعبارت دیگر محصولات هر خودروساز داخلی باید هرچه بیشتر متمایز بوده و رضایت مشتری را جلب کند.
5: در مورد خودروهای مشابه تولیدی دو بنگاه خودروساز، مدلهای نظری و شواهد تجربی بیان میکنند برای دو محصولی که بهلحاظ کیفی نزدیک به هم هستند مثل خودروی تندر90، در قیمت یکسان برای دو محصول بازار به تعادل میرسد. در این حالت اگرچه بنگاهی که دارای محصول متمایزتر و با کیفیت بالاتر، سهم بیشتری از بازار را خواهد داشت ولی قیمت یکسان برای دو محصول بهنفع هر دو بنگاه است.
6: بر اساس شاخص هرفیندال ــ هیرشمن (HHI) افزایش رقابت در بازار خودروی ایران را نمیتوان بر اساس کاهش سهم تعدادی ایران خودرو مطرح نمود چرا که اگر در ایران تنوع محصول افزایش پیدا نمیکرد و موانع واردات بیشتر میشد، علیرغم کاهش سهم تعدادی ایران خودرو، رقابت نمیتوانست افزایش یابد.
7: در حال حاضر در ایران فاصله متوسط قیمت خودروهای تولیدی سایپا و ایران خودرو کاهش یافته و با توجه به نمودار مقابل در بازار داخلی گرایش به رقابت عمدتاً در خودروهای حدود 35-30 میلیون تومان (قیمت جهانی حدود 12000-10000 هزار دلار) میباشد، بنابراین دو خودروساز سایپا و ایران خودرو بازار جداگانهای در اختیار ندارند.
شورای رقابت در ایران و جهان
*در کشورهای کره و مالزی دولت بر واردات خودرو نظارت داشته و محدودیتهایی در این خصوص اتخاذ کرده است. کنار این محدودیتها برای حمایت صنعت خودرو اقداماتی نظیر تأمین تسهیلات و سوبسیدهای دولتی، اعطای وام با بهره کم، اختصاص وام به صنعت قطعهسازی جهت مدرنیزه کردن تجهیزات خطوط تولید، کاهش کنترل مرکزی در قیمتگذاری و اعطای آزادیهای بیشتر در بازار، توسعه محصول، طراحی و ساخت خودرو با برند داخلی و ... را انجام دادهاند.
*سهم بازار خودروهای داخلی کشورهای ژاپن، کره جنوبی، آمریکا، ایران، مالزی، آلمان و فرانسه بهشرح زیر میباشد:
ــ ژاپن بیش از 80 درصد (سه شرکت اصلی 57 درصد)
ــ کره جنوبی بیش از 89 درصد (سه شرکت اصلی 75 درصد)
ــ آمریکا بیش از 85 درصد (سه شرکت اصلی 46 درصد)
ــ ایران بیش از 90 درصد (دو شرکت اصلی 82 درصد) ــ از لحاظ ارزشی 55 درصد
ــ مالزی بیش از 76 درصد (دو شرکت اصلی 58 درصد)
ــ آلمان بیش از 60 درصد (سه شرکت اصلی 60 درصد)
ــ فرانسه بیش از 49 درصد (سه شرکت اصلی 48 درصد).
همانطور که مشخص است سهم بازار خودروهای داخلی در ایران در مقایسه با سایر کشورهای مورد بررسی در حد وسط قرار گرفته است.
* در اکثر کشورهای مورد بررسی قیمتگذاری در اختیار خودروسازان بوده و دولت بر آن نظارت داشته است.
*بررسیهای انجام شده نشان میدهد که کشورهای فوق توجه ویژهای به صنعت خودروسازی داشته و سعی بر این داشتهاند که سهم بازار داخلی را حفظ کنند.
انتهای پیام/*