تلفات انتقال و توزیع انرژی الکتریکی هزینه اقتصادی و زیست محیطی زیادی به همراه دارد. بر مبنای برآوردهای انجام شده کاهش یک درصدی تلفات میتواند سالانه بیش از 1.3 میلیارد دلار صرفه-جویی به همراه داشته باشد. آمارهای وزارت نیرو نشان میدهد تلفات انتقال و توزیع انرژی الکتریکی در کشور در سالهای اخیر همواره بیش از 14% (1) بوده که این میزان بیش از 6.5 درصد از میانگین تلفات جهانی بالاتر است.
وزارت نیرو با درک اهمیت این مسئله اولویت اصلی خود در بخش برق را کاهش تلفات قرار داده و «طرح جهادی کاهش تلفات» را به اجرا درآورده است. با اجرای این طرح میزان تلفات تا انتهای سال 93 به 12.85% رسیده و قرار است تا انتهای سال 94 به کمتر از 10% برسد.
شکل 1- روند تلفات شبکه برق کشور
بررسیها نشان میدهد که بخش اصلی تلفات شبکه برق کشور مربوط به بخش توزیع است. در نتیجه نقش و عملکرد شرکتهای توزیع در موفقیت این طرح بسیار کلیدی است. بر اساس آمار شرکتهای توزیع برق در سطح کشور، تنها در سه شرکت توزیع شهر اصفهان، استان خراسان جنوبی و استان قزوین وضعیت تلفات شبکه توزیع کمتر از میانگین جهانی بوده است. همچنین شرکتهای توزیع شهر اهواز، استان کهگیلویه و بویر احمد، استان ایلام، استان خوزستان، استان کرمانشاه و استان سیستان و بلوچستان تلفات بالای 20% داشتهاند. (2)
شکل2- میزان تلفات شرکتهای توزیع در سال 92
هر چند تعدادی از شرکتهای توزیع در سالهای اخیر عملکرد نامناسبی در بخش کاهش تلفات داشتهاند اما عملکرد مناسب برخی دیگر از این شرکتها تلفات توزیعِ 17.87 درصدی در سال 86 را به 12.85 درصد در سال 93 رسانده است. شرکت توزیع شهر اهواز با میانگین کاهش 3 درصدی تلفات در هر سال (از سال 87 تا 92) بهترین کارایی را در این زمینه داشته است. در رده بعدی شرکت¬های توزیع استان بوشهر و استان خوزستان با کاهش تقریبا 1.8 درصدی تلفات در هر سال قرار دارند (به صورت میانگین).
شکل 3- نحوه تغییر تلفات در شرکتهای توزیع طی سالهای 87 تا 92 (میانگین تغییر سالیانه درصد تلفات)
از آنجا که عمده شرکتهای توزیع کشور عملا به صورت دولتی اداره می شوند میتوان از تجربه کشور چین در افزایش بهرهوری شرکتهای دولتی بهره گرفت. در کشور چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ دنیا، بسیاری از شرکتهای بزرگ مانند چانگان موتورز (3) (یکی از بزرگترین خودروسازی های دنیا) و کوسکو (4) (ششمین شرکت کشتیرانی جهان) همچنان دولتی هستند. با این وجود سازوکارهای مدیریتی در این شرکتها به نحوی تنظیم شده است که بدون پیمودن مسیر خصوصیسازی، بهرهوری در این شرکتها به شدت افزایش پیدا کرده است. یکی از مهمترین سازوکارهای نظام انگیزشی مدیران ارشد شرکتهای دولتی در این کشور است. بر اساس قانونی در چین که در سال 2003 تصویب شده است مدیران ارشد شرکتهای بزرگ دولتی دو نوع دستمزد سالانه می گیرند: حقوق (salary) و پاداش (bonus). در هر سال این مدیران بر اساس عملکرد شرکت های تحت مدیریتشان ارزیابی می شوند و درجه ای ازA تا E به آنها اختصاص می یابد. اگر یک مدیر درجه E را دریافت کند هیچ پاداشی نمیگیرد و اگر درجه A را کسب کند می تواند تا سه برابر حقوق سالانهاش پاداش دریافت کند(5). البته این پاداش تنها بخشی از منافع کلانی است که با بهبود بهرهوری شرکت دولتی برای کشور حاصل میشود. در این حالت مدیران شرکت دولتی نیز انگیزه کافی برای پذیرش ریسک و اجرای طرحهای بهرهورانه و تلاش برای تحقق آن را پیدا میکنند.
با توجه به نقش شرکتهای توزیع در کاهش تلفات شبکه برق، انگیزه و تلاش مستمر مدیران و کارکنان این شرکتها نقش مؤثری در بهبود وضعیت شبکه دارد. در نتیجه لازم است با استفاده از سازوکارهای مناسب منافع مدیران و کارکنان این شرکتها به کاهش تلفات گره بخورد. به عبارت دیگر اگر به شرکتهای توزیع اعلام شود که با کاهش تلفات شبکه تحت مدیریت خود، به نسبت ارزش واقعی انرژی صرفه جویی شده پاداش میگیرند انگیزه برای کاهش تلفات به صورت جدی ایجاد میشود. در مقابل نیز لازم است در صورت افزایش تلفات شبکه، شرکت توزیع را مشمول جریمه کرد. هر چند برخی اقدامات کوتاه مدت میتواند به صورت مقطعی میزان تلفات را کاهش دهد اما با اجرای این سازوکارها میتوان انتظار داشت که شرکتهای توزیع خودبهخود کاهش تلفات را در دستور کار قرار دهند و گام مؤثری در کاهش تلفات شبکه برق کشور به صورت بلندمدت برداشته شود.
1) آمارهای وزارت نیرو قابل دسترس در:
http://amar.tavanir.org.ir/pages/report/index90.php
2) بر اساس گزارشهای آماری صنعت برق ایران در سال 92 منتشر شده توسط وزارت نیرو
3) Chang'an Automobile Group
4) COSCO
5) Chinese Corporate Governance: History and Institutional Framework, Yong Kang, Lu Shi, Elizabeth D. Brown, RAND INSTITUTE, 2008
*محمد مهدی رحیمی، کارشناس ارشد مرکز مطالعات راهبردی انرژی دانشگاه تهران
انتهای پیام/