یک گروه از ماهیها به نام «یخماهی» (notothenioids) در میان این آبهای بسیار سرد به لطف خون حامل ضدیخشان زندگی میکنند. در بعضی از گونههای این ماهی به جای خون قرمز و سلولهای حمل اکسیژن، خونی شفاف و کمچگال وجود دارد تا در هنگام افت شدید دمای محیط لزج نشود.
مطالعه این مخلوقات تکاملیافته به عهده پاول زیکو، زیستشناس دانشگاه ارگان است که با علاقه و شور خاصی برای انجام تحقیقاتش در آبهای سرد و شفاف قطب جنوب شیرجه میزند.
زیکو یک لباس غواصی مناسب دارد که محافظ وی در برابر کریستالهای یخی است. هرچند بیشتر ماهیها از دست آنها در امان نیستند. این کریستالهای یخی وارد جریان خون ماهی میشود و تا هنگامی که ماهی یخ بزند به رشد ادامه میدهد.
زیکو با توجه به این موضوع که ماهیها همواره در حال نوشیدن و تغذیه کردن در میان یخها هستند، حدس میزند این تکههای یخ از محیط بیرون وارد بدن ماهیها میشود. اما یخماهی دارای نوع خاصی پروتئین است که ورود کریستالهای یخی را محدود میکند.
زیکو در حال ساخت حفرهای 12 فوتی برای نفوذ به عمق دریاهای قطب جنوب است
این پروتئین ضدیخ تکههای کریستالی را تشخیص میدهد و به آنها میچسبند. وقتی تکه یخ وارد بدن میشود توسط این پروتئینها محاصره و به این ترتیب از رشد آن جلوگیری میشود. به نظر میرسد اتصال میان پروتئین و یخ برگشتناپذیر است.
آیا وجود جسم خارجی در خون این ماهی مشکلساز نخواهد بود؟
یخماهیها به طور متوسط تا 30 سال عمر میکنند و هیچگونه علائمی از بیماری نشان نمیدهند. بنابراین بدن این جانور راهی برای کنار آمدن با توده یخی درونش پیدا کرده است.
دانشمندانی که پیش از این روی یخماهیها مطالعاتی انجام دادند، گمان میکردند که افزایش تدریجی دمای آب در طول تابستان به این ماهی کمک میکند تا تکههای یخ موجود در بدنش را آب کند اما زیکو و همکارانش برای دههها با اندازهگیری دمای آبهای قطب جنوب به این نتیجه رسیدند که حتی در تابستان هم دمای آب به اندازه کافی گرم نمیشود که برای کمک به این ماهی مناسب باشد.
زیکو با بیان اینکه شاید این ماهی دارای طحال تکاملیافتهای است که تودههای یخی را فیلتر میکند، میگوید: «تکامل پروتئین ضدیخ در هالهای از ابهام است. وجود کریستال یخی در بدن که میتواند رگهای خونی را مسدود کند به نظر کشنده میآید اما در این حال، اگر این ماهی پروتئین ضدیخ نداشته باشد یخ میزند. شاید تکههای یخ آنطور که ما فکر میکنیم برای این ماهیها خطرناک نباشد».
یخماهی بدون هموگلوبین
گونهای از یخماهیها فاقد هرگونه سلول خونی قرمز رنگ و یا هموگلوبین بوده و به این ترتیب هیچ راهی برای انتقال اکسیژن در بدن موجود نیست.
همچنین این نوع ماهی فاقد فلس بوده و پوستی مات و نیمهشفاف دارد. حدس زده میشود یخ ماهی همانند دوزیستان، اکسیژن مورد نیاز خود را از طریق پوستش جذب میکند. این ماهی دارای عروق عریضتر و تپش قلب بیشتر است که با هر بار پمپاژ خون بیشتری به عضلات میرساند.
این خون کمچگال مزیت بزرگی دارد. در حالی که بیشتر مایعات از جمله خون در هنگام افت دما چسبناک و لزج میشوند، خون یخ ماهی در این دما به راحتی در رگهایش جریان دارد.
دانشمندان خون این ماهی را در سرنگ جمعآوری کردهاند. همانطور که میبینید خون این ماهی به دلیل عدم وجود هموگلوبین قرمز نیست و کاملا شفاف است
یخماهی در دمای کمتر از منفی یک درجه سلسیوس آسیبپذیر است. وقتی این ماهی را صید میکنید دچار نوعی بهت شدید میشود و برای نیم ساعت بالا و پایین میپرد. این امر نشان میدهد که بدون هموگلوبین نمیتوان به آسانی از تنشهای حاد خلاصی یافت.
یخماهی شکارچی حریصی است و از کرم، میگو و دیگر ماهیهای موجود در کف دریا تغذیه میکند. این ماهی تنها زندگی میکند و با همنوعان خود سازگاری ندارد.
در حالی که آبهای قطب جنوب به سرعت در حال گرم شدن هستند، باید دید که موجودات این منطقه چگونه با این مسئله کنار خواهند آمد و چه بلایی سر اکولوژی این منطقه خواهد آمد.
منبع:آنا
انتهای پیام/
بازگشت به صفحه سایر رسانه ها