به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، تولید و صادرات یکی از بخش‌های مهم در شکل دهی و استقرار اقتصاد مقاومتی است؛ مسلما هیچ کشوری بدون توجه به تولید نمی‌تواند در بخش‌های مختلف به شکوفایی و خودکفایی دست پیدا کند و این حوزه با شرایطی که امروز درگیر آن شده نیاز به توجه بیش از پیش دارد.

اهمیت این حوزه با توجه به تولید ارزش افزوده بالا، ایجاد اشتغال و بی‌نیاز کردن کشور از بیگانگان کاملا مشخص است و با نگاه به ظرفیت‌های خراسان رضوی اهمیت بیشتری نیز پیدا می‌کند که توجه به آن‌ها می‌تواند برکات بی‌شماری را به همراه داشته باشد.

صنعتگران خراسان رضوی همواره از بی توجهی به بخش صنعت گلایه داشته و درخواست توجه مضاعف به ویژه را دارند؛ مسئولان خراسان رضوی نیز در این زمینه اقداماتی انجام داده‌اند که جهت تبیین و اطلاع رسانی بخشی از آن‌ها به سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی مراجعه کرده و گفت‌وگویی با راضیه علیرضایی، رئیس این سازمان داشته‌ایم که بخش دوم آن را در زیر می‌خوانید.

مهمترین محورهای بخش دوم گفت‌وگوی تفصیلی تسنیم خراسان رضوی با رئیس سازمان صنعت و معدن استان به شرح زیر است:

• در هیچ‌کدام از دانشگاه‌های استان رشته معدن تدریس نمی‌شود و این یک ضعف عمده است.
• توسعه متوازن در قالب اقتصاد مقاومتی و اتکا به توانمندی‌های داخلی مهمترین محورهای سند توسعه استان است.
• بانک‌ها و شرکت‌های سرمایه گذاری خصوصی استان در بحث معدن باید به‌صورت جدی وارد شوند.
• ظرفیت‌های معدنی در شهرهایی مانند گناباد و بجستان مورد غفلت واقع شده است.
• صادرات مواد معدنی زمانی شرایط اقتصاد استان را تغییر می‌دهد که تولید ارزش افزوده آن به حساب خود استان گذاشته شود.

بخش دوم گفت‌وگوی خبرنگاران تسنیم با رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان‌رضوی را در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: وضعیت فعلی معادن خراسان رضوی و راهکارهای استفاده بهتر از آن‌ها چگونه است؟

علیرضایی: حدود 600 واحد معدنی در خراسان رضوی وجود دارد که 49 ماده معدنی در آن‌ها یافت می‌شود؛ این میزان تنوع بالا یکی از مزیت‌هایی است که در معادن این استان وجود دارد و باید مورد استفاده قرار بگیرد.

مهمترین کانی‌های استخراجی از این معادن عبارت از آهن، مس، زغال، باریت، سرب، روی و سیلیس است که در برخی از آن‌ها مانند آهن سرمایه گذاری‌های مناسبی انجام شده و امروز می‌توان گفت در مناطقی مانند خواف و سنگان معادن فعال سنگ آهن وجود دارد که ظرفیت‌های زیادی برای ایجاد اشتغال مستقیم و در صنایع وابسته را به وجود آورده‌اند، ولی در سرب، روی، باریت و سیلیس هنوز همه ظرفیت‌های معدنی مورد استفاده قرار نگرفته‌اند هر چند که این ذخایر بسیار ارزشمند بوده و می‌توان از آنها بهره برداری‌های زیادی به عمل آورد.

تسنیم: یکی از دغدغه‌های اصلی که در بحث معدن وجود دارد، موضوع «خام‌فروشی» است چه اقداماتی در خراسان‌رضوی برای پیشگیری از این مسئله انجام شده است؟

علیرضایی: در خراسان‌رضوی ظرفیت حدود 10 میلیون تن فولادسازی تا پایان سال 96 ایجاد و جواز تأسیس مربوط به آن صادر شده و پروژه‌های متناسب آنها تعریف شده‌اند؛ این پروژه‌ها بین 10 تا 80 درصد پیشرفت فیزیکی دارند و یکی از واحدهای آن‌ها تا پایان سال به بهره‌برداری می‌رسند که برای اجرای آن‌ها نیاز به 22 میلیون تن سنگ آهن و یا 18 میلیون تن کنسانتره آهن به همین میزان نیز گندله و آهن اسفنجی است؛ همه این‌ها در قالب طرح فولاد استان برنامه‌ریزی شده که در این طرح تأسیس و توسعه 27 واحد در نظر گرفته شده است.

همچنین 5 پروژه کنسانتره و گندله در منطقه خواف و سنگان در حال اجرا است که سرمایه گذاری مورد نیاز برای آنها 10 هزار میلیارد تومان تعریف شده که تاکنون نیمی از آن به انجام رسیده؛ همچنین تأسیس یک واحد 2.6 میلیون تن کنسانتره و توسعه یک واحد دیگر در قالب طرح‌های دولتی در دست اجرا است که در آن‌ها حدود هزار و 800 میلیارد تاکنون سرمایه گذاری شده با این تفاسیر می‌توان گفت که سیاست‌های جدی در بحث فرآوری مواد معدنی استان در حال اجرا هستند.

این طرح‌ها در مناطق دیگری به جز خواف و سنگان از جمله یک طرح در تربت حیدریه، 2 طرح فولاد در رشتخوار، 2 طرح با تولید 800 هزار تن در مجتمع فولاد خراسان و یک پروژه توسعه‌ای در نیشابور نیز در دست برنامه ریزی و اجرا هستند.

‌با همه این توضیحات باید برای تعریف خام‌فروشی در وهله نخست نگاهی به فرآیند معدن کاری داشت که شامل 3 مرحله اکتشاف، استخراج و فرآوری ماده معدنی است و هر کدام از آن‌ها مراحلی بسیار پیچیده و با فناوری‌های بالا را در خود جای داده‌اند به این معنی که برای اکتشاف ماده معدنی باید از تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای استفاده کرد علاوه بر‌این خود استخراج کانی از دل زمین نیز فرآیندی بسیار دشوار به لحاظ علمی دارد، وقتی واحدی به نام معدن ایجاد می‌شود یعنی از یک دانش فنی بالا برای درآوردن مواد از اعماق چند صدمتری استفاده کرده است.

بنابراین آن ماده استخراج شده ممکن است در نفس خود ماده معدنی خام باشد، ولی فرآیندی که برای درآوردن آن انجام شده است تکنولوژی بالایی لازم دارد و اگر نیت گسترش معدن‌کاری برای توسعه صنایع وابسته باشد، نمی‌توان این فرآیند را مساوی با خام فروشی دانست، ‌معدن‌کاری علمی بستر توسعه صنایع معدنی و ‌در نتیجه محصولات وابسته به آن‌هاست.

لذا هر‌گاه به مرحله استخراج ماده معدنی می‌‌رسیم باید در نظر گرفت که مرحله بعدی آن فرآوری است به عنوان مثال در خراسان رضوی سیلیس و یا فیروزه وجود دارد و فرآیند شناسایی و استخراج سالم آن در واقع نوعی پیش فرآوری است که با زحمت زیادی انجام می‌شود ولی برای فرآوری کامل 2 بخش وجود دارد یک بخش آن در خود معدن انجام می‌گیرد به این معنی که کانی استخراج شده در خود محیط معدن دانه‌بندی شده و یا در کانی‌هایی مانند طلا مراحل جداکردن آن از مواد دیگر مخلوط شده مطرح می‌شود که خود به خود نیاز به واکنش‌های شیمیایی با تکنولوژی بسیار بالا دارد.

باید این موضوع را در نظر گرفت که برخی از کانی‌ها به‌صورت خام در دنیا بازار خودشان را دارند به عنوان مثال سنگ آهن خام مشتریان خود را دارد همان‌گونه که کنسانتره خریدارانی پیدا می‌کند، این ماجرا دقیقاً شبیه به نفت و محصولات پتروشیمی است همه افرادی که می‌خواهند به‌نوعی وارد بازار پتروشیمی شوند به بستر نفت خام نیاز دارند و برای رفع نیاز خود به خرید می‌پردازند و هر کدام از آنها هم ارزش افزوده جداگانه‌ای را ایجاد می‌کنند.

در معادن استان هنوز راه درازی برای استفاده از همه ظرفیت‌ها در پیش رو وجود دارد طبق برآوردهای انجام شده برای انجام پروژه‌های داخلی در همین لحظه نیاز به استخراج 22 میلیون تن سنگ آهن وجود دارد که باید برای آن برنامه ریزی شود و زیرساخت‌های مورد نیاز آن را نیز فراهم کرد.

تسنیم: موضوع افزایش بهره مالکان و حقوق دولتی که در معادن مطرح و با اعتراض معدن کاران رو به رو شد، به چه نتیجه‌ای رسید؟

علیرضایی: حقوق دولتی که برای معدن در نظر گرفته می‌شود، در هر سال مربوط به برداشت ماده معدنی در سال گذشته است و یک روش محاسبه ویژه دارد. سازمان نظام مهندسی معدن با هماهنگی معاونت معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت آن را به انجام می‌رساند که شاخصه‌هایی از قبیل رونق سال، نوع ماده معدنی و نحوه فروش در آن دخیل است.

در سال 93 اعتراضی به این موضوع پیش آمد که بخشی از آن نیز کاملاً به حق بود و شامل چند جزء می‌شد، قسمتی از آن مربوط به این بود که حقوق دولتی سال 92 در سال 93 ابلاغ شده و با توجه به گذر زمان و به‌انجام رسیدن فرآیند تولید تا فروش، پرداخت این وجوه با توجه تغییر محسوس ارقام آن بسیار سخت شده بود.

علاوه بر این در بخش دوم اعتراض برای جرائم در نظر گرفته شده برای برداشت‌های بیش از حد متعارف از طرف صاحبان معادن مطرح شد، در واقع عده‌ای ادعا کردند ‌از میزان جرائم در نظر گرفته شده اطلاع نداشته و در صورت آگاهی از این میزان دست به استخراج ماده معدنی به این حد نمی‌زدند، بنابراین بحث‌هایی صورت گرفت که به مقام‌عالی وزارت ابلاغ و مبالغ 5 برابری به 105 برابر تعدیل شد که در حال حاضر نیز همین میزان جریمه در نظر گرفته می‌شود.

همچنین اصلاحی برای معادنی که در پروانه آن‌ها عبارت حداقل برداشت ذکر شده در نظر گرفته شد که صورتی که برای این افراد مبالغ ابلاغ شده حذف گردید هر چند که میزان جرائم یک درصدی از قیمت فروش بوده و عدد مشخصی ندارد که بتوان به طور مشخص برای پرداخت در نظر گرفت.

تسنیم: به موضوع معادن سیلیس در استان اشاره کردید، آیا برای اکتشافات جدید و فرآوری این ماده معدنی برنامه‌ای دارید؟

علیرضایی: در حال حاضر 3 پروژه بزرگ روی سیلیس کار می‌کنند که پیشرفت خوبی دارند، همچنین 2 خط شیشه برای فرآوری سیلیس استخراجی در تربت جام و فریمان در حال انجام هستند و امید می‌رود یکی از آن‌ها در اواخر امسال یا نهایتاً اوایل سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد.

تسنیم: توسعه استان تا چه حد وابسته به توسعه صنایع است، تحلیل خود را در این مورد بفرمائید.

علیرضایی: این حوزه باید به‌عنوان یکی از فضاهای جدی کار ما در استان باید مورد توجه قرار بگیرد، چراکه معدن چند ویژگی دارد که می‌تواند توسعه اقتصادی را به‌همراه داشته باشد، نخست اینکه مواد اولیه این حوزه وابسته به خارج از کشور نیست، هر چه قدر انرژی در حوزه معدن صرف شود پاسخ مضاعفی را در بردارد.

مسئله دوم این است که معدن معمولاً در مناطق کمتر توسعه یافته استان اکتشاف می‌شود و به توسعه متوازن استان کمک می‌کند در نظر بگیرید وقتی شاخص توسعه اصلی در خراسان‌رضوی گردشگری مذهبی قرار می‌گیرد، تمام شاخصه‌های آن از قبیل وسایل حمل و نقل، زیرساخت‌های مربوط به انرژی و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ نیز به سمت مشهد گرایش پیدا می‌کند در صورتی که اگر اولویت در گسترش معادن قرار باشد تمام این زیرساخت‌ها به سمت مناطق کم برخوردار هدایت می‌شوند.

وقتی در شهری مانند گناباد یا بجستان یک ایستگاه راه‌آهن حمل مواد معدنی وجود ندارد، در حالی‌که اصل توسعه این شهرها در این است که مواد معدنی آن‌ها بتواند به موقع و با هزینه ارزان حمل و نقل شده و ارزش افزوده بالایی را نصیب شهرستان کند نمی‌توان امید توسعه و پیشرفت آن‌ها را داشت زیرا به اصلی‌ترین شاخصه توسعه آن‌ها توجهی در برنامه ریزی‌ها نشده است.

در سند توسعه استان چند شرط گذاشته شده که یکی از آن‌ها توسعه متوازن در قالب اقتصاد مقاومتی و اتکاء به توانمندی‌های داخلی با هدف تصرف بازارهای خارجی است این موضوع نشان دهنده اهمیت بخش معدن و قرار گرفتن آن به عنوان یک رکن مهم برای توسعه آینده استان است بنابراین باید مورد توجه همه ارکان توسعه اقتصادی استان قرار بگیرد. ولی کمبودهایی در این زمینه وجود دارد که باید به آنها رسیدگی شود به عنوان مثال در هیچ کدام از دانشگاه‌های خراسان رضوی رشته معدن وجود ندارد و باید این رشته برای تربیت متخصصان مورد نیاز استان در مراکز آموزش عالی در نظر گرفته شود.

همچنین لازم است مراکز تحقیقاتی مواد معدنی در استان راه‌اندازی شوند زیرا در خراسان رضوی که بنا بر راه‌اندازی «عسلویه دوم» در حوزه معادن است، باید این تخصص‌ها را با توجه به نیازهای پیش رو و برای استفاده حداکثری از ظرفیت‌های موجود به وجود آورد.

علاوه بر این بانک و شرکت‌های سرمایه گذاری خصوصی باید در این راستا از تولید وارد شوند به عبارت دیگر تأمین مالی معدن حتی با تأسیس یک بانک ویژه در این حوزه باید مورد توجه قرار بگیرد.

تسنیم: صادرات مواد معدنی به چه صورت می تواند روی سرنوشت اقتصاد استان اثر بگذارد؟

علیرضایی: در نظر بگیرید همین سنگ آهن که به عنوان ماده خام مطرح می‌شود در آمار صادرات استان به حساب نمی‌آید و ترخیص آن عمدتاً از بندرعباس انجام و همین موضوع سبب می‌شود، در بخش صادرات مواد معدنی، آمار تولید ارزش افزوده 1 درصدی این بخش را نشان دهند.

سرنوشت‌ساز کردن موضوع معدن تغییر نگاه عمومی مدیریت استان را می‌طلبد، وقتی سهم ارزش افزوده تولید شده در این بخش یک درصد عنوان می‌شود که با آمارهای صادرات چند ده میلیون تنی سنگ آهن هیچ تطابقی ندارد، طبیعتاً سرمایه‌گذاری در جهت درستی انجام نشده و مشکلاتی را به وجود می اورد.

صادرات مواد معدنی زمانی شرایط اقتصاد استان را تغییر می دهد که تولید ارزش افزوده آن به حساب خود استان گذاشته شود و جهت‌گیری‌های استان را از مشاغل خدماتی به توسعه بخش معدن را عوض کند.

گفت‌وگو و عکس از شهرزاد حسینی، ملیحه نیشابوریان

انتهای پیام/ آ