ادعاهای ارضی صدام در زباله‌دان تاریخ؛ ایرانی‌ها و عراقی‌ها بر سر یک سفره می‌نشینند

خبرگزاری تسنیم - حسین مولایی:

در مقطعی که عشق به امام حسین(ع)، قلوب زائرانش را فراگرفته و عاشقانش را به سوی کربلا کشانده، عشق خدمت به زائران حسینی نیز به اوج رسیده است. کربلا بار دیگر میعادگاه تجدید میثاق با سید و سالار شهیدان شده است. صحنه ای که بسیاری از جباران تاریخ از وجودش هراس داشتند؛ بار دیگر گل کرده و فریاد لبیک یا حسین عالم را فراگرفته است. دیگر خبری از صدام و دیکتاتورهای عراق نیست که مرزها را ببندند و زائران حسین(ع) را در بند کنند. مرزهای سیاسی در پیشگاه زائران حسینی فرو ریخته و شیعیان و عاشقان حسین(ع) به کربلا رسیده اند.

مراسم راهپیمایی اربعین حسینی در حالی با شکوه تمام در حال برگزاری است که عراق رابطه استراتژیک بسیار محکمی با ایران اسلامی برقرار کرده و جمهوری اسلامی ایران متحد درجه اول آنها شده است. اما امروز در تقویم دو کشور سالروز آغاز ادعاهای ارضی اولین دیکتاتور نظامی عراق ژنرال عبدالکریم قاسم است که در دوره نظامیان بعدی نیز تکرار شد و در دوره صدام حسین و با طرح شعارهای نژاد پرستانه به جنگ تحمیلی و تضعیف دو کشور مسلمان منتهی شد. در این راستا مروری بر زیاده خواهی دیکتاتورهای این کشور حائز اهمیت بسیار است.

همزمان با تجزیه عثمانی و شکل‌گیری دولت های دیکتاتور نظامی در عراق که پیوسته در حال کودتا علیه یکدیگر بودند، ادعاهای ارضی آنها بر ایران آغاز شد و با تلفیق این ادعاها با اختلافات نژادی و مذهبی زمینه توسعه طلبی دولت های نظامی عراق در مرزهای ایران فراهم شد. این رویه به سیاست ثابت نظامیان عراق تبدیل شد و بارها مجموعه درگیری هایی بین دو کشور با تجاوز عراقی‌ها به وقوع پیوست. اما بحران واقعی زمانی آغاز شد که صدام حسین دیکتاتور با رویای احیای نبرد قادسیه آغاز گر جنگ هشت ساله تحمیلی شد و خسارات زیادی بر مردم مسلمان دو کشور تحمیل نمود. جنگی که طرف ایرانی در آن متحدان عراقی زیادی داشت که علیه صدام می‌جنگیدند و امروز بعد از 26 سال از پایان آن جنگ نه صدامی باقی مانده و نه ادعای ارضی مضحک او. امروز مردم ایران و عراق از مرزهای جغرافیایی عبور کرده و بر سر یک سفره می‌نشینند.

در ادامه شرح مختصری از مدعیات صدام و دیگر دیکتاتورهای عراق را می‌خوانید:

*****شکل گیری دولت در عراق :

بعد از تجزیه حکومت عثمانی (پس از جنگ جهانی اول)، کشور عراق تحت سرپرستی و قیمومیت انگلستان درآمد و بعد ها نیز فرزندان شریف حسین با حمایت انگلیس، پادشاهی عراق و اردن را پایه ریزی نموده و قدرت یافتند. فیصل اول پسر سوم شریف حسین اولین پادشاه عراق مدرن و بنیانگذار سلسله هاشمی در عراق بود. پس از او، فرزندش غازی به عنوان پادشاه، حکومت عراق را در دست گرفت. آخرین پادشاه این سلسله در عراق فیصل دوم فرزند ملک غازی بود که با کودتای 1958 از قدرت برکنار شد. پس از کودتا، فیصل دوم همراه با ولیعهدش و نخست وزیر (نوری سعید) همگی به طرز فجیعی اعدام شدند.

*****قدرت گیری ژنرال عبدالکریم قاسم

در سال 1958 یکی از فرماندهان ارتش عراق به نام ژنرال عبدالکریم قاسم با کودتا قدرت را در اختیار گرفت و با نزدیکی به شوروی در این کشور اعلام جمهوری کرد. لذا روز 23 تیر 1337 زمانی که رهبران ایران و پاکستان و ترکیه در استانبول منتظر نوری سعید نخست‌وزیر عراق و ملک فیصل دوم پادشاه این کشور بودند تا یکی از اجلاسیه‌های دوره‌ای پیمان «بغداد» را برگزار کنند، کودتائی خونین در عراق به حیات حکومت پادشاهی در این کشور خاتمه داد.
کودتای قاسم موجب خشنودی مسکو و قاهره و نگرانی تهران و واشنگتن و لندن شد. قاسم در سال 1959 از پیمان سنتو خارج شد و با نزدیکی به شوروی خرید اسلحه از آنها را در دستور کار قرار داد. همزمان با این اقدامات بود که ادعا‌های عرضی نظامیان عراق نسبت به همسایگان خود از جمله کویت و ایران آغاز شد.

با وجود اینکه دولت ایران در 8 مرداد 1337 رژیم جدید عراق را به رسمیت شناخت اما عبدالکریم قاسم یکم دسامبر سال 1959 (دهم آذر 1338)  با توسل به سیاست توسعه طلبی، نه تنها نسبت به اروند رود بلکه نسبت به خوزستان ایران نیز ادعاهای واهی خود را مطرح ساخت. با قدرت گیری اولین دیکتاتور نظامی در عراق و  زیاده خواهی و ادعای عرضی آنها علاوه بر اختلاف‌های مرزی بین ایران و عراق که سابقه تاریخی داشت اختلاف‌های سیاسی و ایدئولوژیک نیز به این اختلاف‌ها افزوده شد و همین امر سبب پیدایش بحران اروند رود در سالهای 1338 و 1339 شد.

عبدالکریم قاسم در تاریخ 11 آذر 1338 (12 دسامبر 1959) گفت: «...عهدنامه ی 1937، بر اثر فشار به عراق تحمیل شده و حاکمیت دولت عراق به اندازه 5 کیلومتر در مقابل آبادان فقط برای این منظور بخشیده شد که از طرف شرکت های نفتی مورد استفاده قرار گیرد و آنها از پرداخت مالیات به عراق رهایی یابند. عراق در موقعی که وضع بغرنجی داشت و تحت تأثیر عوامل فشار بود، 5 کیلومتر به ایران بخشید و در این باره ایران مستحق نبود، ولی عراق امیدوار بود که مسایل مرزی حل شود. لیکن مسایل مرزی تاکنون حل نشده و اگر این مسایل در آینده حل نشود، در مورد بخشش این 5 کیلومتر پایبند نخواهیم بود و آن را به مادر میهن باز خواهیم گرداند ...» بعد از اظهارات عبدالکریم قاسم، رادیو و مطبوعات عراق، جنگ تبلیغاتی شدیدی علیه ایران آغاز کردند.

*****قدرت گیری بعثی ها با کودتای ژنرال عبدالسلام عارف و بردارش عبدالرحمن عارف

حکومت عبدالکریم قاسم طی یک کودتای نظامی در 19 بهمن 1341، توسط یک نیروی ائتلافی طرفدار جمال عبدالناصر و حزب بعث سرنگون شد و عبدالسلام عارف، که طرفدار پان عربیسم بود، رییس جمهور شد. به دلیل نزدیکی عارف با ناصر و با توجه به تیرگی روزافزون روابط بین دولت ایران و حکومت ناصر و به دلیل زیاده خواهی بیش از حد بعثی‌ها، ایران نتوانست با دولت عبدالسلام عارف در مورد اختلاف های عرضی دو کشور به توافق رسد. در حالی که با تبلیغات حزب بعث اختلافات مذهبی در قالب اختلافات نژادی تبلیغ می شد.

ژنرال عبدالسلام عارف  اقدامات نمادین بسیاری برای ادعاهای عرضی خود انجام داد. او برای این که بتواند جهان عرب را با خود همراه کند حقوقدانان عرب را به بغداد دعوت کرد و در 20 آذر 1343 در اجلاس بغداد اعلام کردند که: خوزستان جزء جدایی‌ناپذیر وطن عرب است. اعراب که قبلا در 23 مرداد 1342 از تصمیم کمیسیون اتحادیه عرب در مورد معجول نام خلیج عربی به جای خلیج فارس حمایت کرده بودند این بار نیز پشت عراق درآمده و بر حاکمیت خدشه‌ناپذیر عراق بر همه خوزستان تأکید کردند.

با کشته شدن عبدالسلام عارف[1] در سال 1345، برادرش عبدالرحمان عارف جانشین او شد. عبدالرحمن نخست وزیر جدید نیز ادعاهای قبلی عراق را تکرار کرد اما به دلایلی انعطاف بیشتری نسبت به سلف خود داشت. او به منظور جلوگیری از تیره شدن روابط با ایران و عراق، اعلام کرد که قصد دارد مذاکراتی با مسؤولان ایرانی انجام دهد و سرانجام نیز دو کشور در مورد برخی موضوعات از جمله تشکیل کمیته مشترک برای حل اختلافات به توافق رسیدند.

رئیس‌جمهور جدید در 23 اسفند 1345 به تهران آمد تا در مورد برخوردهای مرزی از قصرشیرین و موسیان تا جنوب و نیز اکتشاف و بهره برداری از معادن نفت در مناطق مرزی مذاکره کند. اما باز هم در آستانه بهبود روابط دو کشور، عراق کودتایی دیگر به خود دید و این بار نوبت احمد حسن‌البکر و صدام‌حسین تکریتی بود که در 27 تیر 1347 حزب بعث را در رأس هرم قدرت عراق قرار دهند. با وجود رویه خوبی که در این مقطع آغاز شده بود، اما قدرت گیری حزب بعث در این کشور اختلافات دو کشور را عمیق تر کرد.

***** قدرت گیری حسن البکر و بعثی ها

به دنبال مصامحه ای که عبدالرحمن با بعثی ها داشت، در سال 1968/ 1347 حزب بعث به رهبری حسن‌البکر، صدام‌حسین تکریتی و گروهی از امرای ارتش درست به کودتا زدند و عبدالرحمان عارف را از قدرت برکنار کردند.

*****ادعاهای ارضی بعثی در مورد ایران

با قدرت گیری بعثی ها در عراق ادعای ارضی این کشور وارد فاز اجرایی شد و با یک سلسله اقدامات ناموفق سیاسی که در مجامع بین المللی مداخله و حملات نظامی آنها آغاز شد. بعثی‌ها ابتدا مرز ایران و عراق را بستند، به طور یک جانبه قرارداد سرحدی 1937 را لغو کرده و اروندرود را جزئی از خاک کشور عراق اعلام کردند.

در 30 فروردین 1348 رفتار خشونت‌آمیز دولت عراق با اتباع ایرانی شروع شد و صدها تبعه و زائر ایرانی بازداشت و از عراق اخراج شدند. در کمتر از یک ماه عراق به شورای امنیت سازمان ملل متحد در مورد اعمال زور ایران برای حاکمیت بر اروندرود شکایت کرد. اما این اقدام دست آوردی برای این کشور نداشت.

با وجود اینکه در شانزدهمین اجلاس شورای وزیران پیمان سنتو در تهران، همه اعضا بر حاکمیت ایران بر اروندرود تاکید کرده و آن را جزء حقوق ایرانیان دانستند، حسن‌البکر رئیس‌جمهور عراق در 27 تیر 1349 حاکمیت کشور غیرعربی ایران بر خلیج فارس را رد کرد و پیش از خروج نیروی دریایی انگلیس از خلیج فارس، از نیروهای دفاعی عرب خواست که نیروی دریایی مشترک عرب تشکیل دهند.

در روز 10 آذر 1350 یک روز پیش از خروج نیروهای انگلیسی از خلیج فارس، رابطه دیپلماتیک ایران و عراق قطع و همه پروازهای بین دو کشور نیز به تعطیلی کشیده شد. سه روز بعد دولت عراق به شورای امنیت سازمان ملل در مورد اعاده حاکمیت ایران نسبت به جزایر سه‌گانه خلیج فارس شکایت کرد.

پنج روز پس از امضای پیمان دوستی میان عراق و شوروی، نیروی زمینی ارتش عراق در 25 فروردین 1351 به خاک ایران حمله کرده و تا شهر مرزی نفت‌شاه (نفت‌شهر) پیش رفتند. اما با مقاومت ایران عقب نشستند.  با وجود همه ناکامی های عراق، کانال 7 تلویزیون بغداد در 7 آذر 1352 نام شهرهای ایران مخصوصاً خوزستان را با اسامی عربی به کار برد و خرمشهر را محمره، آبادان را عبادان، اهواز را ناصره، سوسنگرد را خفاجیه و... نام برد.

نیروی زمینی ارتش عراق در 13 بهمن 1352 حمله گسترده‌ای را به خاک ایران انجام داد و تلاش کرد شهرهای مرزی خوزستان، ایلام و کرمانشاه را اشغال کند. دولت عراق هم‌زمان با این تجاوز به شورای امنیت ملل شکایت کرد و خواستار خروج نیروهای ایران از جزایر سه‌گانه، سواحل شرقی اروندرود از جمله بندر خرمشهر، نفت‌شاه (نفت‌شهر) و بسیاری نقاط دیگر شد. عراق در ادامه این شکایت خواستار تشکیل جلسه اضطراری در شورای امنیت بر ضد ایران شد. [2]

با همه تقلای عراق در نهایت شورای امنیت سازمان ملل هم در 7 خرداد 1353 قطع‌نامه 348 را صادر کرد و حل مسالمت آمیز اختلاف را خواستار شد. هنوز جوهر قطع‌نامه 348 شورای امنیت خشک نشده بود که نیروی زمینی ارتش عراق مجدداً در 19 آبان 1353 به خاک ایران حمله کرد و دوباره درصدد اشغال مناطقی که درباره آن‌ها ادعای ارضی داشت برآمد، اما این بار به دلیل استحکام خطوط دفاعی ایران، حمله عراقی‌ها ناکام ماند. عراقی‌ها حتی به نیروی هوایی‌شان هم متوسل شدند و جنگنده بمب‌افکن‌های‌شان مناطق مرزی را بمباران کردند که دو فروند از جنگنده‌های‌شان با موشک‌های زمین به هوای پدافند ارتش ایران سرنگون شد.

سرانجام در 15 اسفند 1353 محمدرضا پهلوی و صدام‌حسین نایب رئیس شورای فرماندهی انقلاب عراق در حضور بوتفلیقه رئیس‌جمهور الجزایر در حاشیه اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی، با توافق یکدیگر قرارداد تاریخی 1975 الجزایر را امضا کردند. به موجب این قرارداد دو طرف بر تعیین مرزهای زمینی بر اساس پروتکل استانبول و صورتجلسه‌های کمیسیون مرزی 1914، تعیین مرزهای آبی بر اساس خط تالوگ، نظارت دقیق و مؤثر بر حفظ امنیت مرزهای مشترک، تاکید بر قطعی بودن مرزها و مداخله نکردن کشورهای خارجی تأکید کردند.

صدام‌حسین یک روز بعد، توافق الجزایر را توافقی بزرگ و تاریخی خواند و 19 اسفند 1353 شورای فرماندهان انقلاب عراق به اتفاق آرا، توافق با ایران را تصویب کردند و 9 فروردین 1354 اعلامیه مشترک دو کشور در مورد توسعه همه‌جانبه امضا شد و ایران و عراق مرز مشترک را اروندرود تعیین کردند. دست آخر هم در 23 خرداد 1354 عهدنامه مرزی و حسن همجواری بین ایران و عراق برای علامت‌گذاری دوباره مرزهای زمینی و آبی امضا شد.

*****قدرت گیری صدام حسین و اوج ادعاهای واهی عراق

احمد حسن الکبر که خود با کودتا به قدرت رسیده بود بخش اعظم مسئولیت‌های کشوری را خود بر عهده گرفته بود. اما یک استثناء وجود داشت و آن اینکه تقریبا تمامی مسئولیت‌های حیطه امنیتی به صدام واگذار شده بود و صدام نیز به کمک حلقه معتمدانش مخوف ترین پلیس مخفی عراق را از زمان استقلال این کشور تشکیل داد تا آنجا که طی دوران 16 ساله حد فاصل 1963 تا 1979 صدام و نیروهای تحت امرش تقریبا تمامی مخالفان سیاسی حاکمیت حزب بعث را به قتل رساند و با فشار به حسن البکر موجبات استعفای او را فراهم ساختند. با این کودتای بسیار آرام صدام حسین به دیکتاتور بی رقیب در عراق تبدیل شد و همه سمت های فرماندهی کل قوا و نخست وزیری عراق و دبیر کلی حزب بعث را به خود اختصاص داد.

صدام که قدرت مطلق عراق را به دست آورده بود ادعای های ارضی نظامیان و دیکتاتور های سابق را به صورت بی سابقه ای تکرار کرد و خود را احیاء کننده نبرد قادسیه نامید. تحرکات و مداخلات مرزی صدام حسین با پیروزی انقلاب اسلامی افزایش یافت و جنگ روانی و تبلیغاتی وسیعی نیز علیه جمهوری اسلامی ایران به راه افتاد. دامنه این تبلیغات در آستانه جنگ تحمیلی به حدی رسید که صدام حسین طی مصاحبه‌ها و سخنرانیهای خود، اختلافات موجود را اختلاف عرب و مجوس(ایرانی) توصیف کرد و با استفاده از واژه‌ها و عبارت های عربی در تلاش برای تهیج ناسیونالیسم کشور های عرب منطقه بر آمد. زیاده خواهی و دامنه این تبلیغات به حدی بود که از تصاحب اروند رود به عنوان رود ملی عراق تا لزوم باز پس گیری خوزستان به عنوان عربستان اعراب و جزایر سه گانه  ایرانی به عنوان جزایر اشغال شده سخن گفته می شد.[3] لذا سیاستی که همه دیکتاتور ها در عراق تعقیب می کردند در نهایت جنگی را به وجود آورد که زیان های بسیار زیادی را بر مردن مسلمان دو کشور تحمیل نمود.

پی نوشت:
1. عبدالرحمان عارف در سال 1966 در یک سانحه‌ی هوایی کشته شد.
2. سید جلال دهقانی فیروزآبادی، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت،1389، ص 334
3. سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نشر البرز، ص 259.

انتهای پیام/