مسافرآستانه: نمایندگان نگاه شخصی به امور فرهنگی دارند

باشگاه خبرگزاری تسنیم «پویا»:

زمانی که نام حسین مسافرآستانه به عنوان دبیر جشنواره مقاومت - فتح خرمشهر اعلام شد، او هیچ شعاری نداد، برنامه‌ شتابزده اعلام نکرد و با همان طمانینه همیشگی به ارزیابی وضعیت پرداخت. رویه هجده دوره این جشنواره ملی به شکلی بود که آرام آرام عرصه فرهنگی استان خوزستان نشیب را در پی گرفت و مسافرآستانه بخشی از این به حضیض رفتن را نقد غیرعلمی، توقعات شخصی و فقدان برنامه‌ریزی و اتاق فکر علمی می‌داند. در حالی که جشنواره‌های همدان و مریوان دبیرخانه‌های دائمی دایر کرده و فضای عمومی شهرها با جشنواره همراه است، چشم‌انداز جشنواره مقاومت مبهم است و دبیر جشنواره از بایدها و نبایدهایش می‌گوید.

***

تسنیم: آقای مسافرآستانه جشنواره فتح خرمشهر اکنون چه وضعیتی دارد؟

کار فرهنگی بدین صورت نیست که اکنون تصمیم بگیرید و نتیجه هم اکنون حاصل شود

مسافر آستانه: به هر حال تلاش تمام ستاد بر این است که جایگاهی در خور عنوان فتح خرمشهر با یک برگزاری مناسب و برنامه‌ریزی از پیش تعین شده ایجاد کند. این جشنواره هجده سال گذشته برگزار شده است. گاهی در حد اندازه قابل توجه و گاهی متاسفانه نه در خور توجه. افت و خیز بسیار داشته و دلیلش نوع برگزاری و گاهی مناسبتی نگاه کردن به این موضوع بوده است. از آغاز این دوره که من مسئولیت را قبول کردم، با ستاد جشنواره قرار بر این شد در حد توانمان این جشنواره را صرف نظر یک جشنواره مناسبتی و تکلیفی ببینیم. جشنواره‌ای باشد که نسبت به آن دغدغه‌مند باشیم.

اگر ستاد جدی باشد و صرف یک تکلیف اداری بدان نگاه نکنند، قطعاً هنرمندان شرکت کننده نیز این نگاه در آنان تسری پیدا می‌کند و با کارهای جدی‌تری حضور پیدا می‌کنند. حتی اگر در یک دوره جواب نگیریم، قطعاً در دوره‌های بعدی جواب مثبت می‌گیریم. کار فرهنگی بدین صورت نیست که اکنون تصمیم بگیرید و نتیجه هم اکنون حاصل شود. عملکرد مناسب و درستی را باید نشان داد تا این جدیت موضوع به هنرمند منتقل شود تا او نیز آن را به مخاطب منتقل کند. قصد ندارم درباره پیشنیه هنری خرمشهر و آبادان حرف بزنم. هنرمندان لایقی در این دو شهر حضور داشته‌اند. در دوره‌های گذشته شاهد هنرشان بودیم. برخی در جشنواره فجر نیز حضور پیدا کرده‌اند. به جوایز مهمی دست پیدا کرده‌اند. تا این سال‌ها به همین منوال بوده است؛ اما گاهی اوقات خود آنان آثار ضعیفی برای این جشنواره ارسال می‌کردند.

شاید به این دلیل که به جشنواره نگاهی عاشقانه و تکلیف‌مند داشتند و صرف حضور را کفایت می‌دانستند. آنان نیز انگیزه بهتری می‌خواهند تا نگاهی مناسبتی نداشته باشند و در طول سال متوجه آن فعالیت باشند. سالن‌های آنجا متاسفانه به ندرت در طول سال استفاده می‌شوند. شهرستانی که جشنواره‌ای مهم چه از نظر هنری و چه از نظر محتوایی در آن برگزار می‌شود.

تسنیم: چرا در طول سال از این سالن‌ها اجرای دیگری نداشته و مثلاً برای روشن ماندن چراغ کمدی اجرا نشده است؟

مشکل هم هنرمند و مدیر نیست، مشکل جمعی و همگانی است

مسافر آستانه: این سوال ما هم هست. البته این تنها مساله این دو شهر نیست. تقریباً اکثر شهرهای ما این مشکل را دارند. در طول سال تنها برای جشنواره‌ها چراغ سالنهایشان روشن می‌شود و این نقد بزرگی است بر جریان تئاتر کشور ما. مرکز هنرهای نمایشی در دوره جدید خود با توجه به اهمیتی که به انجمن‌های نمایشی سراسر کشور می‌دهد، آیین‌نامه را رفع نقص کرده است و انجمن با نگاهی جدید فعال می‌شود؛ جای امیدواری است که در طول سال فعال شوند. انجمن نمایش به عنوان تولید تئاتر در هر شهر در صورت تقویت موجبات تقویت تئاتر آن شهر فراهم می‌شود. وگرنه هر گروه تئاتری باید با خواهش تمنا از این مدیر و آن مدیر فرصتی با حداقل حمایت برایش ایجاد شود. تئاتر اجرا نشدن به واسطه وجود مشکل است. مشکل هم هنرمند و مدیر نیست، مشکل جمعی و همگانی است. عزم مرکز هنرهای نمایشی بر آن است این مشکل همگانی حل شود. اقدام ارزشمندی صورت گرفته است. فکر می‌کنم قدم اصلی تقویت انجمن‌ها بوده است.

تسنیم: شما خودتان در مرکز هنرهای نمایشی حضور داشتید و ساختار آن را خوب می‌شناسید. برخی معتقدند مشکل اصلی مرکز است و بود و نبودش در تولید تئاتری اهمیتی ندارد.

اینکه هر کسی تئاتر خودش را کار کند منجر به یک هرج و مرج عجیب و غریب خواهد شد

مسافر آستانه: به هر حال این هم یک نگاه است. من این نگاه را ندارم. من با سیستم اداری و سازمانی اداره تئاتر آشنا هستم. نه در تئاتر؛ بلکه در هر فعالیت در کشور بدون برنامه‌ریزی درست  با یک سازمان با برنامه‌ریزی هدفمند برای یک فعالیت تعریف شده وجود داشته باشد تا سازمان انسجام داشته باشد. اینکه هر کسی تئاتر خودش را کار کند منجر به یک هرج و مرج عجیب و غریب خواهد شد. اینکه انسان خودش را ببیند و جریان نبیند، منطقی نیست. ممکن است خیلی‌ها چنین نظری داشته باشند؛ ولی این نظریه درستی نیست چون نگاه عمومی به روح تئاتر به عنوان جریان سازنده در این نظر وجود ندارد.

تسنیم: صحبت این است وقتی بودجه افزایش پیدا می‌کند، بودجه صرف کارمند و ابزار نظارتی می‌شود تا هزینه گروه هنری در یک جشنواره.

کجای جهان است که تئاتر رها شده به حال خود است

مسافر آستانه: فکر می‌کنم این سخنان ناشی از ناآگاهی از سازمان تئاتری و مدیریت آن است. نگاه شخصی است که الی ماشاالله می‌تواند وجود داشته باشد. ما باید تعریف علمی و سازمان یافته داشته باشیم. کجای جهان است که تئاتر رها شده به حال خود است و به هنرمند بگویند هر کار که دلت خواست بکن. چنین چیزی معنی ندارد. دغدغه‌مندی دوستان به سبب فعالیت شخصی خودشان است و حق هم دارند؛ ولی مو را می‌بینند، پیچش مو را می‌بینند. من به عنوان یک مدیر حرف نمی‌زنم؛ بلکه به اسم یک تئاتری سخن می‌گویم. اینکه مدیریت بد اجرا می‌شود بحث دیگری است.

تسنیم: چرا جشنواره مقاومت که یک سیستم پشت آن بوده دچار نشیب است؟

مسافر آستانه: این سیستم متزلزل است. تاکید من بر اصل سیستم به معنی تایید عملکرد آن نیست.

تسنیم: شما وجود سیستم را قبول دارید؛ ولی ماهیت آن را مخدوش می‌بینید؟

مسافر آستانه: ماهیت گذشته تا اکنون همیشه درگیر مشکلاتی بوده است. در دوره‌هایی خوب عمل کرده است و به رشد قابل توجهی دست یافته است و در یک دوره‌های مورد بی‌توجهی بوده است. این بدیهی است و ممکن است برای هر جریانی رخ دهد.

تسنیم: پس چرا این سیستم رشد نمی‌کند؟

به مدیریت سیستم ایراد است

مسافر آستانه: به ما یک اتومبیل دقیق با تمام امکانات و حتی تجهیزات تخیلی داده می‌شود. اگر دست یک راننده ناشی داده شود، حتماً استفاده درستی از آن نمی‌کند. اگر به سیستم ایراد است، به مدیریت سیستم ایراد است. گاهی شاهد مدیریت‌های فرهنگی بودیم که هیچ ربطی به فرهنگ نداشته است. اگر می‌خواهیم آسیب‌شناسی کنیم باید جای دیگری را جستجو کرد. ربطی به تئاتر ندارد. نگاه کنید عموماً در دوره گذشته تاکنون آدم‌هایی بر مسند امور فرهنگی بوده‌اند که هیچ تخصص و سابقه‌ای و شناخت دقیقی از جریان فرهنگی نداشته‌اند. طبیعتاً اینان توسط کسانی هدایت می‌شوند که به آنان مرتبطند. این جریان متغیر است.

تسنیم: چرا مورد اعتراض واقع نمی‌شوند؟

مسافر آستانه: چرا می‌شود.

تسنیم: کمیسیون فرهنگی مجلس نمونه خیلی خوبی است که این افراد هیچ ربطی با فرهنگ نداشته؛ اما مورد اعتراض قرار نگرفتد تا ورود مسائل سیاسی.

مسافر آستانه: چرا اعتراضی نداشتند؟ این اعتراضات باید متوجه کمیسیون فرهنگی مجلس باشد که به عنوان نماینده فرهنگی جریان را سامان دهند، بعد خودشان هیچ ربطی با فرهنگ ندارند. وقتی آنجا اصلش مشکل دارد، شکایت به کجا برند.

تسنیم: در دوران نسبتاً طولانی حضورتان در بدنه مدیریتی تئاتر، آیا کمیسیون فرهنگی خوبی هم داشتیم؟

مسافر آستانه: در یک دوره‌هایی نمایندگان فرهنگی خیلی اندک حضور داشتند. نمایندگان نگاه شخصی به امور فرهنگی دارند و علی ماشاالله نگاه شخصی وجود دارد.

تسنیم: در جشنواره فتح خرمشهر هم نگاه شخصی وجود دارد؟

مسافر آستانه: طبعاً نمی‌توانیم بگوییم نیست. به هر حال فرمانداری یک توقعی دارد، نیروی انتظامی یک توقعی دارد. همه توقعات شخصی است.

تسنیم: به هر حال اولویت جشنواره در هجده دوره که تغییر نکرده است.

گاهی اوقات تحلیل‌هایی از افرادی می‌بینیم که آن قدر شخصی است هیچ منطقی پشتش نیست

مسافر آستانه: اولویت نه. در جشنواره‌های مختلق شاهد هستیم که همه کارها با یک نگاه مشخص حضور دارند، مثل این جشنواره با موضوع دفاع مقدس وجود دارد؛ اما اینکه چقدر در راستای اهداف فرهنگی هست یا نیست برداشت‌های شخصی وجود دارد. برداشت تئاتر باید تخصصی باشد. گاهی اوقات تحلیل‌هایی از افرادی می‌بینیم که آن قدر شخصی است هیچ منطقی پشتش نیست. در مورد فیلم‌های سینمایی مگر نمی‌بینید. یک نظر شخصی ممکن است جنجالی ایجاد کند. در فرهنگ نمی‌توانیم خط‌کشی مشخصی در تعریف داشته باشیم که این هست و این نیست. همان چیزی که علمی بیان می‌شود، مورد نقد عده‌ای دیگر قرار می‌گیرد. عیب ندارد. جریان نقد همواره باید وجود داشته باشد. اصرار بر تحمیل عقیده نباید وجود داشته باشد.

تسنیم: تحمیل عقیده که دیگر نقد نیست.

مسافر آستانه: جریان نقد گاهی اوقات فقط این است که آن چیزی که من می‌فهمم. بله این نقد نیست؛ ولی اشتباهی است که به نام نقد جاری است.

تسنیم: علت این نیست که میان سیستم و اندیشمند حوزه تئاتر فاصله وجود دارد؟

به جای قدرت اجرایی، باید یک اتاق فکر ارائه تئوری باشد

مسافر آستانه: در اداره به عنوان نهاد عمل کننده ضرورتی نیست. کافی است تجربه اجرا وجود داشته باشد. البته وجودش خیلی خوب است؛ ولی باید سیاستگذاری دیگری وجود داشته باشد که به جای قدرت اجرایی، باید یک اتاق فکر ارائه تئوری باشد، منطبق با روز و اهداف نظام که توانایی هدایتگری داشته باشد. اگر در عوامل اجرایی نیز متفکر باشد هو المراد. همین که اعضای اجرای تجربه اجرای برنامه‌ها را داشته باشند بسیار عالی است.

تسنیم: جناب مسافر آستانه مساله این است که برای مثال همین کلمه مقاومت هنوز تئوری‌پردازی نداریم و تعریف درستی از واژه وجود ندارد.

تئوری‌ها هم مثل نقدها سلیقه‌ای هستند

مسافر آستانه: شما تنها به تئاتر مقاومت نگاه نکنید. تئوری‌ها هم مثل نقدها سلیقه‌ای هستند. در خیلی از جریان‌ها تئوری‌های متعدد وجود دارد که خروجی آن نتیجه ندارد. جریان مقاومت با توجه به اینکه در عملکرد واجد حامیان قدرتمندی نیست؛ اما در قضاوت به اندازه کافی جریان وجود دارد. در همان جشنواره مقاومت تهران جریانات جریان‌های متعدد آثار را با نگاه‌های متضاد دیدند.

تسنیم: مثل نمایش خودتان «جان گز».

اینکه دیگران توقع داشته باشند اظهار نظرشان مبنا باشد، توقع غلطی است

مسافر آستانه: این نگاه شخصی است. من به نگاه شخصی اعتراضی ندارم. هر کی حق دارد نگاه خودش را داشته باشد؛ اما وقتی بخواهد نگاهش را تخصصی بداند، اینجا باید احتیاط کرد. آنجا باید بنشیند و جریان تئوریسینی که علمی و مبتنی بر نقد باشد را بررسی کرد. اینکه دیگران توقع داشته باشند اظهار نظرشان مبنا باشد، توقع غلطی است. همه حق اظهارنظر دارد. هر کسی با عینک خودش قضاوت می‌کند؛ اما نگاه مبنا براساس تئوری و علم است.

تسنیم: به خرمشهر بازگردیم. فارغ از بخش سخت‌افزار این جشنواره با کلمه مقاومت بار معنایی گسترده‌ای دارد.

مسافر آستانه: و حتی عنوان فتح خرمشهر. سرسری از آن نگذرید.

تسنیم: به نظر می‌رسد می‌‌توان مفهوم مقاومت را بسط داد و از یک واقعه عبور کرد. ما مبتکران مفهوم ادبیات مقاومت را فراموش کردیم، افرادی چون غسان کنفانی. موضوعات جهانی در باب مقاومت بسیار است که می‌تواند جشنواره را از تک بعدی بودن نجات دهد، همانند موضوع مدافعان حرم. راهکار برای جهان شمول‌تر کردن جشنواره چیست؟

در طول سال می‌بایست برنامه‌ریزی گام به گام داشته باشیم تا به یک جشنواره برسیم

مسافر آستانه: اتاق فکری که شما از آن یاد می‌کنید باید در طول سال فعال باشد. اکنون جشنواره‌ای را برگزار می‌کنید، تمام می‌شود و تعطیل می‌شود. دوباره سال بعد که نزدیک می‌شویم عجولانه رفتار می‌کنیم. برای تمام برنامه‌ها این گونه هستیم. جریان تئاتر دفاع مقدس ویژه فتح خرمشهر است. من روی فتح خرمشهر تاکید دارم چون جزء نقاط رداختیم چون درخشان تاریخ ماست. کل هشت سال دفاع مقدس این بارزترین و پرافتخار‌ترین نقطه ایثارگری‌هاست و جریان مستمر فکری پشت این عرصه نبود. در طول سال می‌بایست برنامه‌ریزی گام به گام داشته باشیم تا به یک جشنواره برسیم. اکنون جشنواره متکی بر خواست هنرمند است. این خواست هم محدودیت دارد. یک سال فوران می‌کند و یک سال نمی‌کند.

تسنیم: یک سال ایوب آقاخانی سه‌گانه می‌نویسد و اکنون تمایلی به کار ندارد یا نیما دهقان.

اکثر کارهای سفارشی چه از لحاظ محتوایی و چه از لحاظ هنری ایرادات بیشتری دارند

مسافرآستانه: دهقان هم دیگر کار نمی‌کند. اینان آدمهایی هستند که با انگیزه‌های شخصی و بدون حمایت خاص، دلخواه خودشان بوده که در این موضوع کار کنند. کسی به آنان سفارش نداده است. اما وقتی جریانات اجتماعی و سیاسی کار می‌کنند، کمتر اذیت می‌شود و آنقدر تحت فشار هم جانبه قرار نمی‌گیرند. در یک وادی که دوست داشته و می‌خواسته بدان بپردازد، این همه اذیت می‌شود دیگر کار نمی‌کند. اکثر کارهای سفارشی چه از لحاظ محتوایی و چه از لحاظ هنری ایرادات بیشتری دارند.

عجیب این است که نسبت به آنها هیچ عکس‌العملی نیست. در حمایت از کارهای آقاخانی و دهقان خودشان را کنار می‌کشند. کسی خودش را مسئول دفاع از این فعالیت نمی‌داند. به هنرمند پاس می‌دهند و او هم می‌گوید انجام نمی‌دهد. برای چه باید ادامه دهد؟ این بچه‌ها که هم اکنون در کل کشور کار می‌کنند واقعاً بچه‌های خودجوش هستند. اکنون یک نفر در شهرستان با جه مصیبتی کاری را آماده می‌کند بی‌آنکه حمایتی قبلی داشته باشد. تولید کند و بفرست که پذیرفته شود، آیا نه. اگر هم پذیرفته شود آیا جایزه بگیرد یا نه. هیچ حمایتی از اینان نمی‌شود.

تسنیم: بنده نمایش بسیار خوبی در خانه تئاتر دیدم که سال 92 در جشنواره حضور داشت. به همت خانم معترف بود که این افراد در تهران اجرا داشتند؛ ولی حمایتی برای دیده شدن اثر نشد. این کار سفارشی هم نبود.

مسافرآستانه: بله از آن کارهای بحث‌برانگیز بود که لحظات کمیک زیاد داشت. در یک لحظاتی آن چنان تاثیرگذار می‌شد که به تن آدمی سیخ می‌شد. فرزندی شهیدی مورد حمایت قرار نگرفت و در جشنواره با تردید به آن نگاه می‌شد. من دبیر جشنواره بودم و وقتی کار را دیدم، به هیئت انتخاب گفتم نگران انتخاب نباشید.

تسنیم: این ناشی از شناخت خوزستان نیست که کمدی در این استان در جریان است؟

مشکل به دلیل حمایت معنوی است

مسافرآستانه: کاری که تولید می‌شود، باید پشتیبان معنوی داشته باشد. مادی هم باید داشته باشد که نبودش بماند. ما به شدت درگیر حمایت مادی هستیم. خود هنرمند آن قدر اذیت شدند و مدام دنبال حمایت مالی بودند تا هزینه‌هایشان برگردد، دنبال حمایت معنوی نیستند. مشکل به دلیل حمایت معنوی است. جریان فکری که از کارها حمایت کند نداریم. کاری در تهران اجرا شد با حمایت همه جانبه روبرو می‌شود و همه اقشار از آن استقبال می‌کند. همین کار به شهرستان می‌رود و طی یک طرح و توطئه از پیش تعیین شده جلوی کار را می‌گیرند و آن را وسط کار متوقف می‌کنند. چون پشتیبانی معنوی وجود ندارد. مهمترین چهره‌های سیاسی و  نظامی کار را دیده‌اند و از کار حمایت کردند؛ ولی چون در تهران کسی کار را نپسندید و تیغش نبرید، در شهرستان مانع کار می‌شود. اعمال سلیقه‌های شخصی و مقرضانه جلوی بسیاری از استعدادها را می‌گیرد. من قصد دامن زدن به یک جریان ندارم.

تسنیم: همانند اجرا نادری در دهه هفتاد که وقتی در سال 93 دوباره اجرا می‌شود، هیچ اتفاقی رخ نمی‌دهد.

مسافرآستانه: آن هم طرح و توطئه‌ای است. جوسازی‌های عجیب و غریب از طریق رسانه و غیررسانه صورت می‌گیرد و با چند نفر مذاکره می‌کنند.

شفیعی: یکی از دلایلی که فتح خرمشهر در جایگاه اصلی خودش نیست فقدان تثبیت در مدیریت است. ما نتوانستیم یک دبیر را برای چهار سال حفظ کنیم.

تسنیم: دبیرخانه دائمی دارد؟

مسافرآستانه: خیر.

بهترین کار انتخاب دبیر ثابت برای چند دوره است

شفیعی: یک موضوع جدی است که در آستانه نوزدهمین سال برگزاریش هستیم و هنوز درباره کم و کیف جشنواره حرف می‌زنیم. جشنواره نوزده سال دیگر نباید نگران سازوکار اجرایی و سالن باشد. بهترین کار انتخاب دبیر ثابت برای چند دوره است تا جشنواره را به جایگاه اصلیش برساند. بعد تئاتر برای بچه‌ها خرمشهر و آبادان فراهم می‌شود. من مساله در مرکز هنرهای نمایشی می‌بینم. برای اولین بار که مرکز جدی به جشنواره فتح خرمشهر وارد شد امسال است. قبلاً بحث نظارتی و کمی حمایت مالی بود. وقتی از تهران این جشنواره حمایت می‌شود صد در صد جشنواره بهتر صورت می‌گیرد به خصوص پتانسیلی که خود شهر و هنرمندان خرمشهر و آبادان دارند و می‌توان از آنان استفاده کرد. آنان پایه کار هستند که جشنواره به نحو احسن برگزار شود.

من اولین بار است در این جشنواره شرکت می‌کنم. یکی از دلایل عدم حضورم بازبینی کار توسط استان بود و من نمی‌توانسم بگویم نوع نگاه من به تئاتر خیابانی جدید است و شما نمی‌دانید. کارهای من که به فجر می‌رسید در فتح خرمشهر رد می‌شد. نه به دلیل اینکه با من مشکل داشتند؛ بلکه با نوع کار من آشنایی نداشتند. امسال بازبین‌ها از کل کشور بود. باید از ظرفیت کل تئاتر کشور برای فتح خرمشهر بهره برد. در حوزه تئاتر دفاع مقدس خیلی سخت است. با عشق و علاقه جلو می‌آی؛ ولی باید اعتماد کنند تا هنرمند بتواند حرف‌هایش را بزند. نگاه من صد در صد به عنوان کسی که در زمان جنگ کودک بودم با نگاه آقای مسافر آستانه که در دل جنگ بوده، متفاوت است. ممکن است من حرف‌هایی داشته باشم که طرف مقابل تحمل کند. اگر بخواهیم تئاتر دفاع مقدس ادامه داشته باشد باید جوانان کار کنند. درست است جنگ را لمس نکرده‌اند؛ در سینما خیلی قوی کار می‌کنند؛ ولی در تئاتر وضعیت سخت می‌شود.

=======================================

مصاحبه از احسان زیورعالم

انتهای پیام/