فلسفه‌ای که در تضاد با عقائد دینی است موجب حذف اعتقادات کودکان میشود/ نباید موارد اختلافی فلاسفه مسلمان به کودکان تعلیم داده شود
نمیتوان به کودکان اصطلاحات پیچیده فلسفی را تعلیم داد بلکه باید محتوای فلسفی به صورت رقیق شده تعلیم داده شود و مراقب بود فلسفه‌ای که در تضاد با عقائد دینی است در سنین کودکی مطرح نشود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا» سازوکار آموزش و تعلیم به کودکان دارای رویکردها و مکتبهای خاص فلسفی و تعلیم و تربیتی است. بعضی بر رویکرد معلم‌محوری، بعضی دیگر بر رویکرد متن محوری و برخی هم بر رویکرد تلفیقی و استفاده از تمام دستاوردها و تجربیات ملل مختلف تاکید و پافشاری می‌ورزند. اما در این میان، سردمداران فلسفه اسلامی آن هم با رویکرد مکتب صدرایی، ضمن به چالش کشیدن بعضی روشهای رایج در فلسفه برای کودکان که از مدلهای غربی اقتباس شده است طرحی بدیع را مطرح می‌کنند و به دنبال پیاده‌سازی آن هستند. طرحی که گویا تلفیقی است از آموزش روش اندیشیدن و آموزه‌های حکمی-فلسفی در مدل اسلامی آن. در همین راستا با حجت‌الاسلام و المسلمین حسن معلمی، از اساتید برجسته فلسفه اسلامی و از اعضای مجمع عالی حکمت اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم.
تسنیم: تعریف شما از فلسفه چیست؟
حجت‌الاسلام معلمی: فلسفه تعریفهای متفاوتی دارد یک بار فلسفه به تنهایی استفاده میشود و یکبار هم اضافه به غیر میشود. مثل فلسفه اخلاق، فلسفه حقوق و... وقتی فلسفه به تنهایی استفاده میشود سه معنا دارد 1- فلسفه به معنای احکام کلی وجود (همان متافیزیک) مباحثی مثل حدوث و قدم، بالفعل و بالقوه ، حرکت تغییر و... 2- فلسفه به معنای تمام علوم عقلی، 3- فلسفه به معنای کل علوم حقیقی که این تعریف متعلق به زمان یونان باستان بود. معنای رایج کنونی از فلسفه همان معنای اول است که جهان بینی و نگاه کلی به هستی و وجود است.
تسنیم: کودک و انسان مورد نظر شما کیست و چه ویژگیهایی دارد؟
حجت‌الاسلام معلمی: کودک مخاطب فلسفه از سنی است که می‌فهمد و تکلم می‌کند و میشود واژه‌هایی را با او تبادل کرد. برای مثال فرضا از کلاس اول ابتدایی تا پنجم ابتدایی یک فصلی از فهم کودک است، 3 سال راهنمایی یک فصل دیگری از فهم است و... اما در کل، از حیث فهم فلسفه، از یک سال - دوسال قبل از دبستان، کودک ظرفیت دریافت مفاهیم فلسفه را با طرح برخی سوالات که می‌کند از خود نشان می‌دهد.
تسنیم: تعریف شما از فلسفه برای کودکان مطلوب چیست و مختصات آن کدام است و نسبت آن با فلسفه برای کودکان متعارف چگونه است؟
حجت‌الاسلام معلمی: فلسفه کودک دو معنا دارد یک معنا این است که به کودک فلسفه بیاموزیم یعنی همان فلسفه‌ای که ابن‌سینا، ملاصدرا، کانت و... دارند را به کودک بیاموزیم اما با زبان کودک و در حد فهم کودک نه با آن اصطلاحات پیچیده. معنای دیگر فلسفه کودک، آموزش فلسفه به کودک نیست بلکه تربیت و پرورش معقول و عقلانی کودک است یعنی کم‌کم به کودک یاد بدهیم که در مسائلش با تفکر، تعهد و مشورت با عقلا پیش برود و زندگی کند و از روی احساسات، حالت عاطفی خاص و کورکورانه حرکت نکند بلکه با چشم باز حرکت کند. به نظر من هر دوی این معانی از فلسفه برای کودک، درست است و ما باید هم به کودک آموزش فلسفه بدهیم و هم کودک را عقلانی تربیت کنیم. هیچ کدام از این معانی نافی همدیگر نیستند و باید هر دو در کودک محقق بشوند منتهی در حد فهم و توان کودک. برای مثال در غرب آموزه‌های اگزیستانسیالیستی را به صورت داستان به کودکان القا می‌کند در واقع چه بخواهند پوچی را به کودکان انتقال بدهند و چه معنویت را، از طریق داستانها و رمانها این مطالب را القاء می‌کنند. ما باید از طریق داستان و... مطالب غنی فلسفی خودمان را به صورت غیرمستقیم در ذهن کودکانمان بنشانیم و القاء کنیم تا وقتی رشد کردندو بزرگ شدند مبانی ذهنی‌شان قوی باشد.
تسنیم: نسبت فلسفه برای کودکان با آموزش عقاید برای کودکان چیست و اگر به فلسفه برای کودکان پرداخته شود آیا موجب زاویه‌رانده شدن عقاید و آموزش‌های قرآنی نخواهد شد؟
حجت‌الاسلام معلمی: یکبار هست که ما فلسفه را مقابل عقاید دینی می‌دانیم که در این صورت یقینا آموزش فلسفه به کودکان موجب به زاویه رانده شدن عقاید کودکان خواهد شد. مثلا اگر فلسفه کانت، فلسفه الحادی و... را آموزش بدهیم موجب حذف عقاید خواهد شد اما وقتی ما آمدیم فلسفه و مبانی معقولی که بعدا از طریق آنها به راحتی بتوان خدا، معاد و معنویت و... را اثبات کرد را به کودکان القاء کنیم نه تنها موجب آسیب‌رسانی به عقایدشان نخواهد شد، بلکه وقتی بخواهند بعدا عقاید بخوانند آن پس‌زمینه‌های فلسفی که در ذهنشان مانده است موجب کمک به آنها خواهد شد. لذا بستگی دارد که فلسفه‌ای که به کودک یاد می‌دهیم چه فلسفه‌ای باشد، اگر فلسفه الحادی و شکاکیت و نسبی‌گرایی و... باشد یقینا موجب از بین رفتن عقاید کودک خواهد شد اما اگر فلسفه درستی با مبانی درستی باشد مثل اصول فلسفه اسلامی، یقینا موجب تقویت عقاید کودک خواهد شد البته بنده این را قبول دارم که در بعضی موارد نسبت به آموزه‌های فلاسفه خودمان انتقاد وارد است و آن آموزه‌ها قابل مناقشه هستند که یقینا نباید موارد اختلافی و قابل مناقشه فیلسوفان اسلامی را به کودک آموزش داد بلکه باید آن مواردی را که بین تمام فیلسوفان پذیرفته شده و اجماع نظری در آن خصوص است را به کودکان آموزش داد. موارد اختلافی فلاسفه مسلمان را باید بعد از رشد کودک و یافتن قدرت تمیز و تشخیص ذهنی، به او عرضه کرد.
تسنیم: خب با این تلقی شما آیا اگر صرفا به فلسفه برای کودکان متعارف و آموزه‌های امثال لیپمن پرداخته بشود مطلوب ما خواهد بود؟
حجت‌الاسلام معلمی: خیر، این فلسفه برای کودکان رایج و شایع خیلی مطلوب ما نیست یک زمانی پیرو فرمایشات رهبری که فرمودند فلسفه برای کودکان را جدی بگیرید ما حدود 16 مرکزی را که در حیطه فلسفه برای کودک فعالیت می‌کردند را شناسایی کردیم و دعوتشان کردیم و تعدادی هم بزرگواری کردند و آمدند، جالب بود که خود این مراکز از همدیگر اطلاع دقیقی نداشتند. نکته آن جلسه ما با این مراکز این بود که تلقی تمام مراکزی که بر روی فلسفه برای کودکان کار می‌کنند صرفا تلقی آموزش تفکر نبوده است.
تسنیم: مقام معظم رهبری فلسفه برای کودکان را از سال 79 تا به الان به صورت پیاپی مطالبه و مطرح کردند پس چرا تا به الان و تا قبل از اینکه ایشان دست به طرح این مسئله بزنند از طرف حوزه و مدافعان فلسفه صدرایی کار صورت نگرفته بود؟
حجت‌الاسلام معلمی: بنده درباره حوزه و مراکز دیگر اطلاعی ندارم ولی آن بخشی که به ما در مجمع عالی حکمت اسلامی مربوط میشود این است که ما حدود 16 مرکز را شناسایی کردیم و آنها را در دو جلسه دعوت کردیم. با همدیگر مباحثه کردیم و حتی در نمایشگاه قرآن در ماه رمضان در تهران، آقای پرویزی یک کارگاه آموزش فلسفه برای کودک را در آنجا برگزار کردند و مفاهیم فلسفی را به تعدادی از کودکان تدریس کردند. در حال حاضر هم با یک بخشی از آموزش و پرورش در ارتباط هستیم و نماینده‌ای را هم برای آنها در حیطه تالیف کتب درسی برای کودکان معرفی کرده‌ایم. ما در حد خودمان ولو به صورت آهسته دنبال فلسفه برای کودکان هستیم. تا جایی که من اطلاع دارم تا قبل از فرمایشات مقام معظم رهبری یکسری کارها در حیطه فلسفه برای کودکان انجام شده بود اما بعد از تاکید ایشان، روند این کارها با جدیت دنبال شده است. البته شاید آهسته و کند باشد اما در حال انجام است. باید به این هم توجه کرد که این طرح (طرح فلسفه برای کودکان) مقدمات زیادی نیاز دارد و کار دفعی نیست.
تسنیم: اگر قصد طرح فلسفه برای کودکان با رویکرد فلسفه اسلامی این است که آموزه‌های فلسفی را به کودکان تعلیم دهد پس چرا صرفا به یکی از مکاتب فلسفی یعنی فلسفه صدرایی بسنده میشود و از مکاتب دیگر غفلت میشود؟
حجت‌الاسلام معلمی: چون در دوره کنونی تقریبا یک اشتراک نظری وجود دارد که تقریبا عمده مبانی ملاصدرا قابل دفاع است. ما تقریبا فلسفه اسلامی را در طول تاریخ واجد رشد و تکامل می‌بینیم که این حرکت در فلسفه ملاصدرا به رشد فراوانی رسیده است اما از محسنات فلسفه ابن‌سینا و شیخ اشراق و... نه خود ملاصدرا غافل بوده است و نه ما غافل هستیم و از آنها استفاده می‌کنیم.
تسنیم: سازوکار انتقال مفاهیم مغلق فلسفی به کودکان که دارای ذهن انضمامی هستند چگونه موثر است؟
حجت‌الاسلام معلمی: نمی‌شود به کودکان خود اصطلاحات و... را آموزش داد بلکه باید اصل محتوا را به صورت خیلی رقیق شده به آنها انتقال بدهیم که آقای پرویزی سعی کرده بودند که یکسری نمونه‌‌هایی را با کشیدن عکس و... به کودکان القاء بکنند. این آموزش، یک ظرافت عملی خاصی می‌خواهد و خود اصطلاحات را نمیتوان به آنها انتقال داد.
تسنیم: به عنوان سوال آخر، آیا امکان دارد که آموزه‌های فلسفی را که قصد داریم به کودکان انتقال دهیم در قالب فیلم یا انیمیشن به کودکان منتقل کنیم؟ آیا اساسا امکان این هست که مفاهیم فلسفی به عنوان مفاهیم معقول را در قالب حس و خیال تحت عنوان فیلم و انیمیشن نمایش داد؟ چگونه؟
حجت‌الاسلام معلمی: وقتی با داستان میشود این کار را کرد یقینا با انیمیشن و فیلم به طریق اولی می‌توان این کار را انجام داد. فیلمهای خارجی هستند که حیث معرفت‌شناختی آنها بسیار قوی است لذا این امکان است اما ظرافت خاصی را می‌طلبد. می‌توان محتواهای فلسفی را بدون اصطلاحات فلسفی و به صورت کاملا رقیق شده و تنزل یافته به کودکان منتقل کرد و باید ذهن کودک را کم‌کم رشد بدهیم تا وقتی که به یک سن خاصی رسید خودش بتواند از طریق اصطلاحات فلسفی، مطالب فلسفی را عمیق‌تر فرا بگیرد.
انتهای پیام/
