به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم، 57 سال پیش در چنین روزی در زندان جزیره امرالی در استان بورسای ترکیه عدنان مندرس نخست وزیر این کشور توسط دادگاه نظامی سران کودتاگر به جزای اعدام محکوم و به دار آویخته شد.
علی عدنان ارتکین مندرس در سال 1899 میلادی در آیدین به دنیا آمد. او در جوانی در جنگهای موسوم به جنگ استقلال، مدال رشادت و استقلال دریافت کرد و در دانشگاه آنکارا، در رشته حقوق، تحصیلات خود را به پایان رساند. در دوران جوانی او، ترکیه بر اساس نظام تک حزبی اداره میشد و حزب جمهوری خلق (CHP) به عنوان حزب یگانهای که همزمان با تاسیس نظام جمهوری به دست مصطفی کمال بنیان نهاده شده بود، قدرت را به طور یک قبضه و کامل در اختیار داشت و مندرس بارها از همین حزب به عنوان نماینده حوزه انتخابیه آیدین به مجلس ملی ترکیه راه یافت.
مندرس در سال 1945 میلادی از حزب قدیمی آتاتورک کنارهگیری کرد و همراه با دو تن از رفقای قدیمیاش حزب دموکرات را تاسیس کرد. این حزب در انتخابات سال 1950 پیروزی بزرگ و درخشانی به دست آورد و باعث شد که مندرس بتواند به تنهایی دولت را تشکیل داده و نخست وزیر شود.
آغاز پیروزی بزرگ حزب دمکرات به معنای دیگر، سرآغاز سقوط و افول حزب جمهوری خلق بود.
عدنان مندرس به مدت 10 سال به عنوان نخست وزیر ترکیه فعالیت کرد و در این مدت تحولات بزرگی در حوزههای صنعتی، راهسازی و کشاورزی ترکیه به وجود آورد و همچنین در حوزه سیاست خارجی و نظم و ساماندهی مالی ترکیه نیز اقدامات مهمی انجام داد.
ترکیه در دوران اقتدار عدنان مندرس به پیمان نظامی ناتو پیوست، اما بعدها اختلاف نظرهایی در مورد این مسئله بین نخست وزیر، نظامیان و دیگران به وجود آمد.
عصمت اینونو سیاستمدار قدیمی و یار غار مصطفی کمال آتاتورک که در دوران حیات او نخست وزیر و پس از مرگ آتاتورک مدتها به عنوان رئیس جمهور فعالیت کرده بود، از قدرتگیری مندرس به شدت نگران بود و بر این باور بود که اقدامات نخست وزیر حزب دموکرات، در هموارسازی راه فعالیتهای دینی، به سکولاریسم و کمالیسم ضربه میزند.
به همین دلیل او در سال 1960 همراه با ژنرال جمال گورسل و تعداد دیگری از ژنرالهای وقت جلسهای برگزار و آنها را به عزل مندرس و برقراری حکومت نظامی تشویق و تحریک کرد.
کودتا در سال 1960 میلادی و ظرف چند ساعت، به اهداف خود دست یافت. دهها تن از ژنرالهای طرفدار نخست وزیر بازداشت شدند، نخست وزیر و وزرای امور خارجه و دارایی بازداشت شدند، ژنرال گورسل، شخصاً رئیس جمهور و صاحب حکومت شد و دادگاه نمایشی، مندرس را به اعدام محکوم کرد.
کندی رئیس جمهور آمریکا، الیزابت دوم ملکه انگلیس و مارشال دوگل رئیس جمهور فرانسه، پادرمیانی و درخواست فرجام خواهی کردند، اما دادگاه به این درخواستها وقعی ننهاد و مندرس در جزیره امرالی، همراه با دو وزیر خود، اعدام شد.
تاثیر مندرس بر تحولات سیاسی ترکیه
عدنان مندرس یک رهبر محبوب و مردمی بود و توانست در دوران گذار از نظام تک حزبی نظام چند حزبی نقش مهمی در معادلات سیاسی ترکیه ایفا کند. او عمیقاً به دموکراسی باور داشت و بر اساس همین باور، معتقد بود که برخوردهای افراطی چهرههای لاییک همچون اینونو، اعمال فشار بر اسلامگرایان و ایجاد محدودیت در مناسک و مراسم دینی، به معنای لگدمال کردن دموکراسی است، اما نظامیان، معتقد بودند که چنین باورهایی، رفته رفته به احیای مجدد خلافت، منجر میشود.
اعاده حیثیت
اعدام مندرس در ذهن بخش وسیعی از مردم ترکیه به عنوان نماد ظلم و حکم ناحق، ماندکار شد و کسی نتوانست باور کند که مندرس به دلیل خیانت به کشور اعدام شده است.
نه تنها شهروندان عادی، بلکه سیاستمداران و حقوقدانان ترکیه نیز به مدت سه دهه با این موضوع کلنجار رفته و دچار عذاب وجدان بودند. تا این که در سال 1990 میلادی تورگوت اوزال رئیسجمهور وقت ترکیه، به حزب خود دستور داد قانونی را در مجلس به تصویب بگذارند که بر اساس آن اعاده حیثیت برای نخست وزیر اعدام شده و دو وزیر او صورت بگیرد. علاوه بر این، نام مندرس بر فرودگاه ازمیر نهاده شد و نام یک دانشگاه معتبر نیز به مندرس، تغییر یافت.
سپتامبر، ماه خاطرات تلخ ترکیه
هفدهم سپتامبر 1960 میلادی، یادآور اعدام عدنان مندرس و کودتای ژنرال جمال گورسل و همچنین 12 سپتامبر سال 1980 میلادی، یادآور کودتای مصیبت بار ژنرال کنعان اورن در سال 1980 است و تقویم مناسبات و سالگردهای تاریخی ترکیه، این دو واقع را از یاد نمیبرد و به جرات میتوان گفت هر دو کودتا، به شکل جدی بر سرنوشت کشور و ملت ترکیه، تاثیر منفی گذاشته و به مدت چندین سال، ترکیه را از حرکت در مسیر رشد و توسعه، بازداشت.
انتهای پیام/