«معجزه آبخیزداری» | چگونه می‌توان خسارت ناشی از سیل را یک‌دهم کرد؟


به‌خلاف تصور رایج، خسارات سیل نتیجۀ تکرار یا شدت سیل نیست بلکه عدم‌رعایت روش­‌های مدیریت آبخیزداری به این امر دامن می‌زند. مطالعات نشان می‌دهد بارعایت این موضوع می­‌توان خسارت سیل را تا ۱۰برابر کاهش داد.

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، علم آبخیزداری، طیف گسترده­‌ای از دانش­ها، روش­ها و تکنیک­‌ها را در بر می­‌گیرد. رعایت این موارد می­‌تواند نقش بسزایی در ­مقابله با پدیدۀ طبیعی سیل یا کاهش خسارات ناشی از آن داشته باشد. یکی از این موارد، به‌کارگیری روش­های مدیریتی است. روش­های مدیریتی به اقداماتی گفته می­‌شود که در آنها به‌جای مهار فیزیکی سیلاب­ها، بر استفاده معقول از اراضی سیل­‌گیر و دشت­های سیلابی تأکید می­‌شود تا بدین طریق حجم خسارات محتمل، کاهش یابد.

اهمیت روش­های مدیریت سیلاب اولین بار در ایالات متحده مورد توجه قرار گرفت؛ زیرا در برآوردهای انجام‌شده، میزان خسارات سیل در آن کشور از حدود 100 میلیون دلار در سال 1900 به حدود 300 میلیون دلار در سال 1960 رسید و سیلابی که در سال 1972 در آن کشور به وقوع پیوست معادل 3 میلیارد دلار خسارت وارد کرد.

نکتۀ بسیار جالب و مهم آن است که بررسی­های انجام‌شده علت افزایش خسارات را افزایش تکرار یا بزرگی طغیان­ها اعلام نکرده است، بلکه این افزایش خسارات را نتیجۀ تغییر کاربری دشت­های سیلابی و اراضی سیل­‌گیر مجاور رودخانه­‌ها و سیل­‌بندها بوده است.

در بررسی سیل­هایی که در ایران اتفاق افتاده به‌خصوص سیل­های اخیر استان­های گلستان، مازندران، لرستان، فارس و خوزستان که اوایل سال 1398 به وقوع پیوست، بنابر گزارش مؤسسات و نهادهای پژوهشی رسمی، برای مثال مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی این مسئله مورد تأکید قرار گرفته و یکی از عوامل اصلی وقوع خسارات سنگین تغییر کاربری اراضی زمین و ساخت‌وساز در مسیر مسیل­‌ها اعلام شده است. طبق بررسی­ها، در بسیاری از موارد، اراضی پست، دشت­های سیلابی، مسیل­ها، اراضی حاشیه رودخانه­‌ها به زیر ساخت­‌وسازهای شهری و روستایی رفته است، از طرف دیگر تغییر کاربری اراضی جنگلی و مراتع به اراضی کشاورزی و زراعی و غیره در ایران در افزایش سیلاب­های سال­های اخیر نقش عمده­‌ای دارد.

در اینجا به برخی از این روش­های مدیریتی اشاره می­‌شود:

عدم‌دخالت در مسیل­ها و دستکاری آب‌گذرها

دخالت در مسیل­ها و دستکاری آب‌گذرها به‌خصوص در جایی که به شهرسازی مربوط می­‌شود می­‌تواند در کاهش سیل مؤثر واقع شود، از جمله این دخالت­‌ها، تنگ کردن مسیل­‌ها و پل‌سازی روی رودخانه­‌ها برای برقراری ارتباط بین دو طرف رودخانه می­‌باشد. اگر این‌گونه دخالت­ها با محاسبۀ دقیق علمی و با درنظرگرفتن حداکثر دبی محتمل انجام نشود به سیلاب­های بسیار خطرناکی منجر خواهد شد که به نواحی پیرامون مسیل­‌ها و رودخانه­‌ها خسارت­های زیادی وارد می­‌کند.

توجه دقیق و کافی در رعایت ضوابط و استانداردهای شهرسازی

عدم توجه به مورفولوژی شهر از لحاظ جهت‌های شیب و وجود خط‌القعرها باعث می­‌گردد توسعۀ شهر بدون توجه به نقاط فوق شکل گیرد و در نتیجه با میزان اندکی بارندگی در سطح شهر، نقاط مسکونی که در مسیل­ها و دامنه­‌های منتهی به کوهستان استقرار یافته‌اند در معرض خطر سیلاب قرار گیرند. ایجاد سیل در شهرک سعدی شیراز و دروازه قرآن شیراز در فروردین سال 1398 ناشی از عدم توجه کافی به ضوابط و استانداردهای شهرسازی بوده است.

رعایت حریم مسیل­ها و رودخانه­‌ها

رعایت حریم مسیل­ها و رودخانه­‌ها و منطقه‌بندی سیلاب در کنترل خسارات ناشی از سیل از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و بر این اساس نباید در منطقه ممنوعه­‌ای که حریم سیلاب است ساخت‌وسازی انجام شود. برای تعیین حریم این منطقه معمولاً از آمار سیلاب­های رخ‌داده در صد سال اخیر استفاده می­‌شود.

از این رو تعیین بستر طغیانی رودخانه­‌ها و حریم آنها که در قانون توزیع عادلانه آب به تصویب رسیده است، مؤثرترین راه کاستن از خسارات جانی و مالی طغیان­ها می­‌باشد. در زمان حاضر برآورد بستر و حریم رودخانه­‌های سطح کشور به‌وسیلۀ واحدهای تابعۀ وزارت نیرو، تعیین می­‌شود و ساحل­‌نشینان و مالکین زمین­هایی که میزان حریم و بستر رودخانه­‌ها و مسیل­ها را رعایت نموده­‌اند حداقل خسارت را در جریان طغیان­های رودخانه­‌ها داشته­‌اند و یا به‌طور کلی خساراتی به آنها وارد نشده است.

مقاوم‌ساختن تأسیسات، زیربناها و مستحدثات

ضد سیل و مقاوم ساختن تأسیسات، بناها و سازه­‌ها در برابر سیل یکی از شیوه­‌های رایج برای کاهش خسارت سیل است. با این روش می­‌توان آسیب‌پذیری تأسیسات و مستحدثات در برابر سیلاب­ها را با استفاده از مصالح و تکنیک­های مناسب ساختمانی کاهش داد و بدین طریق از زیان­‌ها و خسارات ناشی از سیل کاست. احداث دیواره­‌های سیل‌بند موضعی، جلوگیری از ورود سیلاب به داخل مستحدثات و سایر اقدامات مشابه را می­‌توان برای کاهش خسارت سیل بر مستحدثات به‌کار برد.

کنترل مستمر بستر سیلابی

مسیل­ها و بستر رودخانه­‌هایی که از میان شهرها و یا حاشیۀ آنها می­‌گذرند همیشه توسط افراد بی­‌توجه مورد تجاوز قرار می­‌گیرند. این تجاوز هم شامل ساخت­‌وسازهای غیرقانونی در حاشیه و بستر این آبراهه می­‌باشد و هم به‌صورت ریختن زباله­‌های خانگی، لوازم فرسوده، ماشین‌آلات اسقاطی و زباله­‌های ساختمانی است، لذا کنترل این مسیل­ها اعم از اینکه مانع از انجام این اعمال گردند و هم اینکه مسیل­ها را پاک‌سازی نمایند، در مواقع سیلابی به‌میزان زیادی قدرت سیلاب را کاهش خواهد داد. همچنین بازدید و نظارت سرتاسر مسیر رودخانه­‌ها و مسیل­ها در فصول غیرسیلابی جهت شناخت نقاط آسیب‌پذیر و محل­های بریدگی در سواحل و نیز شکاف­ها و فرسودگی­ها در دیواره­‌های سیل­‌بندها و خاکریزها و مرمت آنها امری ضروری است.

انتهای­‌ پیام/+

واژه های کاربردی مرتبط
واژه های کاربردی مرتبط