دهه 90 شمسی که تا چند روز دیگر به پایان میرسد، از جهات مختلف در زندگی فرهنگی و اجتماعی ایرانیان دههای خاص و تاثیرگذار بود. با این حال بعید میدانم شدت تحولات و تغییراتی که مطبوعات کودک و نوجوان در این دهه تجربه کرد، با هیچ مقوله فرهنگی و هنری دیگری قابل مقایسه باشد. مقایسه وضعیت مطبوعات کودک و نوجوان در ابتدا و انتهای این دهه نشاندهنده تحولاتی چنان ژرف و عمیق است که میتوان از آن با تعبیر، مرگ دستهجمعی، قتلعام و یا نسلکشی مطبوعات کودک و نوجوان یاد کرد.
گرچه سابقه انتشار نشریاتی برای دانشآموزان در ایران به سالهای پیش از مشروطه و سابقه اقتصادی و تجاری شدن نشر مجلات کودک به دهه سی شمسی باز میگردد؛ اما مطبوعات کودک و نوجوان ایران در دهه شصت شمسی با تحولاتی جدی همچون رشد کمی چشمگیر و دولتی شدن اکثر قریب به اتفاق مطبوعات رو به رو شدند. از نیمههای دهه هفتاد تلاشهای چندگانه و پراکندهای برای شکلگیری فضای حرفهای مطبوعات کودک در ایران توسط نهادهایی چون خانه روزنامهنگاران جوان، روزنامه همشهری، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها و کانون پرورش فکری کودکان آغاز شد.
دهه 80 عمومیت یافتن اینترنت و افول نشریات کاغذی را به همراه داشت. اما همانگونه که در فضای جهانی نشریات کودکان کمترین آسیب را از اینترنت و فضای مجازی دیدند، مطبوعات کودک ایران هم با تغییر رویه و سیاستها راه جدیدی برای بقا و رشد یافتند. مسیری که دستاندرکاران مطبوعات کودک برای تطبیق با شرایط جدید یافتند شامل دو رویکرد بود: انتشار نشریات تخصصی و انتشار نشریات محلی.
به این ترتیب در دهه 80 مجدداً تعداد نشریات خصوصی کودک و نوجوان بر نشریات دولتی پیشی گرفت و برای نخستین بار در اکثر مراکز استانها و حتی در برخی شهرستانهای کوچکتر نشریات کودک و نوجوان تولد یافتند.
با این حال نمودار رو به رشد نشریات کودک و نوجوان سالهای متمادی در اوج نماند و عملا از سال 1388 به دلیل تغییر شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی افول مطبوعات کودک و نوجوان آغاز شد و در طول دولت دهم نشریات کودک فراوانی که بسیاری از آنها چندان از تولدشان نمیگذشت یکی پس از دیگری تعطیل شدند.
به فهرست نشریات کودک و نوجوانی که طی سالهای 1388 تا 1392 تعطیل شدند نگاه کنید و البته توجه داشته باشید این فهرست با اطلاعات شخصی تنظیم شده و فهرست کامل قاعدتا مفصلتر است:
اخبار کودکانه، امید انقلاب، بادبادک، بچهها گل آقا، بچههای خوب، بچههای دریا، بچههای ساحل (بوشهر)، خانواده و سرگرمی بچهها، ریزه میزه، سه یک سه( قم)، سیب سفید، شهروند کوچولو، کارتونک، کتیبه، کیش ولایت، نارنگی، نغمه کودکانه (همدان)، یکی یکدونه(کرج)، بچههای کیش (کیش)، دنیای شنا، موعود نوجوان، چرخ و فلک.
با تغییر دولت در سال 1392 و وعدههای فرهنگی آن گمان میرفت روند تعطیلی مطبوعات کودک و نوجوان مهار و راههایی برای حمایت از این نشریات پیشبینی شود. با این حال شرایط به گونهای پیش رفت که نه تنها روند مرگ مجلات کودکان کُند نشد؛ بلکه شتاب بیشتری گرفت.
از جمله نشریاتی که از دهه 80 پا به دهه 90 گذاشتند و در این دهه عمرشان به پایان رسید میتوان آلاچیق، دنیای جدول بچهها، کودک بشری، نوجوان بشری، باران( قم)، دوست خردسالان، دوست کودکان، دوست نوجوان (هرسه قم)، نبات، سنجاقک(قم)، پیشگامان، پیک کارآفرینی کودک و نوجوان، توان مبتکران، جوانه غذا، حدیث زندگی( قم)، راه المپیاد، برهان، Rainbow، ZamZam، Seesaw، iLi، پویندگان، کوشش خردسالان، کوشش کودکان و تیزهوشان را نام برد.
برخی مجلات هم که در دهه نود متولد و خیلی زود جوانمرگ شدند عبارت بودند از: ملیکا، ماهک، انتظار نوجوان (هرسه قم)، مس آباد، اتل متل، امیدان، بچههای شاد (صومعهسرا)، با کاروان حسینی، حساب و کتاب، دردانه (اصفهان)، شاپره (همدان)، فرزندان گیل (گیلان)، کودک حسینی، فرشته کوچولو (آذربایجان شرقی)، گلدونه (گرگان)، نیمکت، بادبادک باز، یکان، شوخ و شنگ (کردستان)، داروگ، حیوانات شگفتانگیز، کوله پشتی، ارغوان، فرهنگ آموزش موسیقی برای کودکان (بندرگز)، کانگورو، کانگورو کوچولو، تیتی مونا (مازندران)، کودکان آفتاب، پیشوک (کوهدشت)، آفتابگردون، نهال (شیراز)، نگاره توس (مشهد)، گل سرخ، رتبه، نگاه نو پارسی (سبزوار)، Teenager، معما، فرفره، تیزهوش، باغ، فندق، آفتاب و مهتاب (فارس)، آفرینش، روزهای زندگی بچهها، لوبیای سحرآمیز (قم)، مهر خوزستان(سوسنگرد)، یکی بود و یکی نبود، شبنم، بش داش (مرند)، رنگینکمان بچهها (سمنان)، رایانه کودک و نوجوان، آفتاب (قم)، ریحانه، سحرخیزان کوچک، یاران امین (قم)، کودکان هوشمند. خانه، سروش نوجوان و جدید هم نشریاتی قدیمی بودند که در دهه نود احیا شدند و دوباره پژمردند.
نشریات درباره کودک که در دهه نود با مخاطبان خود خداحافظی کردند هم فراوانند: شهرزاد، روشنان، کتاب ماه کودک و نوجوان، نارنج، لاکپشت پرنده، فصلنامه نقد کتاب کودک و نوجوان،کودک، نینی.
سال 1399 رو به پایان است و نشریاتی که پا به سال 1400 میگذارند اندکند: کیهان بچهها، مجلات رشد، آیندهسازان، ویلکان(کرمانشاه)، کاغذرنگی (اصفهان)، نبات کوچولو، نینی نبات، قلک، هفت و نیم، همشهری بچهها، کودک مسلمان بلوچ (زاهدان)، نورالهدی کودک، نورالهدی نوجوان (هر دو مشهد)، گلپونه، گردونه، تمشک، شهر سپید (سیرجان)، هدهد سفید، عصر مصور، بچهها بشری، گلهای کیش (کیش)، سروش خردسالان، سروش کودکان، پوپک، سلام بچهها (هر دو قم)، هتاو (سقز)، عروسک سخنگو، شاپرک.
البته آمار رسمی و قطعی دراین باره وجود ندارد و آنچه عرض شد یافتهها و شنیدههای این فقیر است. خدا کند نشریاتی که تعطیل پنداشتهام، درحال انتشار باشند و خدا کند هیچ یک از نشریاتی که زنده منظور کردهام، مرحوم نشده باشند.
به هر حال فهرست موجود از 30 عنوان فراتر نمیرود و قابل مقایسه با حدود صد عنوان نشریه در سالهای نخست دهه 90 و با حدود 50 عنوان نشریه کودک و نوجوان در نیمه دوم دهه 70 نیست.
برخی مشکلات مطبوعات جهانی است و برخی مشکلات داخلی و ملی و برای همه نشریات ایرانی. در کنار اینها مطبوعات کودک ما مشکلات خاص خود را هم دارند. با این حال نجات و رشد دوباره مطبوعات کودک محال و غیرممکن نیست، همانگونه که در بسیاری از کشورها مجلات کودک توانستند بحران ناشی از اینترنت و شبکههای مجازی را پشت سر بگذارند و از معدود نشریات درحال انتشار و درحال رشد باشند.
برای توقف این همهمرگی و بالندگی دوباره مجلات کودک و نوجوان، پیش نیازها و اقدامات فراوان اما قابل اجرایی نیاز است و اولین آنها تغییر نگاه مدیران عالی رتبه فرهنگی به این مطبوعات و باور به نقشهای آن در ترویج مطالعه، کنشگری اجتماعی و پرورش نسلی امیدوار، شاداب و بالنده است.
انتهای پیام/