چالش خطرناک پسروی آب دریای خزر/ چرا شیرینسازی آب خزر مسکوت ماند؟
- اخبار استانها
- اخبار گلستان
- 16 آذر 1404 - 08:31
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، بحران کمآبی و قرار گرفتن ایران در کمربند خشک و نیمهخشک جهان سبب شده است تغییرات اقلیمی از جمله کاهش و تغییر رژیم بارشها، خشکسالیهای مستمر و سوءمدیریت در مصرف آب بهویژه در بخشهای کشاورزی و شرب، ایران را با بحران جدی کمآبی مواجه کند،
موضوعی که در دو سه سال اخیر و بهویژه در ماههای گذشته بیش از پیش از آن صحبت به میان میآید چراکه سدهای خالی، رودخانههای خشک و چاههایی که دیگر آبشان شور و تلخ شده است و قطعیهای چندینساعته آب در برخی از شهرها و روستاها پیش چشم همگان قرار دارد و این بیآبی را دیگر همه با پوست و گوشت خود لمس میکنند.
در چنین شرایطی یکی از راهبردهای کشور استفاده از آبهای نامتعارف برای رفع مشکلات آب شرب و حل بحران کمآبی است، موضوعی که مربوط به یک سال و ده سال اخیر نیست بلکه سابقهای طولانی در ایران دارد. یکی از مصادیق آبهای نامتعارف استفاده از آب دریا برای شیرینسازی است. دریای خزر با توجه به شوری کمتری که نسبت به خلیج فارس دارد، شرایط بهتری را برای ایجاد تأسیساتی نظیر آبشیرینکن برخوردار است اما خزر در سالهای اخیر حال و روز خوشی ندارد و بهگفته کارشناسان در 18 سال گذشته سطح آب بزرگترین دریاچه جهان حدود 36 هزار کیلومترمربع کاهش یافته است، افتی که با عقبنشینی محسوس سواحل بهویژه در شمال شرق این پهنه آبی نگرانیهای جدی زیستمحیطی و اقتصادی برای کشورهای حاشیه خزر ایجاد کرده است ضمن اینکه کارشناسان هشدار میدهند در صورت نبود اقدام هماهنگ، خزر ممکن است به سرنوشت دریاچه آرال دچار شود.
در چنین شرایطی که خزر خود در شرایطی سخت و دشوار قرار دارد مباحثی همچون انتقال آب به فلات مرکزی ایران و همچنین بهرهبرداری بهمنظور شیرینسازی آب نیز مطرح میشود که اگر این اقدامات از نظر علمی و الزامات محیطزیستی، توجه دقیق و کافی به این شرایط پیشِروی خزر نداشته باشد، ممکن است روند پسروی آب دریا و خشک شدن این دریاچه عظیم را تشدید کند.
مهمترین عامل کاهش تراز آب دریای خزر و کاهش ذخایر آبی، افزایش تبخیر ناشی از تغییرات در الگوهای اقلیمی و افزایش شدت تابش خورشیدی و در نتیجه گرمایش زمین و در پی آن تشدید تبخیر آب است. با افزایش دما (پیشبینی افزایش تا حدود 3 تا 4 درجه سانتیگراد)، تبخیر آب از سطح دریای خزر بهشدت افزایش یافته است و این افزایش تبخیر با بارندگی و ورود آب رودخانهها جبران نمیشود.
از سوی دیگر شاهد کاهش میزان روانآب ورودی به دریا بهویژه بهواسطه ساخت سدهای متعدد در کشورهای حاشیه دریای خزر در حوضه رودخانه ولگا هستیم که بیش از 80 درصد ورودی آب به دریای خزر را تأمین میکند.
پسروی ادامهدار آب خزر و کاهش سطح آب آن، موجب از بین رفتن زیستگاههای مهم ماهیان خاویاری، پرندگان مهاجر و دیگر گونههای بومی شده است. کاهش حجم آب دریا اکوسیستم حساس خزر را بهشدت آسیبپذیر کرده است و نرخ انقراض برخی گونهها بهویژه ماهیان خاویاری افزایش یافته است.
در چنین شرایطی با بحران کمآبی در مناطق مختلف کشور از جمله در استانها و شهرهای حاشیه خزر مواجه هستیم، هنوز امیدمان برای رفع تنش آبی، به خزر است و گلستان هم در شرق خزر برای نخستین بار، مجوز شیرینسازی آب دریا را دریافت کرده است و قرار است با سرمایهگذاری بخش خصوصی، خزر مرهمی بر تن خشکیده گلستان باشد.
طرح شیرینسازی آب دریای خزر در استان گلستان از سال 1397 بهصورت رسمی در دستور کار قرار گرفت و هرچند دولت دوازدهم حتی در صدور مجوزهای آن هم ناتوان بود اما دولت سیزدهم مباحث این طرح را با شتاب بیشتری دنبال و در نهایت مجوز آن را صادر کرد.
این طرح با هدف تأمین آب شرب استان که با تنش جدی آبی مواجه است در دستور کار قرار گرفت. قرار بود این آب از محدوده خواجه نفس برداشت و از طریق خط لوله 11کیلومتری به ساحل چارقلی منتقل شود. سرمایهگذاری برای خطوط انتقال بهعهده بخش خصوصی یا دولت گذاشته شده اما تا کنون اقدام اجرایی صورت نگرفته است.
در سال 1400 در قالب برنامه جامع آب شرب استان گلستان اعلام شد که بایستی در آن سهم آب زیرزمینی کاهش یابد و سهم آب سطحی افزایش پیدا کند و شیرینسازی آب دریا بهعنوان راهکاری برای تأمین بخشی از آب مطرح شد. طبق این برنامه، در افق سال 1425 حدود 36 میلیون مترمکعب از آب شرب استان باید از طریق شیرینسازی آب دریای خزر تأمین شود.
مطالعات فنی شامل تأسیسات آبگیری، نحوه شیرینسازی و خطوط انتقال نیز در دست انجام است و برای تحقق این طرح نیاز به حمایت قانونگذار، تأمین مالی و بهبود فرایندهای اجرایی است.
ایرج حیدریان، مدیرعامل شرکت آب منطقهای گلستان، در تشریح جزئیات طرح بزرگ شیرینسازی آب دریای خزر در گفتوگو با خبرگزاری تسنیم تأکید کرده است که این طرح با هدف کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی و تأمین آب شرب پایدار برای استان بهویژه در مناطق غربی در دست اجراست.
وی اظهار کرد: در زمان حاضر 170 میلیون مترمکعب آب شرب استان بهطور کامل از منابع آب زیرزمینی تأمین میشود که بر اساس برنامهریزیهای انجامشده، این رقم در افق 1425 به 74 میلیون مترمکعب کاهش خواهد یافت و جایگزین آن 71 میلیون مترمکعب از آبهای سطحی و 36 میلیون مترمکعب از آبهای نامتعارف شامل آب شیرینشده دریای خزر خواهد بود.
حیدریان با اشاره به ضرورت اجرای این طرح گفت: استان گلستان با مصرف 87درصدی منابع آبی در بخش کشاورزی و راندمان تنها 30درصدی، در شرایط تغییر اقلیم و کاهش نزولات جوی با چالشهای جدی مواجه است که مدیریت مصرف در بخش کشاورزی را به اولویت اول تبدیل کرده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای گلستان در مورد جزئیات فنی طرح شیرینسازی نیز گفته است: آبگیری از دریا در فاصله 10.5کیلومتری از ساحل و در عمق 7متری انجام خواهد شد. انتخاب این عمق با در نظر گرفتن بدبینانهترین سناریو یعنی کاهش 20سانتیمتری سالانه تراز آب دریا صورت گرفته است که تضمین میکند تا 25 سال آینده، آبگیر همچنان 2 متر زیر آب باقی بماند.
وی با بیان اینکه شوری آب دریای خزر یکسوم آب خلیج فارس است، تأکید کرده است که این امر هزینه شیرینسازی را بهطور قابلتوجهی کاهش میدهد و توجیه اقتصادی طرح را افزایش میدهد.
حیدریان از اخذ کلیه مجوزهای لازم برای این طرح خبر داده و گفته است مجوز سازمان برنامه و بودجه کشور با اختصاص ردیف خرید تضمینی آب، مجوز سازمان حفاظت محیط زیست، مجوز پدافند غیرعامل و مجوز دفتر فنی آب و فاضلاب کشور اخذ شده است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به مدل سرمایهگذاری طرح اشاره کرده و افزوده است برآورد سرمایهگذاری طرح 900 میلیارد تومان است که بهصورت مساوی بین شرکت آب و فاضلاب کشور، استان گلستان و سازمان برنامه و بودجه کشور تقسیم میشود.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای گلستان با اشاره به نوآوری در تأمین مالی طرح گفت که بهمنظور افزایش توجیه اقتصادی و کاهش قیمت تمامشده آب، مقرر شده است سهم سازمان برنامه و بودجه در سال اول پروژه پرداخت شود.
حیدریان در مورد روند انتخاب سرمایهگذار هم گفته است فراخوان اولیه از کلیه هلدینگها و شرکتهای توانمند شامل هلدینگ کیسون، هلدینگ فراسان، بنیاد مستضعفان و هلدینگ مپنا بهعمل آمده است و این شرکتها دارای سابقه اجرایی در پروژههای مشابه در خلیج فارس، دریای عمان و سطح بینالملل هستند.
بهگفته وی فراخوان نهایی هنوز منتشر نشده است و پس از ارزیابی کیفی، فنی و مالی متقاضیان، برترین گزینه انتخاب خواهد شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای گلستان در مورد برنامه زمانی طرح نیز ابراز کرده است: برآورد اولیه مدت اجرای طرح 3ساله است، اما با توجه به شرایط بحرانی کمآبی، تلاش میکنیم این زمان را به 2 سال کاهش دهیم.
حیدریان راجع به پیوند این طرح با توسعه صنعتی استان نیز گفته است: علاوه بر آب شرب، تخصیص آب از دریا برای صنعت نیز در نظر گرفته شده است و بخشی از آب شیرینشده و همچنین پساب تصفیهشده فاضلاب گرگان بهمیزان 10 میلیون مترمکعب به منطقه آزاد و پتروشیمی اختصاص خواهد یافت.
وی معتقد است اجرای این طرح نهتنها مشکل آب شرب غرب استان را حل میکند، بلکه زمینه را برای توسعه صنعتی استان و ایجاد اشتغال فراهم میسازد و سهم مهمی در توسعه پایدار منطقه خواهد داشت.
انتهای پیام/+