به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، دیوان اشعار رودکی اولینبار در قرون 15 و 16 میلادی تدوین شد. پس از تدوین این دیوان، شارحان و فرهنگنویسان آن را در حکم سرچشمه قرار دادند و همین موضوع سبب شد شعر رودکی با تألیفات شاعران دیگر بیامیزد. برخی بر این باورند که دیوان رودکی که در سال 1315 هجری شمسی در تهران منتشر شد، نمونهای بود از آثار الحاقی که در دیوان او وارد شده بود. به اعتقاد برخی، ترجمههایی که پس از آن از دیوان رودکی صورت گرفت، از جمله ترجمه هرمان اته که از جمله معروفترین ترجمهها از سرودههای رودکی است، نیز از این قاعده مستثنی نبوده است.
از قرن نوزدهم به این سو مرحلهای مهم از متنشناسی بر آثار رودکی آغاز شد که رهآورد آن، انتشار تصحیحهای مختلف و پژوهشهای متعدد بر آثار به یادگار مانده از پدر شعر فارسی بود. با این همه، از نظر برخی از محققان، دیوان رودکی همچنان نیازمند پژوهش و تحقیق است. سرودههای رودکی طی دهههای اخیر به کوشش پژوهشگران مختلفی مانند سعید نفیسی، صدرالدین عینی، میرزایف، خلیل خطیب رهبر و ... منتشر شده است. در برخی از این آثار مانند تصحیح نفیسی بر دیوان او، بسیاری از گرههای شعری او گشوده شد و دریچه جدیدی به روی پژوهش بر سرودههای پدر شعر فارسی گشوده شد. اما با وجود همه این تلاشها، علی رواقی معتقد است که دیوان کوچک پدر شعر فارسی، همواره دارای کاستیها و نادرستیهای مکرری بوده است.
علی رواقی که از اساتید نامآشنای حوزه متنشناسی و پژوهشهای ادبی است، تحقیق بر آثار رودکی را از دوران دانشجویی آغاز کرده است. او در مقدمه کتاب جدید خود در این رابطه توضیح داده و گفته است که به دستور یکی از اساتید، ناگزیر به تحقیق در این زمینه پرداخته و ماحصل سالها تلاش، اینک در مجموعهای با عنوان «سرودههای رودکی» از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است.
رواقی که سالها تحقیق در حوزه زبان فارسی در منطقه فرارود را در کارنامه خود دارد، در اثر جدید خود تلاش کرده تا کاستیهای موجود در آثار رودکی را برطرف کند. اشراف او بر این حوزه از مزیتهای اثر جدید درباره رودکی است که میتواند در درک و خوانش بهتر سرودههای او یاریگر مخاطب باشد. او در مقدمهای بر این کتاب نوشته است:
با صد هزار مردم تنهایی
بی صد هزار مردم تنهایی
بیتی که بر پیشانی این یادداشت نشسته سروده رودکی است که نزدیک به هزار و 100 سال پیش توانسته است با احساس و دریافتی درست، تنهایی انسان را در همه روزگاران به سادگی بسراید. برداشت نگارنده با توجه به تنهایی و دشواری قافیه این است.
هر وقت که این سروده ساده و کوتاه را میخوانم یا زمزمه میکنم، دلم برای رودکی میسوزد. تجربههای تاریخی و اجتماعی او را بیش از پیش حس میکنم و میبینم که او هنوز هم پس از گذشت 11 قرن نتوانسته است همزبان یا همزبانانی پیدا کند که بتوانند گفتهها و سرودههایش را درست بخوانند و بفهمند و معنی درستی از کاربردهای زبانیاش، در همین چند و چندین 100 بیت برجای مانده از او، به دست دهند. بارها با خود گفتهام اگر خدای نکرده! مجموعه سرودههای رودکی، خواه 100 هزار بیت یا به روایتی سیزده ره صد هزار بیت، ماندگار شده بود، آن وقت چگونه میتوانستیم دشواریها و پیچیدگیهای زبانی و بیانی پدر شعر فارسی را بشناسیم و از معنای دقیق واژگان او آگاه شویم؟
با این همه جای بسیار دریغ است که شمار فراوانی از شعرهای این شاعر بزرگ از میان رفته است یا به دست تازیان و هماندیشهگان اعراب تباه شده است و مشتاقان فرهنگ و ادب فارسی از خوانش مضامین گونهگون و زیبای این سراینده توانمند محروم ماندهاند و همین سبب شده است که ما گنجینه بزرگی از واژگان زبان فارسی و زبانهای ایرانی میانه شرقی به ویژه زبان سغدی را از دست بدهیم، زبانی که در سدههای سوم و چهارم هجری و پیش از آن و حتی در سدههای پس از آن تا قرن هشتم، زبان گفتاری بیشترینه مردم ماوراءالنهر(فرارود) بوده است.
دفتر کوچک شعر رودکی افزون بر بیست و چندبار، به صورتهای گونهگون، به چاپ رسیده و بسیاری از سرودههای او به چندین زبان ترجمه شده است اما با تأسف باید گفت که در همه این چاپها، هنوز هم بدخوانیها و کاستیها و نادرستیهای واژگانی و معنایی کم نیست. طبعاً برای هر خواننده آگاه این پرسش پیش میآید که این همه دشواریهای زبانی که در شعر رودکی و دیگر سرایندگان و نویسندگان هم حوزه او، یعنی فرارودیان(مردم ماوراءالنهر) میبینیم، از کجا سرچشمه گرفته است؟...
رواقی در ابتدا نگاهی انداخته به دیوانهای مختلفی که از رودکی طی دهههای مختلف منتشر شده است. سپس در ادامه، به ارائه ابیات به یادگار مانده از پدر شعر فارسی در قالبهای مختلف قطعه، قصیده، غزل، رباعی و مثنویها و ابیات پراکنده پرداخته است. بخش دیگر کتاب که بر ارزش کار او افزوده، نمایهای مفصل و مهم است که در انتهای کتاب مبتنی بر نمایه واژگان پهلوی، سغدی و نمایه نامها و جایها، ارائه شده است.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی کتاب جدید علی رواقی را در 500 نسخه و در 843 صفحه در دسترس علاقهمندان به ادبیات کلاسیک قرار داده است.
انتهای پیام/