آداب و رسوم دیرینه کردستانی‌ها در ماه محرم|از «گِل مالی» تا عَلَم‌گردانی + تصاویر

همزمان با فرارسیدن تاسوعا و عاشورای حسینی، مردم هر یک از شهرستان‌های استان کردستان مطابق با آئین‌ها و رسوم خاص خود به عزاداری امام حسین(ع) و یارانش می‌پردازند.

به گزارش خبرگزاری تسنیم از سنندج، محرم و عاشورا در فرهنگ مذهبی ایرانیان به ویژه مردمان این دیار از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و از این رو مردم هر یک از شهرستان‌های استان کردستان با شکوه خاص و مطابق با آئین‌ها و رسوم خاص خود به عزاداری امام حسین(ع) و یارانش می‌پردازند.

مردم متدین استان کردستان که از پیروان دو مذهب تشیع و تسنن هستند، در ایام مختلف سال به‌ویژه در ماه محرم، با برگزاری مراسم و دسته‌جات عزاداری، ارادت خود را به سرور و سالار شهیدان، امام حسین(ع) ابراز می‌کنند و هم‌زمان با فرا رسیدن ایام سوگواری آن حضرت، جامه سیاه به تن کرده و بیرق‌های عزا و ماتم را بر سر درِ منزل خود نصب می‌کنند.

یکی از آئین‌ها و مراسم خاص این ایام، مراسم گل‌گیری در شهرستان بیجار است که در چهارمین همایش ثبت ملی آثار در آذرماه سال 90 در فهرست آثار معنوی استان کردستان به ثبت رسیده است.

این آئین که مختص مردم منطقه گروس است و ریشه در عقاید تاریخی و اسلامی مردم بیجار دارد، هر ساله با حضور عزاداران حسینی در شهر و روستاهای اطراف شهرستان بیجار در روز عاشورا برگزار می‌شود و عزاداران و سیه‌پوشان حسینی، با مالیدن گل به سر و روی خود نهایت غم و اندوه خود را نسبت به آن حضرت ابراز می‌کنند.

آئین گل‌گیری در بیجار به روایت افراد محلی و بر اساس باورها و داستان‌های گذشته، حکایت از آن دارد که در روزی که امام حسین(ع) به شهادت رسید، اجدادشان برای کمک به ایشان راهی دشت کربلا شدند اما در میانه راه خبر شهادت آن امام بزرگوار را شنیدند و با مالیدن خاک به سر و روی خود عزاداری کردند.

در روز عاشورا همه دوستداران عصمت و طهارت(ع) خود را از روستاها و شهرهای مختلف به بیجار می‌رسانند تا با شرکت در مراسم گل‌گیران، عزاداری کنند. خاک این گل از نوع رس است و از اراضی گندم زارهای اطراف بیجار تهیه می‌شود که پس از الک کردن و مخلوط شدن با آب و گلاب، در ظرف‌های مختلفی ریخته می‌شود و در اختیار هیئت‌های مذهبی قرار می‌گیرد تا گل‌گیران حسینی، آن را به سر و روی خود بمالند.

آئین گل‌گیری در بیجار بی‌شباهت به فضای حزن و اندوه در صحرای کربلا نیست، چرا که نمادی از غربت و حزن و اندوه کودکان یتیم و اسیر دشت کربلاست.

گل‌گیران در طول مسیر حرکت خود به هر مسجدی که برسند، وارد مسجد می‌شوند و با خواندن "عزا عزاست امروز، روز عزاست امروز، مهدی صاحب زمان(عج)، صاحب عزاست امروز" مصیبت کربلا را به حضرت قائم(عج) تسلیت می‌گویند.

مراسم "شمر خوانی" که همان مراسم تعزیه با حضور شمر و یاران بازمانده امام حسین(ع) است، از دیگر مراسم این ایام در بیجار است. هرچند که تعزیه در سایر شهرهای کشور نیز اجرا می‌شود اما اجرای تعزیه هم‌زمان با حرکت دستجات عزاداری در خیابان‌های اصلی شهر، مختص بیجار است.

نواختن موسیقی با طبل و سنج از دیگر آئین‌های عزاداری در این شهر است که در میان هیئت‌های عزاداری در بیجار به چشم می‌خورد که نمادی از نواختن شیپور جنگ توسط شمر بن ذی الجوشن است.

پخش نذورات، پخت غذا و پخش آن در میان مردم به ویژه نیازمندان، پخش خرما، شربت و شیر داغ در بین عزاداران، سیاه پوشیدن و سیاه پوشی در و دیوار مساجد، قربانی کردن گاو و گوسفند در هیئت‌های عزاداری، برپایی نمادین رود خونین کربلا، تشکیل حلقه عزا در مقابل مساجد و تکایا، زنجیر زنی، سینه زنی، حرکت علم و بیرق عزاداری، تزئین اسب و شتر، گهواره علی اصغر، عزاداری با پای برهنه، مجالس روضه‌خوانی و برپایی تعزیه از دیگر آئین و رسوم مردم منطقه گروس در ایام محرم است.

پس از اقامه نماز ظهر عاشورا و اتمام مراسم عزاداری، شیفتگان آن حضرت هنگام بازگشت به مسجد، شاهد به آتش کشیده شدن خیمه‌های امام حسین(ع) و یارانش توسط شمر هستند. این امر حکایت از زمانی دارد که پس از به شهادت رسیدن آن حضرت، سپاه دشمن خیمه‌های سرور و سالار شهیدان و یاران با وفایش را به آتش می‌کشند.

پس از عزاداری در روز عاشورا، غروب آن روز مردم در مساجد و حسینیه شهر گرد هم می‌آیند و با برگزاری مراسم شام غریبان و خواندن زیارت عاشورا به سوگ می‌نشینند و اشک می‌ریزند.

سوزاندن خیمه‌های اهل بیت حسین بن علی(ع) و به اسارت گرفتن اهل بیت(ع) توسط لشکر یزید بن معاویه درون مایه این مراسم است و عزاداران با روشن کردن شمع به عزاداری می‌پردازند. همه مردم این دیار به اعتقادات دینی و مذهبی و شعائر اسلامی بسیار پایبند هستند و از این رو در زنده نگه داشتن عاشورای حسینی که در دشت کربلا به وقوع پیوست، بسیار متعصب و متأثرند.

مراسم تشت‌گذاری در سریش‌آباد قروه

آئین تشت‌گذاری یکی از قدیمی‌ترین سنت‌ها و مناسک در ایران با قدمت بیش از 500 سال است که جمع کثیری از مردم آذری‌ زبان نیز با این آئین به پیشواز عزاداری‌های محرم می‌روند؛ آئینی که به یاد لبان تشنه امام حسین(ع) و یاران باوفایش برگزار می‌شود. این سنت، با الهام از حماسه سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) است؛ بر اساس روایت‌ها، اهل بیت امام(ع) در روز 27 ذی‌الحجه آب مشک‌ها را در تشت‌ها ریخته و لشکر حر و اسبان سپاه او را سیراب می‌کنند.

عاشقان سرور و سالار شهیدان و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در این آئین با قرار دادن تشت آب در مساجد، تکایا و حسینیه‌ها و مدیحه‌سرایی به استقبال ماه محرم می‌روند. روشن کردن شمع، نوشیدن آب متبرک از این تشت‌ها، صحنه‌سازی حالات طفلان لب تشنه دشت نینوا و مداحی و سوگواری از اعمال این مراسم است.

این مراسم معنوی عاشورایی که خاص منطقه سریش‌آباد قروه در استان کردستان بوده، همه ساله قبل از شروع ماه محرم با حضور عزاداران حسینی در مساجد و تکایا برگزار و در هفتمین نشست شورای ثبت ملی کشور در 21 آذرماه سال 1385 به شماره 688 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

بستن آب به روی امام حسین(ع) و یارانش و ایثارگری سقای کربلا در رساندن آب به لب تشنگان، نشانگر قداست و ارزش والای آب در فرهنگ شیعیان است و این امر در برخی از مناطق کشور به صورت آداب و رسوم مانند تشت‌گذاری در سریش‌آباد، انعکاس یافته است.

تشت آب نماد مشک سقای کربلا و نمادی از آب رود فرات است که به روی امام حسین(ع) و یارانش بسته شد و عزاداران حسینی با سینه‌زنی و زنجیر زنی در گرداگرد این تشت آب، به سوگواری آن حضرت می‌نشینند و در روز عاشورا آب تشت را در بین حاجت‌مندان توزیع می‌کنند.

آیین حلیم‌پزی و عَلَم‌گردانی

پخت حلیم در شب تاسوعا توسط زنان برخی از مناطق استان از جمله شهر سریش‌آباد و بیجار از جمله رسوم دیگری است که در ایام محرم برپا می‌شود. در شب تاسوعا بانوانی که نذر دارند به ماتم قافله سالار دشت کربلا در خانه فردی که نذر دارد جمع می‌شوند و آن شب تا صبح هیچ کس نمی‌خوابد و به قرائت قرآن و دعا می‌پردازند.

در این مراسم، زنان پس از پاک کردن گندم‌ها و شستن و تمیز کردن، آن‌ها را در ظرف‌های بزرگی نگه می‌دارند و صبح زود قبل از اذان صبح حلیم در دیگ‌های بزرگ بار گذاشته می‌شود و با این حلیم در صبح غم‌انگیز عاشورا از عزاداران پذیرایی می‌شود.

پس از سپری شدن زمانی از حرکت دسته‌های عزاداری در روز عاشورا به یاد واپسین تکبیرهای کاروانیان کربلا و ندای «هل من ناصر ینصرنی» قافله‌سالار دشت کربلا مؤذنان اذان می‌گویند و به طرف میادین شهرها می‌روند. حرکت علَم‌ها و بیرق‌های عزاداری که بزرگ‌ترین آن علَم بلندی منسوب به قمر بنی‌هاشم حضرت اباالفضل(ع) است و نشان‌دهنده در زمین نماندن علَم آن امام همام بوده، در شهرهایی همچون بیجار، سنندج، سریش‌آباد و قروه انجام می‌شود.

حرکت نمادین گهواره حضرت علی اصغر(ع) میان عزاداران

در روز شهادت حضرت علی اصغر(ع) و روز عاشورا، به یاد طفل شهید دشت کربلا گهواره‌ایی بین عزاداران به گردش در می‌آید و مادران برای شفای کودکان مریض خود نذر می‌کنند و صدقات خود را در این گهواره‌ها می‌اندازند.

در روزی که منقش به نام حضرت علی اصغر(ع) کوچک‌‌ترین سرباز امام حسین(ع) در صحرای کربلا است، مادران با گریه‌های که برای مظلومیت امام حسین(ع) و یاران باوفای آن حضرت از گونه‌هایشان جاری می‌شود با زمزمه «یا حضرت علی اصغر» در گوش شیرخواران و کودکان خود آن‌ها را نذر یاری رساندن به صاحب‌الزمان(عج) می‌کنند.

اجرای برخی آئین‌های سنتی مانند دسته اعراب هاشمی که در آن کودکان و نوجوانان با پوشیدن لباس ویژه اعراب به منزله کودکان کاروان کربلا گرداگرد اسبی که نماد ذوالجناح است بر سر و سینه‌زنان ندای «یا حسین مظلوم، حسین وای، ذوالجناح کو بابایم» سر می‌دهند و پیشاپیش دسته‌های عزاداری حرکت می‌کنند نیز در این استان به اجرا در می‌آید. پخش نذورات نیز که بیشتر به صورت پذیرایی با غذای گرم در هیئت‌ها انجام می‌شود، از شب هفتم ماه محرم آغاز شده و حاجتمندان و نیازمندان درگاه اهل بیت(ع) به قصد تبرک به این مجالس می‌روند.