جایگاه نماز جمعه، در بین سایر فرائض دینی چیست؟ و چرا در بین سایر فرایض، جنبهای استثنایی دارد؟
بِسم الله الرّحمنِ الرّحیم و بِه نَستَعین إنَّه خَیرُ ناصرٍ و مُعین. ایام عزاداری سید و سالار شهیدان را خدمتتان تسلیت عرض میکنم. عباداتی که داریم، برخی بُعد فردی دارد؛ مثلاً، کسی که در دل شب، نماز شب میخواند، این رابطه فردی با خداست؛ هرچند در دل این رابطه فردی، بُعد اجتماعی هم مطرح است. در سوره حمد وقتی میخوانیم: ایّاک نَعبُدُ و ایّاک نَستَعین، اِهدِنا الصِّراطَ المُستَقیم از زبان جمع داریم صحبت میکنیم نه از زبان فرد. نمیگوییم خدایا، من تو را عبادت میکنم. میگوییم خدایا، ما تو را عبادت میکنیم. ما از تو کمک میخواهیم. ما را به راه راست هدایت کن. خب، این حالت فرد در نماز شب، هرچند در خصوصیترین لحظات عاشقانهاش در رابطه با خداست اتفاق میافتد و دارای بُعد فردی است؛ ولی باز نگاهی به جمع دارد. حالا شما مقایسه کنید با نمازهایی که تأکید شده به جماعت خوانده بشود و در رأس اینها، نماز جمعه قرار دارد که اصلاً یک نماز سیاسی و عبادی است. نقش امام جمعه، فراتر از خود نماز، نقشی پررنگ است. آنجا باید دو تا خطبه بخواند که یکی درباره مسائل تقوا و خودسازی جامعه است و خطبه دوم در بحث مسائل سیاسی و بصیرتافزایی باید کار کند و این دو خطبه، جزء نماز محسوب میشوند. اینجاست که بُعد اجتماعی، خودش را نشان میدهد. بصیرتافزایی که در نماز جمعه وجود دارد، تجمعی که در نماز جمعه هست، نقشی که میتواند برای افراد و جامعه داشته باشد و از طرفی، موضعگیری در برابر دشمن، اینها، نشاندهنده نقش خطیب و نماز جمعه است. خطیب، وقتی مسائل سیاسی دشمنان را و شگردهای آنها را میداند و آنها را برای مردم آشکار میکند، دشمن هم روی این نماز، حساس میشود. خب، این امتیازی است که نماز جمعه نسبت به سایر نمازها دارد و آنرا از نمازهای دیگر متمایز میکند.
در دیدار اخیر ائمه جمعه با رهبر انقلاب، ایشان تصریح داشتند که ما درباره جایگاه رفیع نماز جمعه و رساندن آن به جایگاه مطلوب خودش، کوتاهیهایی داشتهایم. با توجه به این نکته، فکر میکنید که وضعیت فعلی نماز جمعه، چه فاصلهای با وضعیت مطلوب و ایدهآل خودش دارد؟
ببینید، کسی که نقش امامت را به عهده دارد و جلودار جامعه میشود باید تفاوتهایی با مأموم داشته باشد. در زمان دفاع مقدس، عامل موفقیت فرماندهان ما این بود که همراه با رزمندهها یا جلوتر از رزمندهها، در عملیاتها حضور داشتند؛ یعنی نیروها را در خود میدان هدایت میکردند در حالی که در جنگهای کلاسیک، فرمانده باید در عقبه باشد و از آنجا نبرد را فرماندهی کند. حفظ جان فرمانده، از نکاتی است که در ارتشهای دنیا مورد توجه است. آنچه موجب شد فرماندهان ما یک ویژگیهای ممتازی پیدا کنند، این بود که با رزمندهها همگام یا حتی از آنها جلوتر بودند. امام جمعه هم، اگر میخواهد تأثیرگذار باشد، باید در مردمداری، تحقق عدالت، سادهزیستی، بصیرت و معرفت، شاخص باشد. کسی که زندگی مرفّهی داشته باشد، نمیتواند به دیگران بگوید ساده زندگی کنید. کسی که عدالتش مسئلهدار باشد و از نظر تقوا و تدیّن، مشکلاتی داشته باشد، نمیتواند هدایتگر دیگران باشد. نه تنها باید برای آگاهی مردم نسبت به نقش و اهمیت تجمع در نماز جمعه کار کنیم، خود ما ائمه جمعه نیز باید یک تجدیدنظری در رفتار و رویکردمان داشته باشیم تا بتوانیم محور فعالیتهای فرهنگی، کانون معنویت و بصیرتافزایی باشیم و قدرت جاذبهمان را افزایش دهیم.
شخص امام جمعه باید چه نسبتی با مردم شهر و منطقه خودش داشته باشد؟
خطیب جمعه، جزو مردم است، جدای از مردم نیست. امام جمعه مطلوب، کسی است که در مسائل معیشتی، مثل ضعیفترین اقشار زندگی کند. امام جمعه باید با مردم پیوند داشته باشد. در شادی مردم شاد باشد؛ در سختیها متحمل سختی بشود. برای کمکهای مؤمنانه به مردم پیشگام باشد؛ در حوادثی مثل سیل و زلزله، یاریرسان مردم باشد. مردم وقتی ببینند فردی هم دغدغه معنویت و بصیرتافزایی آنها را دارد، هم دغدغه معیشتشان را دارد و همدرد با آنهاست و خودش را برای آنها فدا میکند، طبیعتاً قدردان چنین کارهایی خواهند بود. کار خیلی سختی است، که انسان، به این مرحله برسد و به حداقلها اکتفا کرده و از امتیازات چشمپوشی کند؛ خودش را هرچه بیشتر، به توده مردم نزدیک و در عین حال از نظر علم و تقوا، جلوداری کند و بتواند از نظر بصیرتی و معنوی تأثیرگذار باشد. در این صورت است که یک امام جمعه ایدهآل را میتوان ترسیم کرد.
امام جمعهای میتواند موفق باشد که یکرنگی در گفتار و کردارش وجود داشته باشد. اگر مردم ببینند که بین گفتار و کردار یک مسئول یا یک امام جمعه تفاوت وجود دارد، طبیعتاً تأثیرگذاری آن شخص هم از بین میرود.
با توجه به وضعیت فعلی جامعه و اقتئضائاتی که حکمفرماست، فکر میکنید که بیشتر، در خطبههای نماز جمعه، طرحکردن چه مسائلی ضروری است؟
ببینید، نکاتی را که رهبر انقلاب اسلامی مطرح کردند، بهعنوان کسی که واقعاً از افق دید بالایی برخوردارند و خطرها را میبینند و راهکارها را ارائه میدهند، اینها باید مطرح شود. همچنین، مطالبی که در صحبتهای همیشگیشان یا در بیانیه گام دوم یا شعارهایی که ما در انقلاب اسلامی داشتیم، اینها هستند. بحث تحقق عدالت اجتماعی که یک بحث مورد نیاز جامعه ماست، هنوز فاصله داریم تا تحقق عدالت. بحث اشتغالزایی، بحث شعارهایی که برای کمک به مستضعفین و نیازمندان جامعه و برای کمکهای مؤمنانه داشتیم، بحث حقوق انسانها، مخصوصاً حقوق زن، بحث دشمنشناسی و دشمنستیزی، اینها نکاتی هستند که بهروز هستند، و نیاز به بیان دارند. در این عرصهها هر چقدر کار کنیم، کم است و زمینه کار بیشتر فراهم است؛ مخصوصاً، بیانیه گام دوم.
خطیب جمعه برای اینکه بتواند نقش فعالتری در جهت تبیین و پاسخگویی به شبهات داشته باشد و برای اینکه بتواند مبانی انقلاب را با یک زبان و ادبیات جدیدی که نسل جوان هم با آن آشنا است، بازتولید بکند، چه تغییر و ارتقائاتی باید ایجاد کند و چه سازوکارهایی را باید طراحی کند؟
امام جمعه باید تلاش کند بهروز باشد و برای این بهروزبودن، مهارتهایی لازم است. باید گفتمان و ادبیات، بهروز باشد، خطرات و تهدیدهایی که ما امروز داریم و مواردی که با زبان روز و متناسب با نیاز مخاطب نیازمند بیان هستند، باید مدنظر قرار بگیرد. اگر این شرایط ایجاد شد، طبیعتاً این جذابیت در خطبهها هم به وجود میآید.اختصار در خطبهها تأثیرگذار است.
مستمعی که پای خطبه مینشیند، با ارتباطاتی که در فضای مجازی و حقیقی دارد، دائماً، شبهاتی برایش مطرح میشود که پاسخهای خیلیهایشان هم معلوم است. اگر امام جمعه بتواند، بدون اینکه نیاز به طرحکردن سؤال و شبهات باشد، پاسخ اقناعکننده در اختیار مخاطب قرار بدهد، برای شرکتکنندههای در نماز جمعه، جاذبه ایجاد میشود و افزایش جمعیت را بهدنبال دارد.
در شرایط فعلی، خطبه نماز جمعه، یک کار تبلیغی چهرهبهچهره است که از مؤثرترین شیوههای تأثیرگذاری بر مخاطب محسوب میشود، هرچند یک سبک قدیمی است، ولی یک شیوه فوقالعاده تأثیرگذار است که با گذشت زمان، خاصیت خودش را از دست نداده است و توانسته موقعیت خودش را حفظ کند. انعکاس خطبههای نماز جمعه در فضای مجازی و رسانهها، مسئولیت ائمه محترم جمعه را بیشتر میکند که با مطالعه و با دقت کارشناسانه صحبت کنند تا هم پاسخگوی نیازهای مردم باشند و هم خدای نخواسته، کاری نکنند که موجب اتلاف وقت دیگران بشوند. باید همه توانمان را به کار ببریم و برای خطبه وقت بگذاریم؛ مثلاً، در نیم ساعت، دو تا خطبه خوانده بشود؛ ولی آن محتوا و سبکی که میخواهد ارائه بشود، اینقدر غنی باشد که برای مخاطب جاذبه ایجاد کند و خدای نخواسته، فردای قیامت به ما نگویند چرا وقت مردم را گرفتید. انشاءالله خدا به همه ما کمک کند که دِینمان را به شهدا ادا کنیم و انتظاراتی که از ائمه جمعه وجود دارد را برآورده نماییم.
انتهای پیام/131/