نگاهی به روایت عاشورا در رسانه‌های دیداری

خبرگزاری تسنیم/ رسانه ها قرار است آیینه‌ای از جامعه و مردم‌شان از یکسو و روشن کننده­‌ی افق‌های تازه از طرف دیگر برای آنان باشند. به همین دلیل احساسات و حضورهای مردم در رخدادهایی بزرگ چون عزاداری اباعبدالله الحسین هم باید به خوبی مخابره و تکثیر شود و هم باید ابعادی تازه تر از آن روشن گردد. حال باید بررسی کرد برای نزدیک شدن به چنین اتفاقی رسانه های تصویری(که تقلیل دادن مفاهیم از مشخصه های آنان است) چگونه باید عمل کنند؟ برای پاسخ به این سوال لازم است نگاهی دوباره به مجموعه‌ی داستانی مختارنامه بیندازیم.

سریال مختارنامه در مورد فردی از شیعیان نزدیک امام حسن مجتبی و امام حسین(علیهما سلام) است. مختار در زمان قیام اباعبدالله در زندان می‌ماند و نمی‌تواند خود را به کربلا برساند. بعد آزادی، او هدف خود را تشکیل حکومتی شیعی با استفاده از تاثیر شهادت امام حسین قرار می‌دهد تا هم جریان عاشورا احیا گردد و هم شیعه، از مظلومیت و فشار رهایی یابد و هم علیه حاکم جائر آن دوران قیام صورت پذیرد. همانطور که میدانیم مختار موفق به تشکیل حکومت می شود اما به خاطر کوتاهی اطرافیانش و فشار دشمنان، حکومتش ساقط و خودش به شهادت می‌رسد.

در ظاهر امر اگر کسی این سریال را ندیده باشد ممکن است به نظرش برسد این داستان اساسا ارتباطی  به واقعه ی عاشورا ندارد. چرا که شخصیت محوری سریال بعد از قیام سرخ حسینی آزاد می‌شود و حرکتش را شروع می‌کند. اما همانطور که می‌دانیم مختارنامه -به احتمال زیاد- هم دارای بهترین تصویرها از عاشوراست و هم به خوبی به بررسی فلسفه‌ی این قیام و آسیب‌شناسی حرکت‌های اجتماعی سیاسی شیعی در تمام ادوار تاریخی پرداخته است. اما این امر چگونه محقق شده است؟

حاشیه های هدایت کننده به متن

مجموعه ی مختار نامه به جای پرداختن به متن عاشورا از داستانی حاشیه‌ای شروع می کند. یک جا مانده؛ یعنی از داستان مردی آغاز می کند که پس از عاشورا دارد این اتفاق را نظاره می‌کند. همه ی ما بیش و کم از تفصیل روز دهم خبر داریم اما اینکه پس از این اتفاق مهم چه شد را کمتر می دانیم. و شاید عظمت عاشورا را بتوان از رخدادهای بعدیش فهمید. همانطور که در مختارنامه شاهدش هستیم. در این سریال داستان پس از قیام شروع می‌شود. مختار مردی است که هویت شیعی خود را در آینه ی کربلا بازتولید می‌‍کند و  از شیعه ای منفعل(در ماجرای جنگ و صلح امام حسن مجتبی) به فردی فعال پس از قیام عاشورا تبدیل می شود. این یعنی نمایش مستقیم تاثیر حرکت حسین بن علی(ع).

بنابراین در مختارنامه به جای صحبت از قیام عاشورا و نمایش نحوه‌ی شهادت امام و یاران بزرگوارشان از داستانی پسینی نسبت به عاشورا شروع می‌کند و در آن هم از بعدِ قیام سخن می‌گوید و هم گریزی به صحرای کربلا زده و بنا به موقعیت‌های مختلف از آن قیام یاد می‌کند. پس در مختارنامه بدون آنکه بخواهیم زمان غالب تصویرمان را درگیر مستقیم حرکت اباعبدالله از مکه به کوفه و شهادت ایشان در سرزمین کربلا کنیم با بیان اتفاقات بعدی و تاثیرات مستقیم زمانی عاشورا درباره‌ی آن قیام صحبت می کنیم.

اما آیا نمی‌توان در مورد عاشورا مستقیم و صریح سخن گفت؟

در مذمت نمایش صریح و مستقیم

امروزه پس از یک دوران تاریخی طولانی ماجرای شهادت امام حسین(علیه السلام) جزء لاینفک هویت شیعه و در نگاهی کلان‌تر آزادیخواهان آزاد شده است. شرح دردناک این ماجرا از دوران قبل از تولد با حضور مادران باردار در مجالس روضه در روح و جان ما رسوخ می‌کند. در سالهای بعدی عمر هر فرد این ماجرا برایش به طور مکرر در هر سال تکرار می‌شود. یعنی با ماجرایی روبرو هستیم که افراد تصاویر ذهنی متعدد و با قدمتی طولانی از آن دارند. و شاید یک علت گسترده شدن بزرگداشت مقام امام حسین و عزاداری برای ایشان همین گسترده شدن در میان مردم و در نتیجه شخصی شدن عاشورا برای هر کس باشد. به عبارت دیگر من با توجه به دانسته‌ها و سطح معرفتم یک تصویر از عاشورا دارم که به قطع با تصویر نفر کناری‌ام در مجلس روضه تفاوت دارد و حتی ممکن است از نظر او تصاویر ذهنی من اشتباه باشد. اما تاثیر عاشورا آنچنان گسترده است که من هم با این سطح معرفت نازلم می توانم از آن بهره ای ببرم و با تصاویر شخصی خودم به حال حزن برسم و در زندگی خود این اتفاق را تاثیر دهم.

یکی از آفت‌هایی که ممکن است یک مجموعه‌ی تلویزیونی یا سینمایی دچار آن شود این است که بخواهد با نمایش مستقیم عاشورا تصویر خود را به همگان نشان دهد و لذت داشتن تصویرهای شخصی هر کس و ارتباط هر فرد با اباعبدالله را کمرنگ کند. یعنی وقتی یک کارگردان تصویر خود را از عاشورا نشان می دهد –اختصاصا در مورد عاشورا- باعث می شود تا افراد و اتفاقات در ذهنهای مردم خیلی شبیه افراد و اتفاقات او شود. و این مساله فارغ از توانایی یا عدم توانایی کارگردان در نمایش خوب از عاشورا ممکن است تاثیرات منفی‌ای داشته باشد.

پس...

گفتیم که عاشورا آنقدر در جان و زندگی مردمان نفوذ کرده که رسانه‌ها نمی توانند نسبت به آن بی‌تفاوت باشند. و گفتیم که یک مدل مناسب برای نمایش چنین اتفاق عظیمی ورود به آن از سمت حاشیه‌های آن است. حاشیه‌هایی که می‌تواند عمق و عظمت متن را با وضوح بیشتری تصویر کند. و البته اگر مستقیما به متن پرداخته شود ممکن است تصاویر شخصی و ناب و لذت‌های فرد فرد مواجهه با عاشورا و قیام حسین بن علی نیز تاثیر منفی بگذارد.

بنابراین مجموعه هایی که مانند مختارنامه و روز واقعه توانسته‌اند از حاشیه‌های عاشورا به اصل و متن و عمق آن برسند جاودانه‌هایی شدند که هر بار دیدنشان لذتی مضاعف دارد.

انتهای پیام/