شمس آل‌احمد بدون ژست به سمت انقلاب آمد
خبرگزاری تسنیم : یکی از ویژگی‌های عام و غالب روشنفکران، غرور و خودشیفتگی افراطی است، در حالی که استاد شمس آل‌احمد روشنفکری متواضع بود، ادعایی نداشت.
به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از فارس، خواهرزاده شمس آل‌احمد گفت: شمس روشنفکری غیر غرب‌زده بود. اکثر روشنفکران معاصر ما چشم امیدشان به آن سوی مرزها بود و گرایشات شدید به سمت رویکردهای تمدنی غرب داشتند اما شمس اینگونه نبود.
محمد حسین دانایی، خواهرزاده شمس و جلال آل احمد، در گفت‌وگو با خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس، پیرامون ویژگی‌های زنده یاد شمس آل‌احمد و وجه تمایز او از دیگر روشنفکران معاصر اظهار داشت: معتقدم که شمس آل‌احمد یک روشنفکر به معنای واقعی بود. منظورم از اطلاق صفت واقعی، آن است که او به عنوان یک روشنفکر از تعلقات گروهی، حزبی، سیاسی و قبیله‌ای و هر گونه گرایشی که آمیخته با تعصب یا پیشداوری باشد، فارغ بود.
وی ادامه داد: شمس قائل بر این بود که روشنفکری یک جریان یا یک رویکرد فراجناحی و فراسیاسی است و در سطحی بالاتر از اینگونه تعلقات جریان دارد و انسان‌ها با استفاده از ابزار روشنفکری می‌توانند افق‌های دور را ببینند و چشم‌اندازهای کلان پیش رو را تشخیص بدهند. بنابراین، ابزار روشنفکری را نباید در امور جزیی ضایع کرد، بلکه با استفاده از ابزار روشنفکری باید افق‌های دور و خط مشی‌های کلان جامعه را ترسیم کرد، در حالی که گرایش‌های حزبی و گروهی معطوف به امور خرد و جزیی زندگی انسان هستند.
* واقع بینی و مدارا از ویژگی‌های شمس آل‌احمد بود
به گفته دانایی، یکی دیگر از ویژگی‌های شمس به عنوان یک روشنفکر، واقع بین بودن اوست و من به ندرت ایشان را در موضع توهم و خیالپردازی دیده‌ام؛ او واقع‌بینانه با وقایع برخورد می‌کرد و در اتخاذ تصمیمات هم میانه‌رو بود، افراط و تفریط نداشت و در عین حال، بشدت اهل مدارا بود، یعنی فردی بی تعصب و در مقام روشنفکری قدرت تحمل همه نظریات متفاوت و متضاد را داشت.
دانایی در ادامه به سومین ویژگی مرحوم شمس آل احمد اشاره و تصریح کرد: شمس عمیقا اهل مطالعه و خواندن بود، اغلب برای نوشتن یک مقاله دو صفحه‌ای معتقد بود که باید 10 کتاب 200 صفحه‌ای را خواند. بنابراین، بسیار کتاب می‌خرید و می‌خواند و کتاب‌های زیادی هم داشت.
به گفته وی، تواضع زنده یاد شمس آل احمد از دیگر نکاتی است که می‌توان به آن اشاره کرد. فراموش نکنیم که یکی از ویژگی‌های عام و غالب روشنفکران، غرور و خودشیفتگی افراطی است، در حالی که استاد شمس آل‌احمد روشنفکری متواضع بود، ادعایی نداشت و اصراری هم نداشت که خودش را به عنوان فردی متفاوت و در سطح عالی و بالاتر از حد معمول و متعارف مطرح کند. نمونه یا سند بارز برای اثبات این ویژگی شخصیتی هم نوع رفتار او با برادر بزرگ خودش مرحوم جلال آل احمد بود. با اینکه شمس قابلیت‌های فراوانی برای خلق آثار ادبی و پژوهشی داشت، اما بخش عمده‌ای از فرصت ها و توانایی های خودش را صرف انتشار آثار و معرفی افکار و نظریات مرحوم جلال آل احمد کرد و آثار خودش را بعضا نیمه کاره باقی گذاشت.
* شمس روشنفکری غیر غرب‌زده بود
خواهرزاده زنده یاد آل احمد ابراز داشت: مرحوم شمس علاوه بر این‌ها، روشنفکری غیر غرب‌زده بود. اگر دقت کنید، ملاحظه خواهید کرد که اکثر روشنفکران دوران معاصر ما چشم امیدشان به آن سوی مرزها بود و گرایشات شدید - بعضا مخفی و گاهی آشکار - به سمت جلوه‌ها و پدیده‌های فرهنگی و رویکردهای تمدنی غرب داشتند و هنوز هم دارند و همواره سعی می‌کنند تا ریشه دردها و راه‌های درمان مسایل عقب ماندگی و توسعه نیافتگی جوامع شرقی مثل خودمان را از انبان تجارب بیگانگان بیرون بیاورند و از آن‌ها نسخه بگیرند و چون این الگوبرداری‌ها بومی و کاربردی نیستند، لذا فایده ای ندارند. اما مرحوم شمس آل احمد این نوع شیفتگی را نداشت و به علت آزادی از این نوع تعلقات و دلبستگی‌ها، دیدیم که برخورد کاملاً دوستانه و مثبتی با پدیده انقلاب اسلامی در سال‌های 56 و 57 داشت و خیلی راحت و صمیمی و فارغ از اینکه مد روز و یا گرایش‌های زمانه چیست و بدون ژست‌های تصنعی، به سمت انقلاب رفت و در صف انقلابیون قرار گرفت و با وجود شماتت‌ها و انتقادهایی که از سوی روشنفکران متوجه ایشان بود، همچنان در موضع خود ثابت قدم ماند و همراهی خودش را قطع نکرد.
دانایی خاطر نشان کرد: آخرین نکته در این راستا این است که او به عنوان یک روشنفکر به طور جدی مدافع آزادی بود و آزادی را شاخص غیرقابل مناقشه و چانه‌زنی روشنفکران می‌دانست و به هیچ وجه راضی نمی‌شد که به بهانه‌هایی مثل مصلحت و احتیاط و تقیه و ملاحظات دیگر، صفت آزادی را از روشنفکری سلب کند؛ نمونه آنهم آزادی گرایی آشکار در نوشته‌ها و سخنرانی‌های خودش و هم چنین دفاعیات مکررش از آزادی اندیشه، بیان و قلم دیگران در دوران حیاتش بود.
به گفته وی، شاهد دیگری که اثبات کننده تعهد جدی ایشان به عنصر آزادی در جریان روشنفکری است، این بود که هرگاه احساس می‌کرد که فشارهای حکومتی دارد بخشی از جریان روشنفکری را دچار اشکال یا انحراف می‌کند، اگر نمی‌توانست آن فشارها را خنثی کند، سعی می‌کرد که از آن جریان دوری کند تا به هیچ وجه شائبه تأیید و رضایت از آن وضع پیش نیاید. من هرگز ندیدم که شمس آل احمد در زمینه سلب آزادی روشنفکران سکوت یا سازش کرده باشد و معمولاً هم اگر توانایی‌اش را داشت، در برابر فشارهایی که به جریان روشنفکری وارد می‌شد، واکنش نشان می‌داد.
انتهای پیام/
