کودکان کار و زندگی بر مدار فقر
خبرگزاری تسنیم: اشتغال به کار کودکان، یکی از ثمرات زندگی شهری مخصوصا کشورهای جهان سوم است که دلایلی از جمله نابسامانی‌های اجتماعی و اقتصادی را می‌توان در آن دخیل دانست.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در خیابان منتظر تاکسی هستی تا مانند روزهای گذشته به محل کارت بروی؛ پس از آمدن یک تاکسی خالی و در حالی که هنوز دقیقه‌ای از سوار شدنت نمی‌گذرد، راننده با دیدن چراغ قرمز در یکی از چهار راه‌ها، روی ترمز زده و پشت خط عابر پیاده توقف می‌کند. در انتظار سبز شدن چراغ راهنما، ثانیه‌های معکوس را شمرده و برنامه‌های کاری امروز را در ذهنت مرور می‌کنی که ناگهان با شنیدن صدای ضربه‌هایی به شیشه ماشین، رشته افکارت از هم پاره می شود. پسربچه‌ای تقریبا 8 ساله و نه چندان تر و تمیز در حالی که تعدادی فال حافظ و کیسه‌ای پر از دستمال کاغذی در دستش خودنمایی می‌کند، کنار تاکسی ایستاده و از راننده می‌خواهد چیزی از او بخرد اما راننده در حالی که به جلو خیره شده است، هیچ توجهی به او نمی‌کند. پسر فال فروش سوژه خود را تغییر داده و این بار شانس خود را طور دیگری امتحان کرده و به سراغ یک اتومبیل مدل بالا می‌رود. چیزی به سبز شدن چراغ راهنما نمانده اما پسربچه همچنان با زدن ضرباتی به شیشه و نگاهی التماس آمیز از راننده آن می‌خواهد یک بسته دستمال یا لااقل یک فال حافظ از او بخرد.
سالانه 120 میلیون کودک در جان به کار تمام وقت مشغول می‌شوند
این کودک، تنها یکی از کودکانی است که در خیابان‌های تهران و برخی کلانشهرها روز را به شب رسانده و می‌خواهند اجناسی مانند گل، فال حافظ، دستمال کاغذی، آدامس، لواشک و پاکت‌های هدیه را که گاهی تاریخ انقضای آن نیز سپری شده است، به عابران پیاده و رانندگان بفروشد. بسیاری از شهروندان با دیدن این کودکان به این فکر می‌افتند که برای جلوگیری از گسترش این معضل، توجه به این کودکان فروشنده و خرید اجناس آنها را تحریم کنند اما در این بین افرادی نیز هستند که با دیدن آنها از روز دلسوزی و ترحم، به خرید گل و فال و چیزهای دیگر اقدام می کنند.
بر اساس آمار سازمان جهانی کار، سالانه 250 میلیون کودک 5 تا 14 ساله در جهان، از کودکی محروم می‌شوند. طبق این آمار 120 میلیون نفر از آنها وارد بازار کار شده و به کار تمام وقت مشغول هستند. 61 درصد این کودکان در آسیا، 32 درصد در آفریقا و 7 درصد در آمریکای لاتین زندگی میکنند. قاچاق انسان از جمله راه‌های عمده ورود این کودکان به بازار کار است.
کودکان کار معلولی از علت‌ها هستند
مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاری در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم با اشاره به 21 آذر روز جهانی کودکان کار اظهار می‌کند: در این روز خاص، در سراسر دنیا وضعیت این قبیل کودکان مورد بررسی قرار می‌گیرد و دولت‌ها اعلام میکنند که چه برنامه‌‌هایی در این زمینه دارند.
وی با بیان اینکه در کشور ما چندان که باید و شاید به این موضوع پرداخته نمی‌شود، می‌افزاید: کودکان کار معلولی از علت‌ها هستند؛ اغلب این کودکان بدون سرپرست بوده، پدران معتاد یا زندانی دارند یا از خانواده‌های دارای مشکلات مالی زیاد برخاسته‌اند.
بزهکاری و اعتیاد در کمین کودکان کار
رئیس انجمن علمی مددکاری با تاکید بر اینکه دولت موظف است سرپرست این کودکان باشد، می‌گوید: برای بهبود وضعیت این کودکان باید برنامه‌ریزی شده و اقدامات زیادی صورت گیرد چرا که آنها با معضلات و خطرات بسیاری مواجهند.
وی اضافه می‌کند: کودکان کار ممکن است به بزهکاری یا مواد مخدر کشیده شوند که برای پیشگیری از این مشکلات، باید به وضعیت خانواده و تحصیل آنها رسیدگی شود.
اقلیما از وزارت رفاه انتقاد کرده و می‌گوید: این وزارتخانه به خانواده‌های این کودکان، ماهیانه مبلغی اندک حدود 30 تا 40 هزار تومان می‌پردازد.
وی در ادامه عنوان می‌کند: برخی مسئولان می‌گویند سالی یک میلیون نفر فارغ‌التحصیل بیکار در کشور داریم که قادر به رفع مشکلات آنها نیستیم؛ چه برسد به حل مسائل کودکان کار.
تورم و بیکاری از علل افزایش تعداد کودکان کار
رئیس انجمن علمی مددکاری خاطرنشان می‌کند: مددکاران اجتماعی کارشناسانی هستند که می‌توانند درباره آسیب‌های کودکان کار راهکارهایی ارائه دهند؛ این در حالی است که سالی 50 مددکار نیز در کشور استخدام نمی‌شود.
وی با بیان اینکه در کشورهایی از قبیل هند، بنگلادش و پاکستان به دلیل فقر، تعداد این کودکان زیاد است، می‌گوید: این در حالی است که تعداد این کودکان در کشورهای اروپایی کم است.
اقلیما، تورم و بیکاری را یکی از علل افزایش تعداد کودکان کار دانسته و عنوان می‌کند: با افزایش این معضل در کشور، آسیب‌های اجتماعی نیز افزایش خواهد یافت.
2 میلیون کودک در سن تحصیل از مدارس غایب هستند
مجید ابهری، آسیب‌شناس اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم اظهار می‌کند: کشور ایران یکی از امضا کنندگان کنوانسیون بین‌المللی حمایت از حقوق کودکان است ولی متاسفانه تا امروز حرکت قاطعی در زمینه موضوع کودکان کار و جلوگیری از بهره کشی از آنها انجام نشده است.
وی ضمن تقسیم‌بندی کودکان کار در ایران به سه گروه، می‌افزاید: فرزندان مهاجران از کشورهای همسایه که به دلیل نداشتن شناسنامه قادر به تحصیل نبوده و به کارهای سنگین مشغول هستند، فرزندان خانواده‌های پر جمعیت که جهت کمک به درآمد خانواده مشغول به کار بوده و از هر گونه حمایت محروم هستند همچنین کودکان بدسرپرست، تک سرپرست یا فاقد سرپرست که برای امرار معاش به انجام انواع کارهای خیابانی تن می‌دهند، کودکان کار را تشکیل می‌دهند.
این آسیب‌شناس اجتماعی با بیان اینکه در مجموع 2 میلیون کودک در سن تحصیل از مدارس غایب بوده و در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی، جسمانی و روانی قرار دارند، می‌گوید: انواع آزارهای جسمانی، بیماری‌های پوستی و گوارشی در انتظار این کودکان است و بسیاری از آنها توسط مافیای تولید و توزیع مواد مخدر به باتلاق اعتیاد کشانده می شوند.
وی ادامه می‌دهد: برخی کارفرمایان به دلیل ارزان بودن نیروی کار کودکان و عدم پرداخت بیمه و حقوق دولتی، از آنها استفاده میکنند که در کنار فعالیت حرفه‌ای، احتمال سوءاستفاده جنسی نیز درباره آنها وجود دارد.
کودکان کار بدون گذار از جوانی، از کودکی به پیری می‌رسند
ابهری با تاکید بر اینکه کودکان کار بدون گذار از جوانی، از کودکی به پیری می‌رسند، اضافه می‌کند: این کودکان دچار انواع بیماری‌های اعصاب و روان، استخوانی، خونی و پوستی شده و بسیاری از آنها به دلیل عدم توانایی شغلی، دچار نقص یکی از اعضا مانند قطع انگشتان و نابینایی می‌شوند.
وی اظهار می‌کند: با توجه به این موارد و تعدد مراکز قانونی برای رسیدگی به این کودکان، لازم است برای مقابله با بزهکاران آینده، سازمان بهزیستی، شهرداری تهران، نیروی انتظامی، قوه قضاییه و کمیته امداد امام خمینی(ره) همراه با سازمان‌های مردم نهاد ضمن تمرکز برنامه‌ریزی، با انسجام سیاست‌گذاری به جمع‌آوری، ساماندهی و آموزش این قربانیان بی‌گناه اقدام کنند چرا که حضور این کودکان در سر چهارراه‌ها و خیابان‌ها یا در کارگاه‌های قانونی و غیرقانونی توهین بزرگی به شخصیت و هویت دینی و فرهنگی ما محسوب می‌شود.
کودکان کار در آمریکا به موش‌های خیابانی معروفند
این متخصص علوم رفتاری و آسیب شناسی اجتماعی بیان می‌کند: با توجه به مطالعات میدانی و پژوهش‌های بنده، در بیشتر کشورهای جهان، کودکان کار وجود دارند که در هر کشور به نام مخصوصی خوانده می‌شوند؛ این کودکان در آمریکا به موش‌های خیابانی و در انگلستان و اروپا به گربه‌های خیابانی معروفند همچنین در برزیل و آمریکای لاتین، به آنها ماهی‌های تونل و در هند و پاکستان به آنها بچه های ولگرد گفته می‌شود.
وی با بیان اینکه تعداد کودکان کار در کشورهای مختلف، متفاوت است، خاطرنشان می‌کند: با این حال برنامه‌های موجود در برخی کشورها، مانع از افزایش تعداد این کودکان شده و این کشورها، کودکان کار را در مراکز نگهداری و فنی و حرفه‌ای، آموزش داده و برای آینده آماده میکنند.
روح و کرامت انسانی کودکان کار خدشه دار می شود
حسین باهر، روانشناس در تعریف کودکان کار به خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم اظهار می‌کند: واژه کودکان کار به معنای افراد انسانی کمتر از 18 سال و پایین‌تر از سن قانونی است که به کار مشغول شوند؛ به خصوص در مشاغلی که با شان انسانی آنها تناسب نداشته باشد.
وی سن پایین و کار نامطلوب را دو ویژگی اصلی کودکان کار دانست و می‌افزاید: یکی از نکات مهم درباره این کودکان، خدشه‌دار شدن روح و کرامت انسانی آنهاست چرا که مرتبا خود را با دیگران مقایسه کرده و احساس تحقیر و خود کم بینی می کنند.
پرستیژ اجتماعات دارای کودکان کار مورد خدشه قرار می‌گیرد
این جامعه شناس با بیان اینکه پرستیژ اجتماعاتی که کودکان کار و متکدیان در آن حضور دارند، مورد خدشه قرار می‌گیرد، ادامه می‌دهد: به عنوان مثال معابر هند و پاکستان، مملو از کودکان متکدی است که جلوه نازیبایی به آنها می‌دهد.
وی با بیان اینکه اقتصاد همه جوامع به کار و فعالیت انسان‌های بالنده نیاز دارد، می‌گوید: این در حالی است که پرداختن کودکان کار به فعالیت‌ها و مشاغل کاذب، موجب می‌شود آنها فرصت تعالی را از دست بدهند.
وجود کودکان کار و متکدیان نشان‌دهنده مدیریت ضعیف در جوامع است
باهر اضافه می‌کند: تعداد کودکان کار در برخی کشورها مانند پاکستان بسیار زیاد است و این کشور از نظر منزلت انسانی در سطح پایینی قرار دارد؛ این در حالی است که این کشور، اسلامی است و بر اساس دستورات اسلام، انسان‌ها دارای منزلت بوده و نباید تحقیر شوند.
وی با بیان اینکه مسلم است که نابسامانی‌های اجتماعی و اقتصادی، موجب ورود به کار افرادی به این شکل در جامعه می‌شود، عنوان می‌کند: وجود کودکان کار و متکدیان در کشورها، نشان‌دهنده مدیریت ضعیف در جوامع است.
کودکان رها شده در اجتماع ممکن است عامل نقل و انتقال مواد مخدر یا فساد و فحشا باشند
این جامعه شناس با اشاره به اینکه در کشورهای پیشرفته، کمتر شاهد معضل کودکان کار هستیم، می‌گوید: باید در زمینه فراهم کردن فرصت تحصیل برای کودکان کار، تامین معاش و شرایط اشتغال آنها تلاش زیادی صورت گیرد چرا که همه این کودکان مخلوقات خوب خداوند هستند که باید به بهترین شکل تربیت شوند.
وی در ادامه اظهار می‌کند: وقتی که کودکان از خانواده جدا شده و در اجتماع رها می‌شوند، در معرض آسیب‌های زیادی قرار گرفته و ممکن است عامل نقل و انتقال مواد مخدر یا فساد و فحشا باشند همچنین ممکن است اندام‌های بدنشان خرید و فروش شود.
نمی‌توان از معضل کودکان کار بی‌تفاوت عبور کرد
باهر با تاکید بر اینکه نمی‌توان از این قبیل مسائل بی‌تفاوت عبور کرد، می‌افزاید: همه ما مسئول رفع این موضوع به صورت عاقلانه و مدبرانه هستیم.
وی ادامه می‌دهد: فرزندان بسیاری از مهاجران که در ایران حضور دارند، نمی‌توانند در آموزش و پرورش کشور به تحصیل بپردازند؛ به همین دلیل برخی نهادهای غیر دولتی آموزش این کودکان را عهده دار بوده و برخی از آنها نیز به خانواده‌های این کودکان رسیدگی میکنند؛ با این وجود ساماندهی قوی تری در این زمینه مورد نیاز است.
این جامعهشناس در پایان خاطرنشان می‌کند: با وجود امکانات مناسبی که در ایران وجود دارد همچنین با در نظر گرفتن سابقه فرهنگی چند هزار ساله کشورمان، انتظار می‌رود شاهد کودکان کار در معابر و خیابان‌ها نباشیم.
گروه سنی کمتر از 16 سال دارای حق تحصیل و بهداشت و درمان هستند
سید حسن حسینی، دکترای جامعه شناسی و استاد دانشگاه تهران نیز درباره موضوع کودکان کار به خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم می‌گوید: به لحاظ دسته‌بندی‌هایی که در جوامع بشری وجود دارد، افراد شامل کودکان، نوجوانان، جوانان، میانسالان و کهنسالان شده و در هر فرهنگی، کودکی در سن خاصی تعریف می‌شود.
وی با بیان اینکه کشور ما کنوانسیون حقوق کودکان را پذیرفته است که بر اساس این کنوانسیون، حقوق کودکان مشخص می‌شود، می‌افزاید: یکی از حقوق گروه سنی کمتر از 16 سال که به آنها کودک اطلاق می‌شود، حق تحصیل است تا آنها آینده مشخص‌تری داشته باشند همچنین دارندگان این گروه سنی باید از حق بهداشت و درمان که از جمله مقدمات ضروری است، بهره‌مند شوند.
کار کودکان در دنیای امروز نباید به رشد اجتماعی و تحصیلی آنها خدشه وارد کند
این جامعهشناس ادامه می‌دهد: در گذشته نه چندان دور که جوامع بیشتر شکل کشاورزی و عشایری داشت، کودکان 6 و 7 ساله به عنوان یکی از اعضای خانواده، در کارگاه‌های قالی بافی و زمین‌های کشاورزی در کنار سایر اعضای خانواده به کار می‌پرداختند.
وی اضافه می‌کند: علی‌رغم اینکه در جوامع روستایی و عشایری، کار کودکان طبیعی بود ولی در دنیای امروز گفته می‌شود کودکان باید به اندازه ای به کار بپردازند که به رشد اجتماعی و تحصیلی آنها خدشه وارد نشود.
حسینی با بیان اینکه موضوع کار کودکان در جوامع شهری اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، می‌گوید: در این جوامع انتظار می‌رود خانواده‌ها برای فرزندان خود سرمایه‌گذاری کنند تا آنها در آینده فردی مفید برای جامعه باشند.
کودکی که مدام در خیابان‌ها بوده و تحصیل نکند، با آسیب‌های بسیاری مواجه است
وی با بیان اینکه برخی کودکان در سطح شهرها، به کارهایی مانند دستفروشی و تمیز کردن شیشه اتومبیل‌ها می پردازند یا پسماندهای موجود در سطح شهر را جمع آوری میکنند، عنوان می‌کند: تعدادی از این کودکان، ایرانی و برخی از آنها فرزندان مهاجران به خصوص افاغنه بوده که به دنبال کسب درآمد و تامین زندگی خود و خانواده‌هایشان هستند.
این جامعهشناس با تاکید بر اینکه قطعا حضور این قبیل کودکان در جامعه، موجب خطرات اخلاقی و رفتاری برای آنها شده و آینده اجتماعی آنها را با خطراتی مواجه می‌کند، اظهار می‌کند: کودکی که به تحصیل نپرداخته و مدام در خیابان‌ها باشد، در مقایسه با کودکان در حال تحصیل، با آسیب‌های بیشتری مواجه است که این موضوع در جامعه ما تحت عنوان «کودکان کار در خیابان» مطرح است.
وی ادامه می‌دهد: «کودکان خیابان» معضلی است که در کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین بیشتر دیده می‌شود؛ این قبیل کودکان به بزهکاری مشغول بوده، در خیابان‌ها زندگی میکنند و از سرپرستی خانواده‌ها نیز بی‌بهره هستند.
در تکدی‌گری سازمان یافته، چند زن و کودک تحت سرپرستی یک مرد و کارگران او هستند
این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه پدیده کودکان کار در کشورهای صنعتی مانند فرانسه و اسپانیا که مهاجران کشورهای دیگر در آن حضور دارند، نیز وجود دارد، می‌گوید: شواهد نشان می‌دهد که کشورهای اروپایی تا اندازه بسیاری توانسته‌اند کار کودکان به خصوص در کارگاه‌ها را کنترل کنند و در این کشورها، کودکانی می‌توانند به کار اشتغال داشته باشند که حداقل 16 سال داشته و کار آنها نیز با شبکه خویشاوندی شان مرتبط باشد.
وی در ادامه می‌گوید: بخشی از کودکان کار در سطح تهران و شهرهای بزرگ، کودکان کار سازماندهی شده به خصوص از طرف گروه خویشاوندان هستند همچنین در سطح شهرهای بزرگ، شاهد مواردی از تکدی‌گری سازمان یافته هستیم که در آن چند زن و کودک تحت سرپرستی یک مرد و در واقع کارگران او هستند.
تکدی‌گری برخی کودکان کار به شکلی آبرومندانه
حسینی اضافه می‌کند: یکی دیگر از نکاتی که در موضوع کودکان کار جلب توجه می‌کند، این است که تعدادی از آنها به شکلی آبرومندانه تکدی‌گری کرده و در واقع از ترحم شهروندان استفاده میکنند که دولت و سازمان های ذی ربط قطعا باید با این پدیده برخورد کنند.
وی با تاکید بر اینکه باید تا حد امکانات موجود، نیازهای خانوادگی و آموزشی این کودکان برطرف شود، می‌افزاید: همچنین باید مانع از این شویم که پدیده کودکان کار، شکل منحرفانه به خود بگیرد.
استفاده از کار کودکان، سوءاستفاده و کار به صورت شبکه‌ای، سوءاستفاده‌ای مضاعف
این جامعهشناس بیان می‌کند: استفاده از کار کودکان، سوءاستفاده بوده و کار به صورت شبکه‌ای، سوءاستفاده‌ای مضاعف است؛ حال این کودک خود به این کارها بپردازد یا به صورت اجاره‌ای در اختیار دیگران باشد، در اصل موضوع تفاوتی نخواهد داشت.
وی با بیان اینکه فروش فال یا دستمال کاغذی، پوششی برای تکدی‌گری است، می‌گوید: جامعه باید به خانواده‌های نیازمند آن قدر کمک کند تا احتیاجات آنها به طور طبیعی برطرف شود و نیازی نباشد فرزندان آنها برای تامین معاش اعضای خانواده و پدران و مادران پیر و از کارافتاده به کار در خیابان بپردازد.
حسینی در پایان خاطرنشان می‌کند: این سیاست سازمان بهزیستی که پس از شناسایی کودکان کار، زمینه تحصیل آنها را ایجاد کرده و با فراهم کردن شغلی مناسب، در تامین هزینه‌های زندگی، آنها را یاری می‌رساند، اقدامی مناسب است که بسیار مفید به نظر می‌رسد.
به گزارش تسنیم، کودکان کار بدون چشیدن طعم شیرین کودکی، این دوره از زندگی را طی کرده و ناخواسته و از روی اجبار وارد مشکلات زندگی می شوند؛ این در حالی است که آنها به جای کار در کارگاه‌ها و کارخانه‌ها همچنین دستفروشی و تکدی‌گری باید به تحصیل بپردازند. مسئولان وظیفه مهمی در قبال این کودکان بر عهده دارند؛ وظیفه ای که شاید این روزها رنگ فراموشی به خود گرفته است.
انتهای پیام/
