آمریکا-‌ روسیه و جنگ برسر دستیابی به مناطق نفوذ

به گزارش خبرگزاری تسنیم ، «اندیشکده پژوهش‌های علوم انسانی عربی» در پژوهشی توسط «محمد سلیمان الزواوی»، رئیس این اندیشکده به بررسی رقابت‌ آمریکا و روسیه بر سر یافتن مناطق نفوذ در کشورهای مختلف جهان می‌پردازد و می‌نویسد:  ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه روسیه هزاره جدید را با هدف باز پس گیری نفوذ سابق این کشور در عرصه بین المللی آغاز کرد و علی رغم وقوع انقلاب‌های رنگین در کشورهای اتحاد شوروی، نشانه‌های این افزایش نفوذ کاملا مشهود است. این افزایش نفوذ، تقابل آمریکا و روسیه در عرصه بین الملل و آغاز رقابت بین این دو کشور را به دنبال داشت که به «جنگ یافتن پایگاه‌های نفوذ» معروف شد.

مناطق آسیای میانه، قفقاز و کشورهای حوزه دریای بالتیک از مهمترین نقاط تلاقی رقابت و نفوذ آمریکا و روسیه بود. در بخش اول به بخشی از این مناطق اشاره شد و در این بخش به بخش دیگر اشاره می‌شود.

*ازبکستان
این کشور در مقایسه با دیگر کشورهای آسیای میانه از استقلال عمل بیشتری برخوردار است. این مسأله به خودکفایی در منابع انرژی، غذا و همچنین نداشتن مرز مشترک با روسیه بازمی‌گردد.
ازبکستان، پس از دخالت و مشکلات به وجود آمده از سوی روسیه، تصمیم گرفت برای حفظ منافعش دستی در دست غرب داشته باشد.
پس از آنکه دولت این کشور احساس کرد نفوذ روسیه و چین در آسیای میانه در حال افزایش است، در سال 2001 و پس از حوادث 11 سپتامبر به آمریکا اجازه داد که پایگاه هوایی «کارشی خان آباد» را در اختیار داشته باشد و از آن برای پشتیبانی عملیات جنگی در افغانستان استفاده کند.
مقامات این کشور با هدف بهبود در روابط با آمریکا و دستیابی به کمک‌های اقتصادی اعلام کردند که کشورشان به مثابه سدی استوار در مقابل تروریسم بین الملل ایستاده است.
همانطور که انتظار می‌رفت، ازبکستان در مقابل اجاره پایگاه هوایی خان آباد به ارتش آمریکا در سال‌های 2001 و 2002 کمک‌هایی بالغ بر 8 میلیارد دلار دریافت کرد. در این پایگاه حدود 800 نظامی آمریکایی استقرار یافتند.
پس از این مسأله، روابط ازبکستان و روسیه رو به تیرگی گرائید. اما  با وقوع حادثه دردناک «اندیجان» و کشته شدن صدها ازبک، اینبار روابط میان ازبکستان و آمریکا تیره و تار شده و در نهایت نیروهای آمریکایی از پایگاه خان آباد خارج شدند.
با این حال ازبکستان از کانون توجه غرب خارج نشد. پس از خروج نیروهای آمریکایی سفارت آمریکا در تاشکند برای استفاده دوباره از پایگاه خان آباد رایزنی را با دولت این کشور آغاز کرد.
اخیرا نیز تاشکند و واشنگتن توافقنامه تبادل آموزش های نظامی را امضا کرده‌اند که به نوبه خود نشانگر هموار شدن راه به سوی بهبود روابط است.
ازبکستان نیز کاملا به اهمیت موقعیت استراتژیک خود واقف است و به این خاطر سعی دارد از رقابت موجود میان روسیه و آمریکا استفاده کند. این رقابت می‌تواند نفوذ منطقه‌ای ازبکستان را افزایش داده و از آنجا که ازبک‌ها همیشه خود را در این رقابت بی‌طرف عنوان می‌کنند، بدین وسیله هم استقلال خود را حفظ کرده و هم سود لازم را برده‌اند.
*گرجستان 
گرجستان از اهمیت ویژه‌ای برای روسیه برخوردار است. این کشور بین روسیه و اروپا، قفقاز و خاورمیانه قرار گرفته است. گرجستان با وجود اینکه همانند روسیه دارای جمعیتی اکثراً ارتدوکس است، از سال 2003 و پس از انقلاب گل رز به سوی غرب حرکت کرده و آمریکا در تلاش برای تاسیس پایگاه در آن توانسته گرجستان را به سوی خود جذب کند.
گرجستان پس از آن انقلاب، سعی کرد به تعدادی از سازمان‌های غربی چون ناتو و اتحادیه اروپا راه یابد و از آن دوره روابط دیپلماتیک میان این کشور و روسیه قطع شد و دو کشور به آغاز جنگی بزرگ نزدیک و نزدیک‌تر می‌شدند.

آمریکا در آگوست 2008 با ارسال عکس‌های ماهواره‌ای به گرجستان نشان داد که ارتش روسیه در حال جابه‌جایی است و از این کار هدفی جز پیش‌بینی عکس‌العمل روس‌ها نداشت. همین مسأله باعث شد، نیروهای گرجستان برای کنترل وضعیت در آبخازیا و اوستیا به سوی این مناطق حرکت کنند. روسیه نیز عملا نیروهایش را علیه گرجی‌ها به این مناطق فرستاد که درپی آن جنگی 5 روزه رخ داد و نیروهای روسیه به نزدیکی تفلیس پایتخت گرجستان رسیدند.

روسیه با این حرکت به غرب نشان داد که گرجستان خط قرمزی برای آنهاست که هیچ‌گاه اجازه نمی‌دهند به جرگه کشورهای غربی بپیوندد. از سوی دیگر علی رغم اینکه گرجستان همپیمان ناتو و آمریکا بود، غرب در این مسأله دخالتی نکرد. پس از آن بود که آبخازیا و اوستیای جنوبی اعلام کردند که از گرجستان جدا شده و استقلال خود را جشن گرفتند.
روسیه نیز در پیامی به آمریکا اعلام کرد که در جنگ گرجستان، روسیه بود که پیروز میدان شد زیرا این سربازان روس هستند که هم اکنون در گرجستان حضور دارند.

*قرقیزستان
در سال 2005 و پس از انتخابات پارلمانی فوریه و مارس آن سال، یکی دیگر از پیروزی‌های آمریکا در جنگ پایگاهی به وقوع پیوست. انقلاب «لاله» حکومت عسگر آقایف؛ از همپیمانان روسیه را سرنگون کرد. اهمیت قرقیزستان به سبب موقعیت جغرافیایی‌اش در قلب آسیا و دره فرغانه است. این دره دارای اهمیت ژئو استراتژیک در منطقه است.

پایگاه هوایی ماناس که وظیفه پشتیبانی از عملیات نظامی آمریکا و ناتو در اشغال افغانستان را بر عهده دارد نیز در این کشور واقع شده است. آمریکا در ازای اجاره این پایگاه، 60 ملیون دلار و سه برابر این مبلغ را بابت تأمین سوخت هواپیماها و جنگنده‌هایش به قرقیزستان می‌پردازد. در پی محرومیت آمریکا از استفاده از پایگاه نظامی ازبکستان، این پایگاه از اهمیت بیشتری برخوردار شد.
شایان توجه است که پس از بسته شدن پایگاه ازبکستان، نیروهای ناتو مجبور شدند فعالیت‌هایی چون سوخت‌گیری مجدد هواپیماها، انتقال نیروها، اسلحه و ذخایر جنگی را به پایگاه هوایی بگرام در افغانستان منتقل کنند.
قرقیزستان در مرکز جنگ پایگاهی آمریکا و روسیه قرار گرفته است. در این کشور سه پایگاه روسی وجود دارد که دوتا در "کارا بالتا" [تبر سیاه] واقع در نزدیکی بیشکک پایتخت، و سومی نیز در کاراکول در شرق کشور قرار گرفته‌اند.
پایگاه هوایی ماناس وابسته به آمریکا که در جنگ افغانستان به شدت به آن نیاز پیدا شد نیز در این کشور قرار دارد. حال اگر این پایگاه نیز تعطیل شود، آمریکا مجبور خواهد شد از راه‌های زمینی استفاده کند که هم خطر بیشتری دارد و هم نمی‌توان از آن برای انتقال تجهیزات نظامی پیشرفته استفاده کرد.

آمریکا نام «شبکه توزیع شمالی» را برای این راه‌های جایگزین انتخاب کرده است. در پی حملات جنبش طالبان و گروه القاعده به گذرگاه حیاتی «خیبر» پاکستان، آمریکا از این شبکه استفاده کرد. اما این راه‌ها فقط برای انتقال مواد غذایی و البسه مناسب است و نمی‌توان از آن برای انتقال نظامیان، اسلحه، و تجهیزات نظامی و فرود یا پرواز هواپیماهای بزرگ و سوخت‌گیری استفاده کرد.
این شبکه از سه بخش تشکیل شده است.
بخش اول از شهر بندری ریگا در دریای بالتیک آغاز و از راه خشکی به روسیه، قزاقستان، و ازبکستان خواهد رسید.
بخش دوم از گرجستان آغاز، سپس به آذربایجان رسیده و از این کشور توسط قایق‌های باربری از دریای خزر عبور کرده و وارد قزاقستان و در ادامه ازبکستان و در نهایت به افغانستان خواهد رسید.
بخش سوم اما از ریگا آغاز و سپس وارد قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان و در نهایت ازبکستان می شود.
اما توافقنامه‌های امضا شده توسط آمریکا با کشورهای منطقه برای ایجاد این راه‌ها شامل عبور سلاح‌ها، تجهیزات نظامی یا نیروهای مسلح نمی‌شود. آمریکا نیز اعتماد چندانی به این راه‌ها نداشته و تجهیزات نظامی حساس را  از این راه انتقال نخواهد داد.
*تاجیکستان
این کشور با اهمیت در آسیای میانه میزبان چندین پایگاه روسیه است و تاکنون هیچ پایگاه آمریکایی نیز در آن ایجاد نشده است. اما به هواپیماهای آمریکایی اجازه عبور از آسمانش و فرود برای سوخت گیری مجدد را داده است.
از سوی دیگر روسیه در نوریک، کومیاب و کورجان تیوبی در نزدیکی پایتخت، دارای پایگاه نظامی است. هنگامی‌که در سال 2005 نیروهای آمریکایی از پایگاهشان در ازبکستان اخراج شدند، تلاش کردند برای خود در تاجیکستان پایگاهی دست و پا کنند، اما روسیه با فعالیت‌های گسترده مانع این مسأله شد.
روسیه در این کشور حضور نظامی قدرتمندی دارد، به طوری‌که در مجتمع نظامی نوریک دارای یک پایگاه نظارت هوایی است و اخیرا نیز حضور خود را در پایگاه خجند پر رنگ‌تر کرده است.
کشورهای بالتیک؛ لیتوانی، لتونی، و استونی
در راستای همان جنگ پایگاهی میان آمریکا و روسیه، کشورهای حوزه بالتیک نیز به اتحادیه اروپا و پس از آن در سال 2004 به پیمان ناتو پیوستند. این کشورها سابقا بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند. با پیوستن این کشورها به ناتو، این پیمان به دروازه‌های روسیه رسید. امروزه استونی و لتونی دشمنان روسیه به شمار می‌آیند. اما از آنجایی که لیتوانی مرز مشترکی با روسیه ندارد، از این شرایط مستثناست.
اما روسیه با خطوط گازی که از لتونی عبور می‌کند به دریای بالتیک راه یافته و از این راه با کشورهای حوزه این دریا ارتباط دارد. این کشور همچنین با خط آهنی که از بلاروس عبور می‌کند به استان کالینگراد روسیه وصل می‌شود.
*آذربایجان
این کشور نقطه درگیری خاصی میان غرب و روسیه است. این دو قدرت نه فقط به دنبال کسب پایگاهی نظامی در این کشورند، بلکه به خاطر منابع انرژی گسترده موجود در آذربایجان، بر سر این کشور رقابت دارند.
آذربایجان دارای منابع گسترده نفت و گاز بوده و در منطقه‌ای حساس میان آسیای میانه و اروپا قرار دارد. اروپا برای حذف وابستگی خود به انرژی وارداتی از روسیه اقدام به سرمایه‌گذاری برای گسترش بهره‌برداری از منابع انرژی آذربایجان کرده است. لذا روسیه سعی دارد، مانع از پمپاژ انرژی از آذربایجان به سمت اروپا شده و برای ایجاد موازنه قدرت در این کشور بر مسأله غره‌باغ که اختلافی میان آذربایجان و ارمنستان است، مانور می‌دهد.
آمریکا نیز اخیرا گفت‌وگوهایی با هدف ایجاد پایگاه نظامی در آذربایجان با مسئولان این کشور صورت داده است، اما از سوی دیگر الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان هرگونه ایجاد پایگاه نظامی آمریکایی با هدف افزایش قدرت آمریکا در حمله به ایران را تکذیب کرده است.
وی می گوید: هیچگونه برنامه‌ای برای ایجاد پایگاه‌های نظامی برای کشورهای خارجی نداریم.
از سوی دیگر روسیه هزار سرباز خود را در ارمنستان مستقر و در توافقنامه ای که با این کشور امضا کرده است، ذکر شده که اگر موافقت مقام های ارمنستانی باشد، نیروهای روسیه در مرزها نیز مستقر خواهند شد.
این مسأله تهدیدی برای آذربایجان به شمار می‌آید. روسیه در آذربایجان نیز سامانه‌ای راداری دارد که به زودی متوقف خواهد شد. مسأله دیگری که نگرانی مسئولان آذری را برانگیخته است، افزایش تعداد ستیزه جویان تندرو و ورود آنها از مناطق مسلمان‌نشین روسیه همچون داغستان و چچن به این جمهوری است.
مسکو شاید به بهانه تعقیب این جنگجویان افراطی، در هر زمان که بخواهد، استقرار و آرامش را در آذربایجان از بین ببرد؛ لذا این کشور باید در صدد حفظ و تقویت رابطه‌اش با آمریکا برآید.
*ایران و صفحه جهانی شطرنج
آسیای میانه و جنوب این منطقه و خاورمیانه تبدیل به صفحه شطرنجی جهانی شده است که دو بازیکن حرفه‌ای یعنی آمریکا و روسیه در آن مشغول رقابت‌اند.

آمریکا پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی توانست پیشرفت چشمگیری داشته باشد و تا حیات خلوت روسیه پیش رود و گام هایش را در اکثر کشورهای همجوار این کشور استوار سازد.
جنگ‌های افغانستان و عراق هدفی جز افزایش محاصره روسیه و همپیمانانش از جمله ایران نداشت. بعید نیست که آمریکا این روزها با یک توافق و معامله‌ در عوض توقف برنامه هسته ای از سوی تهران و کاهش نفوذ روسیه، جمهوری اسلامی را در اداره عراق سهیم کند.
آمریکا با ابزارهایی چون ناوگان دریایی گسترده و حاضر در تمامی آبراه‌های جهانی، نفوذ در مهمترین کشورهای استراتژیک همجوار و نزدیک به روسیه، استفاده از منابع طبیعی و نفوذ اقتصادی در آن منطقه با هدف حفظ جایگاه اول جهانی در تمامی زمینه‌ها و در نهایت با نگهبانی دادن در مسیرهای لوله بین المللی انتقال نفت و گاز و مسیرهای عبور نفتکش های دریایی به جنگ با روسیه رفته است.
بدین سبب به زودی هر دو طرف بازی، به ایران خواهند رسید. از آن جایی که آمریکا در هر شرایطی توانایی تحمل بسته شدن تنگه هرمز و تبدیل عراق به صحنه جنگ با ایران را ندارد، احتمالا در معامله‌ای مشکلاتش با این کشور را حل و فصل خواهد کرد.
لذا ایران به صحنه درگیری آمریکا و روسیه بدل شده است. آمریکا از روسیه می‌خواهد از کمک کردن به ایران در برنامه هسته‌ایش دست بکشد و روسیه نیز آمریکا را تهدید می‌کند که ایران را مجهز به سیستم دفاع موشکی اس300  خواهد کرد. البته اخیرا مسکو فروش این سیستم را به حالت تعلیق در آورده است که این مسأله نیز جزئی است از جنگی فراتر، که همانا مشکل به وجود آمده بر سر قرار دادن سیستم دفاع موشکی آمریکا در لهستان و چک است.
تمامی این کشمکش‌ها فرصت مناسبی برای ایران است تا برنامه هسته‌ایش را گسترش دهد و در نهایت باید اذعان داشت که این درگیری میان آمریکا و روسیه شبیه ورزش رزمی سوموی ژاپن است. ورزشی که در آن دو مرد غول پیکر به سختی به جنگ هم می‌آیند. زیر پای این دو مرد نیز ایران و تمامی منطقه عربی قرار دارد.

انتهای پیام/