بــازتـولـیـد ســرمــایــه اجـتـمــاعــی در ۹ دی
خبرگزاری تسنیم: "سرمایه اجتماعی انقلاب که بر مبنای هویت ایرانی- اسلامی بنا نهاده شده، اگر مدیون سیاسیون بود، اکنون وضعیت نظام سیاسی و اجتماعی ما بهگونهای بود که شاید این ذخیره عظیم پشت آن قرار نمیگرفت."
خبرگزاری تسنیم - فرهاد مهدوی:
*** مقدمه
نظریة سرمایه اجتماعی یکی از مهمترین نظریاتی است که از دهه 1990، در تزها و مقالات دانشگاهی اهمیت یافته است و مورد توجه سیاستگذاران و مسئولان سیاست اجتماعی قرار گرفته است. در این نظریه به واگذاری نقش دولت به اجتماعات و سازمانهای محلی توجه شده است و مردم نقش مهمی در حفظ و حراست از حکومتها پیدا می کنند. روندی که باعث افزایش سرمایههای اجتماعی یک نظام سیاسی میشود نه تقابل و قدرت گرفتن بازوهای امنیتی و نظامی است بلکه تعامل و افزایش نقش مردم در حفظ و کسب مشروعیت نظام سیاسی است.
در 3 دهه گذشته نظام جمهوری اسلامی به عنوان یک نظام اندیشه نیست بلکه تبلور اندیشه جدید است. علیرغم پشتوانه مردمی خود همواره از سوی رسانهها و دولتهای غربی در برابر این اتهام قرار گرفته است که نه تنها از شکل دموکراتیک ساختار سیاسی برخوردار نیست، بلکه یک نظام سیاسی بدون پشتوانه مردمی است.
این اتهام رسانهای و تبلیغاتی که برگرفته از نگرشهای شمال و جنوب در عرصه فرهنگ و سیاست است هیچگاه در صدد نبوده است میزان مراجعه نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران به مردم را در عرصه انتخاباتهای متعدد مورد توجه قرار دهد و از سوی دیگر همواره تظاهراتهای مردمی در حمایت از نظام را به عنوان یک مناسبت تقویمی و فرمایشی مد نظر قرار داده است.
اتهامهای رسانهای غرب حتی باعث شده است سیستمهای سیاسی و تصمیمگیری آنان را نیز تحت تاثیر قرار دهد و بازنمایی یک کشور بدون پشتوانه مردمی در نگاه سیاسی و حقوقی آنان به ایران مورد توجه قرار گیرد.
اما با این حال نظام جمهوری اسلامی ایران که همواره نه تنها به کوششهای رسانهای غرب در مورد ایران توجهی نشان نداده است بدنبال این بوده است که پایداری انقلاب اسلامی را در عبور از بحرانهای مختلف به عنوان مهمترین دلیل بیاعتباری بسیاری از تحلیلها و تفسیرها قرار دهد و همواره به دنبال افزایش سرمایه اجتماعی نظام سیاسی و جلب اعتماد و اطمینان مردم بوده است.
آنچه که در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است بازتولید سرمایهای اجتماعی نظام است که در هنگامی که یک بحران عظیم برونزا درصدد تهدید پایه های نظام سیاسی برآمد به عنوان حامی قدرتمند نظام اعلام موجودیت کرد و بحران را با بحران مواجه کرد.
در این مقاله در صدد برآمدهایم که توجه اسلام و انقلاب اسلامی به سرمایه اجتماعی مورد کنکاش قرار گیرد و همچنین نحوه بروز سرمایه اجتماعی در 9 دی بررسی شود.
*** تعریف سرمایه اجتماعی
تعاریف مختلفی از سرمایه اجتماعی مطرح شده است که به اختصار به دو مورد آن اشاره میگردد. سرمایه اجتماعی مجموعه ای از مفاهیم، هنجارها، باورها و شبکهها را تشکیل میدهد که موجب ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک سازمان یا جامعه خواهد شد و در نهایت منافع آنها را تأمین خواهد کرد. ( شیروانی 1385: 10)
و یا سرمایه اجتماعی عبارتست از ارزش آن جنبه از ساختار اجتماعی که به عنوان منابعی در اختیار اعضاء قرار میگیرد تا بتواند به اهداف و منافع خود دست پیدا کند. (کلمن، 1990،59)
در مفهوم تخالف عدم وجود سرمایه اجتماعی باعث میشود که هنجارها و ارزشهای درون گروهی به شکلی باشد که باعث تضعیف ایجاد ارتباط و اعتماد به دیگر گروهها شود بدین صورت در کل جامعه ما شاهد تولید سرمایه اجتماعی نخواهیم شد بلکه با سرمایه اجتماعی خردی سروکار داریم که قابل اتصال به یکدیگر و ایجاد سرمایه اجتماعی بزرگتری در مرحله ملی نیستند.
سرمایه اجتماعی امری قابل تملّک و پدیدهای قابل مشاهد نیست بلکه در فضای ارتباطی بین افراد (و نه در خود افراد) موجود بوده و ما قادر هستیم که آثار آن را همانند تسهیل تعامل بین افراد و کاهش هزینه و زمان صرف شده برای نیل به اهداف و غیره مشاهده کنیم .
سرمایه اجتماعی را میتوان حاصل پدیدههای ذیل در یک سیستم اجتماعی دانست (فلورا 1999): اعتماد متقابل؛ تعامل اجتماعی متقابل؛ گروههای اجتماعی؛ احساس هویت جمعی و گروهی؛ احساس وجود تصویری مشترک از آینده؛ کار گروهی .
یکی از مفاهیم در تبیین مفهوم سرمایه اجتماعی، «شبکه اعتماد» (network of trust) است. شبکه اعتماد عبارت از گروهی است که بر اساس اعتماد متقابل به یکدیگر، از اطلاعات، هنجارها و ارزشهای یکسانی در تبادلات فیمابین خود استفاده میکنند. از اینرو، اعتماد فیمابین نقش زیادی در تسهیل فرایندها و کاهش هزینههای مربوط به اینگونه تبادلات دارد. شبکهی اعتماد میتواند بین افراد یک گروه و یا بین گروهها و سازمانهای مختلف به وجود آید.
مفهوم مفید دیگر در این بحث «شعاع اعتماد» (radius of trust) است. تمامی گروههای اجتماعی دارای میزان خاصی از شعاع اعتمادند که به مفهوم میزان گستردگی دایره همکاری و اعتماد متقابل اعضای یک گروه است. در یک نتیجهگیری میتوان گفت که هرچه یک گروه اجتماعی دارای شعاع اعتماد بالاتری باشد، سرمایه اجتماعی بیشتری نیز خواهد داشت .
*** ابعاد سرمایه اجتماعی
در یک دسته بندی کلی سرمایه اجتماعی به سه بعد ساختاری ، شناختی و ارتباطی تقسیم می شود.
1. ابعاد ساختاری: که به پیوندهای موجود در جامعه و نوع و میزان ارتباط پذیری، شبکهها را مشخص میکند و بررسی میکند تا چه اندازه شبکه ایجاد شده برای یک هدف خاص ممکن است برای اهداف دیگر استفاده شود .
2. ابعاد شناختی: که به زبان، علائم، روایت و بینشهای مشترکی از اهداف و ارزشهای اعضاء جامعه را فراهم نموده و مقدمات فعالیت بهینه آنان را در سیستم اجتماعی فراهم مینماید.
3. ابعاد ارتباطی: به بررسی عواملی چون اعتماد، هنجارها، تعهدات، روابط متقابل و تعیین هویت مشترک در سطح جامعه پرداخته و به پارامترهایی در زمینه اعتماد اجتماعی، مشارکت سیاسی و مذهبی، پیوندهای اجتماعی غیر رسمی، روحیهطلبی، عدالت و ... به عنوان ابعاد ارتباطی مورد بررسی قرار میدهد . (شیروانی، 1385، 57 -56 )
*** ویژگی های جوامع برخوردار از سرمایه اجتماعی
جوامعی که از سطح بالایی از سرمایه اجتماعی برخوردارند دارای ویژگیهای ذیل هستند.
- افراد جامعه احساس میکنند که جزئی از جامعه هستند و در نتیجه از احساس تعلق اجتماعی برخوردارند.
- آنها احساس خواهند کرد که افراد سودمندی هستند و میتوانند یک کمک واقعی به جامعه بنمایند .
- در شبکههای اجتماعی محلی و در سازمانها مشارکت فعالانهای خواهند داشت .
- در سیلها و آتشسوزیها (حوادث طبیعی) به خاطر منفعت عمومی و خیر مشترک به یکدیگر کمک خواهند کرد .
- بچههای دیگران را نیز فرزندان خود میدانند (نسبت به آنها احساس مسؤولیت دارند).
- مردم نسبت به آنچه هستند و دارند احساس ارزشمندی میکنند.
- شبکههای مبتنی بر روابط متقابل زیادی ایجاد خواهد شد (فیروزآبادی، 1384).
*** سرمایه اجتماعی و تولید قدرت
سرمایه اجتماعی میتواند تولید قدرت کند این بدیهیترین جمله در مورد سرمایه اجتماعی است. در سطح دوم سرمایه اجتماعی از آن حیث که به روانسازی فرآیند تولید قدرت از سوی منابع سنتی کمک میکند، در خور توجه است.
سرمایه اجتماعی هم امکان پایداری نظام سیاسی را توسعه و هزینههای کارگزار را کاهش میدهد و بدین وسیله از دو ناحیه به بازیگر کمک میکند.
یکی از نتایج سرمایه اجتماعی افزایش اعتماد است؛ اعتماد را باید درونمایه سرمایه اجتماعی تلقی کرد به گونه ای که فوکویاما از آن به سان محور اصلی سرمایه اجتماعی یاد میکند. هر چه اعتماد بیشتر شود روایی و اثربخشی رفتارها بیشتر میشود. به عبارتی هر چه اعتماد بیشتر شود قدرت نیز بالاتر می رود.
از سوی دیگر، سرمایه اجتماعی و اعتبار نیز شانه به شانه هم در حرکت هستند ؛ چنان که «جی بریهم» نشان داده، وجوهی در سرمایه اجتماعی به نام اعتبار وجود دارد که در حکم «پشتیبان» بازیگر هستند بدین معنا که تصمیمهای بیان شده به استناد به این منابع، معنایی اجرایی یافته و مخاطب نسبت به اجرایی و تأثیر گذاری آنها اطمینان حاصل میکند. (افتخاری ،1387،18)
*** سرمایه اجتماعی در اسلام
با تدبّر در آیات و روایات و زندگی امامان و بررسی اشعار شاعران ایرانی و حکما ریشههای قدیمیتر سرمایه اجتماعی کاملاً مشخص است زیرا همکاری گروهی، نوعدوستی ، دعوت افراد به شور و مشورت، دستگیری از فقرا، رفع نیاز نیازمندان و کمک به افراد همان اصل سرمایه اجتماعی است و اگر عمیقاً به ریشه تاریخی سرمایه اجتماعی توجه شود فراتر از زمانهایی است که به صورت علمی به مقوله سرمایه اجتماعی پرداخته شده است.
نظریهپردازان سرمایه اجتماعی معتقدند که ایدئولوژیهایی که منافع جمعی را بر منافع فردی ترجیح میدهند باعث ایجاد و تقویت سرمایه اجتماعی میشوند؛ یکی از مصادیق این نوع ایدئولوژی برگرفته از دین است زیرا یک دسته از ایدئولوژیهای دینی به منافع جمعی بیش از منافع فردی اهمیت میدهند و مردم را تشویق و حتی در برخی موارد وادار میکنند تا به این قاعده پایبند باشند. اما نوع دیگر این ایدئولوژیها دارای اثر منفی است؛ یعنی سرمایه اجتماعی را نابود و حتی تضعیف میکند که مهمترین خصوصیت این نوع ایدئولوژی ترویج فردگرایی و منفعتطلبی شخصی است. حتی آندسته از ایدئولوژیهایی که بر ارتباط جداگانه و مستقل هر فرد با خداوند تاکید می کنند (مانند آیین پروتستان) از ایجاد سرمایه اجتماعی جلوگیری میکنند (کلمن:1377،491-490).
*** سرمایه اجتماعی در جمهوری اسلامی
آنچه که باعث شد حماسه مهمی چون 9 دی به وقوع بپیوندد بر خلاف آنچه که برخی از آن به عنوان یک حرکت آنی و دفعی مینگرند، بلکه یک حرکت آگاهانه و فرآیند مدار است که در طول دهههای گذشته انقلاب ذخیره و انباشت شده است تا در نهان و آشکار فرصت همراهی و دفاع از انقلاب را از خود نشان دهد.
سرمایه اجتماعی انقلاب اسلامی که بر مبنای هویت ایرانی- اسلامی بنا نهاده شده است اگر مدیون جریانها و افراد و گروههای سیاسی بود اکنون وضعیت نظام سیاسی و اجتماعی ما به گونهای بود که شاید این ذخیره عظیم از سرمایه در پشت آن قرار نمیگرفت. پس بنابراین ابعاد سرمایه اجتماعی از جنبههای ساختاری، شناختی و ارتباطی آمیختگی خود را با انقلاب اسلامی حفظ نمودهاند که در مراحل بحرانی سیر رشد انقلاب اسلامی همواره به دفاع از آن برمیخیزند.
در ذیل برخی از مهمترین مؤلفههای حفظ سرمایه اجتماعی مورد تصریح قرار گرفته است:
- نقش تودهها درحراست و حفاظت از انقلاب اسلامی
گفتمان پدید آورنده انقلاب اسلامی در حمایت از هیچ قشر و شخص خاصی نبود بلکه چون مبتنی بر یک زیربنای اساسی به نام اسلام بود همه گروهها و اشخاص هم در مبدأ نور آن بودند و هم در مقصد تلاش آن، اما از آنجایی که دین مبین اسلام در آیات وحیانی و روایات نبوی با تودههای مردمی ارتباطی ناگسستنی دارد انقلاب اسلامی هم خود را دستاورد مردم میداند و هم مردم انقلاب را تنها تکیهگاه و ابزار وجود خود میدانند.
این تعامل بین انقلاب و تودههای مردم باعث شده است که تودههای مردم که بزرگترین بخش از جامعه را تشکیل میدهند دفاع از انقلاب را نه تنها اولین اولویت بلکه تنها گزینه حیات اجتماعی و سیاسی خود بدانند.
از عناصر مهم تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی نه تکیه بر مادیات بلکه تکیه بر اعتماد و اعتقاد به انقلاب اسلامی است که از همان ابتدای انقلاب در جوهره آنان به جوشش درآمد و حضرت امام(ره) با توجه به نقش بیبدیل آنها در پیدایش و حراست از انقلاب میفرمایند: مردم این دولت را و این جمهوری را بپا کردند و آن هم نه همه مردم. این مردم پا برهنه، این بازاریها و این متوسطین و این محرومین، فشار روی اینها بوده است، یعنی فشار انقلاب بر دوش این محرومین بود. (امام خمینی(ره):34:1378 )
- منحصر نبودن انقلاب به نخبگان
یکی از ویژگیهای منحصر به فرد انقلاب اسلامی منحصر نبودن آن به نخبگان است؛ که این از خصوصیتهای ممتاز سیاسی و اجتماعی آن است .این ویژگی که باعث میشود که انقلاب بدون وابستگی به گروههای متنفذ سیاسی و اقتصادی بر شانههای علاقمندان و فدائیان بدون چشمداشت آن طی طریق کند .
عدم حضور خواص و غیبت طولانی آنان در این نبرد نرم 8 ماهه نتوانست که مردم را منتظر نخبگان بگذارد و در حماسه 9 دی نیز علیرغم اینکه برخی از خواص حضور نیافتند اما حضور گسترده مردم در این میدان دفاع از انقلاب به گونهای بود که پایههای مردمی نظام را تقویت کرد.
عدم تکیه و تأکید امام خمینی (ره) انقلاب بر گفتمان و نظم و نثر نخبگی برای جذب آنان به انقلاب یکی از مهمترین کارکردهای تقویت سرمایههای اجتماعی نظام برای بهرهمندی از سرمایه اجتماعی نیرومندی است که در سراسر ایران امام(ره) را همراهی میکرد.
این گفتمان امام مورد نظر اندیشمندان غربی قرار گرفته، به گونه ای که میشل فوکو در این زمینه میگوید: رهبر کبیر انقلاب اسلامی در فرایند معماری گفتمان خود ،اولاً ضرورتی در بهره جستن از نظم و نثر غربیان نمیدید، در آثار وی اگرچه نشان بارزی از گفتمانهای روشنفکری دو سده اخیر دیده نمی شود اما آشنایی با آن ها را ضرورتی اجتناب ناپذیر میدانست.
امام در تقریر گفتمان خود از کلماتی بهره میجست که ریشه در میراث معرفت شناختی و روشنفکری غرب نداشت. فوکو معتقد است که انقلاب بر ایده مردم عادی متمرکز است تا ایده روشنفکران(کشاورز شکری و دیگران:1388:77).
- مشارکت در انقلاب اسلامی
مشارکت قبل از اینکه نمود عینی پیدا کند، پدیدهای ذهنی است که باید آن را در افکار، عقاید، رفتار و در فرهنگ مردم جستجو کرد. از جمله ویژگیهای اساسی مشارکت، داوطلبانه و غیر انتفاعی بودن آن است و مشارکت اجتماعی را میتوان کنش آگاهانه، داوطلبانه، جمعی و کم و بیش سازمان یافته افراد و گروهها در جهت تأمین اهداف، نیازها و منافع جمعی تعریف کرد.(بیرو،257:1366)
مشارکت در دفاع از انقلاب اسلامی همواره یک احساس تکلیف شرعی و مذهبی و اسلامی بوده است و برای تک تک افراد جامعه به عنوان یک وظیفه اجتماعی نگریسته شده است و این احساس همراهی و مشارکت در حمایت از انقلاب که «حفظ انقلاب از اوجب واجبات است» همه جامعه ایران که یک اکثریت بیش از 98 درصدی از مؤمنین و مسلمانان را تشکیل میدهد در مشارکتهای سرنوشتساز به وسط میدان میکشد.
در حماسه 9 دی این اتفاق به زیبایی نمود پیدا کرد که مردم طریق مقابله با عوامل استکباری و ضد دین را مشارکت در برگزاری یک راهپیمایی دیدند. این در حالی بود که راهپیماییهای متعدد مناسبتی در ایام خاص هرکدام معنای خاص خود را برای مشارکتکنندگان داشت. اما در این راهپیمایی نه تنها حضور مشارکت بسیار مهم به نظر می رسید بلکه نوع شعار، لباس و پرچم نیز مشارکت را معنای گستردهتری بخشیده بود.
- الگو پذیری از امام حسین (علیه السلام)
شایگان در تحقیقی که در موضوع ویژگیهای مشارکت کنندگان در انقلاب اسلامی به روش پیمایش انجام داده است الگوپذیری از امام حسین (ع) را باعث مشارکت بیشتر در انقلاب اسلامی دانسته است.
وی در نتیجه این تحقیق آورده است: این تحقیق نشان داد که رابطه بسیار بالایی بین میزان مذهبی بودن پاسخگویان و مشارکت آنان در انقلاب وجود دارد که چون ماهیت انقلاب ایران، اسلامی است و تأکید بر احیای ارزشهای اسلامی و الگو پذیری از امام حسین(ع) و عاشورا دارد، نتیجه حاضر هم تاییدکننده این ویژگی انقلاب است و افراد مذهبیتر مشارکت بیشتری در انقلاب داشته اند.(شایگان، 147:1388)
- نقش مشروعیت سیاسی
یکی از متغیرهای فرهنگی که تأثیر زیادی بر پایداری یا تزلزل حاکمیتها دارد «مشروعیت سیاسی» است. راضی یکی از تحلیلگران، با مطالعه اسلامی اظهار میدارد که علت عدم پیشبینی انقلاب اسلامی عدم توجه اندیشمندان به اهمیت عامل مشروعیت و عدم مفهومسازی آن است.
در پی آن راضی تلاش میکند بر اساس بررسی انقلاب اسلامی مفهومسازی جدیدی از مشروعیت و نقش آ ن در وقوع انقلابها ارائه دهد. وی ثبات سیاسی را حاصل مشروعیت نهادهای سیاسی و رهبران سیاسی دانسته و بیان میدارد این مهمترین درس نظری انقلاب اسلامی است که مشروعیت سیاسی نظام را دست کم نگیرند. (RAZI,1987)
انتخاباتها و میزان مشارکت مردم در آن که نوعی سنجش میزان مقبولیت کارکردن نظام سیاسی در میان مردم است بهترین مرجع مقدار مشروعیت سیاسی نظامهای سیاسی است. در آخرین انتخابات منتهی به 9 دی بیش از 85 درصد مردم در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرده بودند این پیروزی سرشار از غرور برای نظام سیاسی، برای مخالفان و دشمنان بسیار گران آمد و در صدد برآمدند از همین نقطه پیروزی به مشروعیت سیاسی نظام ضربه بزنند که کِید آنان به خودشان بازگشت و در روز 9 دی ماه رتبه مشروعیت نظام با یک جهش دیگری مواجهه شد.
*** رهبری و سرمایه اجتماعی
نقش رهبری در ایجاد سرمایه اجتماعی بهگونهای است که به عنوان مرکز این سرمایه به آن نگریسته میشود، رهبری میتواند با ترسیم چشماندازها و آیندهپژوهی نظام سیاسی جامعه را به کوشش مشتاقانه جهت کسب اهداف معین ترغیب کند و بحرانهای آینده را با سرانگشت تدبیر باز کند.
در این راستا مقام معظم رهبری به عنوان رهبری خردمند و آیندهنگر نه تنها در ایجاد سرمایه اجتماعی برای دو دهه گذشته نظام سیاسی نقش اصلی را ایفا کرده است بلکه باعث شده است که سرمایههای اجتماعی دیگری متشکل از سایر مسلمانان جهان برای ایران اسلامی ایجاد کند.
حضرت آیتالله خامنهای (مدظلّهالعالی) در فتنه اخیر 5 ماه قبل از آغاز فتنه هشدارهای لازم را به مردم و مسئولین داده بودند و راهکار آن را فقط در سرمایه اجتماعی مردم میدانستند و حماسه بزرگ 9 دی ناشی از سرمایه اجتماعی بود که رهبر معظم انقلاب آن را ایجاد کرد.
شعارها و حمایتهای مردم در 9 دی که اکنون در اسناد تاریخی ثبت و ضبط شده است همگی حاکی از آن است که حمایت از رکن ولایت، اصلیترین پیام مردم بوده است. تبلور سرمایه اجتماعی در 9 دی حمایت از ولایتفقیه است و این سرمایه عظیم هر روز انبوهتر و متشکلتر میشود و نظام اسلامی را به قلّههای بیداری جهانی میرساند.
مقام معظّم رهبری در 2 سال گذشته سخنی از نقش رهبری در کنترل بحران فتنه به میان نیاوردهاند اما این باعث نمیشود که ما از نقش بیبدیل این چهره بیبدیل و فروزان در حفظ سرمایههای اسلام و انقلاب و ایجاد انسجام واتحاد اسلامی سخنی به میان نیاوریم.
*** نتیجهگیری
انقلاب اسلامی که در مدت 3 دهه گذشته با افزایش سرمایه اجتماعی نظام کمک کرده بود در لحظات حساس توطئه و نفاق دشمنان این سرمایه اجتماعی تبلور خاص خود را مجدداً پیدا کرد و با حفظ انسجام اجتماعی و در همگامی و همراهی با ولایتفقیه نظام را از یک بیماری مهلک و کشنده که برای از پای درآوردن دهها نظام سیاسی کافی بود نجات داد.
اکنون اگرچه کشورهای غربی منادی سرمایه اجتماعی هستند نظام اسلامی با یاری و مدد مردم و در پرتو عنایات خداوند از چنان سرمایه اجتماعی برخوردار است که علیرغم هجمه سنگین رسانهای و جنگ روانی و تحریمها این سرمایه نهتنها با اندکی کاهش مواجه نبوده است بلکه هر لحظه در حال افزایش است.
سرمایه اجتماعی انقلاب اسلامی همگام با انقلاب اسلامی مراحل بلوغ و قدرتیابی خود را طی میکند و در سالهای اخیر این سرمایه توانسته است حتی با سرمایههای اجتماعی دیگری در برخی از کشورهای اسلامی برای حراست و حفاظت از اندیشه انقلاب اسلامی ممزوج شود و به نوعی اندیشه امت اسلامی که همواره مورد تأکید دین مبین اسلام و بنیانگذار انقلاب اسلامی بوده است مورد توجه قرار دهد.
انقلاب اسلامی به یاری سرمایه اجتماعی مردمی خود اکنون به جنبهای ازقدرت ناشی از اعتماد و اعتبار در نزد تودههای مردمی دست یافته است که علیرغم روند رو به گسترش رسانههای علیه ایران این قدرت نه تنها کاهش نیافته است بلکه با جهش و افزایش نیز مواجه بوده است.
*** منابع
1) افتخاری اصغر، 1387، مجموعه مقالات جنگ نرم (باز خوانی امنیتی سرمایه اجتماعی)، پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج دانشگاه امام صادق، جلد دوم، چاپ اول، تهران.
2) بیرو، آلن. 1366، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه: باقر ساروخانی، تهران، کیهان.
3) خمینی، روح الله، 1378، صحیفه نور، جلد 19.
4) شایگان، فریبا، 1388، «بررسی ویژگیهای مشارکت کنندگان در انقلاب اسلامی»، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره42 و43.
5) شیروانی ، علیرضا، 1385، سرمایه اجتماعی، اصفهان، انتشارات امان.
6) فیروز آبادی، سید احمد، 1384، بررسی سرمایه اجتماعی در ایران و راههای ارتقای آن، تهران، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
7) کشاورز شکری و دیگران، 1388، بررسی تبیین انقلاب اسلامی و...، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 42 و 43.
8) کلمن، جیمز، 1377، بنیادهای نظریه اجتماعی، ترجمه، منوچهر صبوری، تهران، نشر نی.
9) RAZI.G.Hossin."The nexus of legitimacy and performance:the lessons of the Iranian Revolution", comparative politics
انتهای پیام/