«قاموس المعارف» در گام دوم

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب قاموس المعارف اثر میرزا محمدعلی مدرس تبریزی خیابانی (1296-1373 هجری قمری، صاحب «ریحانة الادب»، دایرة المعارفی است شامل 45 هزار مدخل در لغت و اصطلاحات دینی و فلسفی و کلامی و ریاضی و نجومی که جلد اول آن در سال جاری به وسیله موسسه امام صادق (علیه السلام) زیر نظر استاد علیرضا سبحانی منتشر شده است.

در مقدمه جلد اول کتاب قاموس المعارف، رساله مستقلی در دستور زبان فارسی است که موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک گیل نسخه مصححی از آن را در سال 1388 با فهرست‌ها و فرهنگ واژگان به اهتمام حمیده حجازی همراه با دو مقدمه در شرح حال مولف از استاد آیت‌الله جعفر سبحانی تبریزی و مهدی محقق در مجموعه انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران منتشر کرده بود که در چاپ قاموس المعارف رساله مذکور همراه با دو مقدمه آمده است.

علاوه بر آن، مقاله‌ای با عنوان دانشنامه نگاری به زبان فارسی و مقدمه‌ای با عنوان آشنایی با دانشنامه قاموس المعارف نوشتة استاد علیرضا سبحانی درج شده است. به طور کلی این مقدمه‌ها بر کتاب نگاشته شده است:
دانشنامه نگاری به زبان فارسی/ علیرضا سبحانی
فقید علم و ادب/ آیت‌الله سبحانی
اوستاد اوستادان زمانه/ مهدی محقق
پیش‌گفتار/ حمیده حجازی
پیش‌گفتار/ علیرضا سبحانی

جلد اول حروف «آ، ب و پ» را در برگرفته است، اما جلد دوم این کتاب به تازگی منتشر شده است که حرف «تا، سغود» را در بر می‌گیرد. علیرضا سبحانی تحت عنوان «سخنی در آغاز جلد دوم» در ابتدای جلد دوم به برخی از ویژگی‌های این مجلد اشاره کرده است:

مرحوم مدرس تبریزی در حقیقت جامع المنقول و به اصطلاح امروز موسوعه و در بسیاری از فنون متخصص و یا مشارک بود. در این میان علاقه‌ای ویژه به فلکیات و نجوم داشت و از هیئت قدیم و جدید کاملاً آگاه بود و از مجلاتی که آن روز در علوم فلکی و فضایی منتشر می‌شد بهره می‌گرفت، هرچند تحصیل آنها در آن زمان (یعنی صد سال قبل) با دشواری مواجه بود، آن هم در دوران اغتشاش آذربایجان و جنگ داخلی میان مشروطه‌خواهان و مخالفان. از این جهت در مدخل‌های خورشید، زمین، زهره، زحل (کیوان) به صورت گسترده سخن گفته و توانسته است پس از نقل آراء گذشتگان و معاصران، با تفسیر آیات قرآنی بابی به عنوان «اعجاز علمی قرآن» بگشاید که بعدها بحث‌های گسترده‌ای در این زمینه ایجاد شد.

در آن زمان طب جدید به تازگی وارد کشور و کتاب‌هایی در این مورد منتشر شده بود. او در مدخل‌های مربوط به گیاهان و داروهای طبی از کتاب‌های گذشتگان و معاصران به خوبی بهره برده است. مرحوم مدرس علاقه‌ای خاص به تاریخ اسلام، ایران و دیگر ملل جهان داشت و مطالبی که در مدخل «تاریخ» این مجلد درباره‌ تاریخ‌های مختلف رومی، جلالی، هندی و ... آورده است، بسیار پربار و در نوع خود کم نظیر است.

در این مجلد همچنین مهدی محقق نیز پیشگفتاری بر کتاب نوشته است. محقق بعد از اشاره به فعالیت‌های خود در نگاشتن چهار دایره المعارف (تشیع، بزرگ اسلامی، کودکان و نوجوانان و دانشنامه جهان اسلام) نوشته است: ...همیشه آرزو داشتم که وسائل نشر «قاموس‌المعارف» تألیف استادم فراهم شود و یک‌بار هم مذاکره‌ چاپ آن را در تبریز با مرحوم علی اصغر مدرس، فرزند ارشد آن مرحوم، داشتم که به نتیجه عملی نینجامید.

لازم به ذکر است که در همان جلسه‌ تبریز من نسخه‌ای از مقدمه «قاموس المعارف» را به دست آوردم و آن را در اختیار پژوهشگر علمی موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران ـ دانشگاه مک گیل و کارشناس انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، خانم حمیده حجازی گذاشتم. این بخش به نام «دستور زبان فارسی» در آغاز جلد اول «قاموس المعارف» آورده شده است. جلد دوم قاموس المعارف زیر نظر استاد علیرضا سبحانی و به تحقیق موسسه امام صادق(ع) در سال جاری منتشر شده است.

انتهای پیام/