تجریش لذت دنیوی و شهرری توشه معنوی تهران/تهران دود دارد، انار ندارد

به گزارش خبرگزار تسنیم، باغشهرهای تهران، چندی است جای خود را به برج و باروهایی داده که دیگر نامی از تهران واقعی باقی نمی گذارند. تهرانی که زمانی چنارستان یا انارستان می نامیدندش، و امروز کسی به یاد نمی آورد چنارهای شهر را و انارهایی که بسی سرخ تر و مشهورتر از انار ساوه بود. باغ های این شهر شهره کرده بودند شهر را به خوش آب و هوایی، چیزی که نسل امروز را جز خنده یی تلخ نمی آورد و تهران و خوش آب و هوایی را در یک ظرف تصور نمی کنند.

کسی نمی داند شاید، که نخستین روزهایی که تهران شروع به رشد و بزرگ شدن کرد، روزهای سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بود، روزهایی که مردم شهر، تهران را با ساخت و ساز از بین می بردند، باغ ها و باغچه ها را تخریب می کردند و دیگر جایی برای زندگی مردم باقی نمانده بود. مردم فقیر دیگر جایی برای زندگی نداشتند تا آنجا که مجبور به خروج از تهران و برپایی چادر و آلونک در خارج از حصار طهماسبی برای خود شدند.

در سال 1284 قمری از طرف حاکم شهر تصمیم گرفته می شود شهر گسترش می یابد، برج و باروی شهر خراب می شود و تهران از چهار طرف گسترش یابد تا آنجا که مساحت آن به چهار برابر مساحت قبلی می رسد. در نشستی که به همت کمیته پیگیری خانه های تاریخی شهر تهران با نام «تهران، شهر سبز، شهر خانه باغ ها» برگزار شده بود، حمیدرضا حسینی، پژوهشگر تاریخی از تهران 200 سال پیش می گوید، تهرانی که به وسیله آغامحمدخان قاجار پایتخت شد و در سال های میانی قاجار بر وسعت آن افزوده شد.

در 1200 هجری قمری، سال ها و روزهایی که تهران رنگ و روی پایتخت شدن را به خود دید، سال هایی که با سلطنت آغامحمدخان قاجار آغاز شد و با احمدشاه به پایان رسید. تهران 12 میلیونی، روزهای 15 هزارنفری جمعیت را هم به خود دیده است، جمعیتی معادل یکی از محله های فعلی تهران. حاصل 38 سال سلطنت فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار، شکل گیری نخستین باغشهر تهران است، باغ های پیش از آن جزوی از معیشت مردم تهران بودند مثل انارستان هایی که در گوشه گوشه شهر به چشم می خورد. به گفته حسینی، در نخستین نقشه رسم شده از تهران که از سال 1260 قمری به جا مانده، قسمت هایی از شهر که به حصار شهر نزدیک تر است همه باغ های شهری بودند که البته این باغ ها در وسعت کمتر در مناطق مسکونی هم دیده می شوند.

این محقق، تاریخ جمعیت تهران را در فاصله یی 82 ساله از سال های ابتدایی قاجار تا سال 1286 قمری، 15 برابر اعلام می کند. جمعیتی 155 هزار نفره که در این سال ها تغییراتی را هم در شهر ایجاد کرده بود. اما امروز از باغ های پرهیبت و بی انتهایی که تهران را به منطقه یی خوش آب و هوا تبدیل کرده بود تنها چند باغ مانده به اندازه تعداد انگشتان دست. در آماری که در سال 1901 میلادی از باغ های تهران گرفته شده تعداد آن 215 باغ اعلام شد.

در عرض 200 سال نخستین باغشهر تهران تخریب شد، باغ های شهر همه از بین رفته اند جز چهار باغ که یکی از آنها کاخ گلستان است که 80 درصدش در زمان پهلوی تخریب شد، پارک اتابک باغ دیگری است که الان سفارت روسیه است، باغ سفارت انگلیس و باغ فرمانفرما که در حال حاضر مجموعه کاخ مرمر که مجمع تشخیص مصلحت و نهاد ریاست جمهوری در محوطه آن قرار دارند. حسینی اما سیر تخریب باغشهرها را در دوره های مختلف تحت تاثیر عوامل گوناگون می داند.

وی معتقد است: «در دوره پهلوی اول، باغشهر اول و دوم با توجیه توسعه شهر و سیاست های نوسازی با چاشنی قاجارستیزی از بین رفتند و باغشهر شمیران تشکیل شد. هسته های باغشهر در شمیران در این دوران شکل گرفت که آن هم بعد از دهه 60 و وقوع انقلاب اسلامی از بین رفت.

در زمان پهلوی، هنوز در شهر زمین دست نخورده باقی بود تا در آن ساخت و ساز کنند و نیازی به تخریب باغشهر شمیران نبود، اما اشرافیتی در شمیران توسط سران حکومت پهلوی ایجاد شده بود که با تغییر حکومت، تمایلی به ادامه آنها نبود و همچنین حکومت پهلوی موفق شده بود ساخت و سازها را که جنبه سودآوری و تجاری دارند از طریق سرمایه گذاری و تشکیل کنسرسیوم صورت می گیرند به طرف مجتمع های تجاری یا مسکونی مثل آاس پ، اکباتان و.. سوق دهد. این باعث شد شمیران بیش از این از بین نرود و مورد هجوم گسترده قرار نگیرد.»
   
    *تجریش لذت دنیوی و شهرری توشه معنوی تهران

    مهدی معمارزاده، معمار و کارشناس میراث فرهنگی هم در ادامه سخنان حسینی، تخریب باغ ها در صدسال اخیر را به سه دوره تاریخی تقسیم کرد. به اعتقاد وی دوره سوم این تخریب ها که به زمان حال بازمی گردد، بدترین شکل ممکن آنها بوده است. وی دراین خصوص اظهار داشت: تخریب باغ ها را از زمان قاجار داشتیم چون درکی از آنچه رخ می داد، نداشتیم.

در حال حاضر هم این اتفاق می افتد، برای ساختن ساختمان ها و مجتمع های مسکونی و تجاری، درختان را قطع می کنند تا ساختمان ها بالابرود، اما آنچه جای تاسف به جا می گذارد این است که هیچ حرمتی برای درختان زنده یی که به راحتی دست به کشتن شان می زنند، قائل نیستند. در این بین معمارانی هم هستند که سکوت می کنند و به آنچه در جیب شان می رود تنها فکر می کنند.

معمارزاده با نگاهی انتقادی به طرح تفصیلی شهر تهران آن را طرحی فاقد استانداردهای کارشناسی دانست و اظهار داشت: «طرح تفصیلی تهران به هیچ وجه یک طرح کارشناسی نیست. دست کاری هایی که در طرح نخستین برای ایجاد طرح جدید انجام شد، کمر تهران را می شکند.»وی همچنین به طرح جدایی ری از تهران اشاره کرد و آن را غیر قابل تصور دانست.

به اعتقاد این معمار و کارشناس میراث، کسانی که می خواهند ری را از تهران جدا کنند، افرادی هستند که فهمی از این شهر ندارند: ارتباط تهران با لذت های دنیایی در تجریش و لذت های معنوی در شهر ری شکل گرفت، چگونه می توان این دو لذت را از یکدیگر جدا کرد. معمارزاده در ادامه سخنانش گفت: «محله عودلاجان نقطه شروع شکل گیری تهران است.

با حرکت از مرکز تهران به جهات مختلف جغرافیایی به باغ هایی با قدمت بیش از 100 سال می رسیم: باغ «اعتمادالدوله»، باغ «نگارستان »، باغ «بهارستان» (مجلس)، باغ «ظل السلطان» (مسعودیه)، باغ «امیر اتابک» (سفارت روسیه)، باغ «عشرت آباد» (پادگان سپاه)، باغ «ایلخانی» (بانک ملی مرکزی)، باغ «ملک الکتاب رشتی» (سفارت آلمان) و باغ «لاله زار». اینها از معدود باغ هایی هستند که بخش هایی از آنها تا امروز باقی مانده است: اما باغ نگارستان از قدیمی ترین باغ هاست که از دوره صفوی باقی مانده و فتحعلی شاه آنجا را به باغی باشکوه تبدیل کرد. متاسفانه اکنون تنها اثر بازمانده از آن باغ بزرگ به حوض خانه فتحعلیشاهی معروف است.

در حال حاضر تهران بیش از هر زمانی به پاکی و سرزندگی نیاز دارد و پیش از اینکه شیوه رایج آپارتمان و برج سازی این باقیمانده اندک را نیز از بین ببرد که در آن صورت تهران بیش از پیش صرفا به کانال هایی برای عبور خودرو تبدیل خواهد شد، مسوولان باید چاره یی بیندیشند. آنچه از باغ های تهران باقی مانده اند باارزش هستند و مدیران شهری باید با بازشناسی، احیا و حفاظت آن برای هویت بخشی و ارتقای کیفی فضاهای شهری بیش از پیش بکوشند.»
   
    *220 میلیارد تومان برای خرید هفت باغ قدیمی

    این برنامه دو میهمان دولتی هم داشت، رامین عرفانیان، معاونت فضای سبز سازمان پارک ها با حضور در جلسه درصدد اعلام اقدامات شهرداری و سازمان فضای سبز برای احیای باغ های تهران برآمد. عرفانیان با اشاره به وسعت بی حد و حصر تهران گفت: «تهران، شهری با سابقه 200 و چندساله که هشتمین شهر بزرگ دنیا شناخته شده است، 15 تا 20 درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده است. تمرکززدایی از دردهای اصلی مردم تهران است، مردمی که در سال های اخیر با مشکلات بیش از حد پایتخت، کم کم به فکر مهاجرت به شهرهای دیگر می افتند.»

وی با بررسی پیشینه گسترش این شهر اعلام کرد: «از سال 55 طرح گسترش 25 ساله تهران را داشتیم که باعث گسترش بیش از حد شهر شده است. اما در سال 91 بیش از 220 میلیارد تومان در منطقه یک شهرداری به اشخاص پرداخت شده تا هفت باغ قدیمی و مستند که به اسامی مختلفی معروف بودند در مناطقی چون اراج و ازگل به پارک عمومی تبدیل شوند. تعمیم این حجم پول برای واگذاری املاک برای پارک و فضای سبز عدد بزرگی است البته بحث عددی اش یک سوی قضیه است و راضی کردن و قانع کردن مالکان که بحث حقوقی دارد مشکلی دیگر است.»

وی با انتقاد از روند شهرسازی در تهران به بیان استانداردهای اروپا در قرن نوزدهم پرداخت و گفت: «ما اول شهر را ساختیم بعد از ساختن آن تازه به فکر درست کردن شهر افتادیم، شهر خیابان نداشت، بزرگراه نداشت، پارک و فاضلاب نداشت. اما بزرگ ترین چالش موجود، از نگاه ما دسترسی مردم به پارک است.

در اروپا در سال 1874 میلادی استانداردی مطرح شد که مهم ترین شاخص این استاندارد فاصله محل سکونت مردم با نخستین پارک بود. در این استاندارد باید فاصله هر خانه با نزدیک ترین پارک یک هکتاری، 300 متر و نزدیک ترین فضای سبز 100 هکتاری، 5 کیلومتر باشد. ما با این استانداردها خیلی فاصله داریم.»
   
   * آموزش های زیست محیطی قدم اول در فرهنگ سازی

    اما علیرضا قهاری، رییس انجمن مفاخر و معماری ایران با طرح سوالی از معاونت فضای سبز سازمان پارک ها فضای نقد از سازمان های دولتی را گشود. وی با مطرح کردن بودجه یی که از سوی عرفانیان برای خرید این باغ ها اعلام شده بود، گفت: «با اعلام اینکه اقدام سازمان پارک ها در جای خود برای جلوگیری از تخریب این باغ ها بسیار پسندیده بود، ولی سوالی که مطرح است این است که چه مقدار از هزینه یی که برای فضای سبز تهران صرف می کنید را می توانید برای آموزش عموم مردم اختصاص دهید؟

وقتی درباره شهر تهران یا هر شهر دیگری صحبت می کنیم از یک موجود یا فضای بی روح یا از کالبد صحبت نمی کنیم. مردم هستند که شهر را شهر می کنند. تهران بدون مردم ارزش ندارد، این مردمی که برایشان تصمیم می گیریم برایشان پارک و فضای سبز درست می کنیم حق دارند که با حقوق شان آشنا شوند. لااقل این سازمان می تواند مردم را به حقوق شان نسبت به داشتن و نگهداری فضای سبز آگاه کند.

انتظاری که از مسوولان مربوطه داریم پررنگ کردن بحث آموزش مردم است، آشنا کردن کودکان با درختان و محیط زیست از اقدامات ماندگاری خواهد بود که از خیلی از کارهای دیگر ارزشمندتر است. مردم ما بسیار مال دوست اند، اما هرآنچه به خودشان متعلق است نه آنچه مال عمومی است. اگر ما برای مردم احساس تعلق ایجاد کنیم می توانیم آنها را نسبت به حفظ اموال عمومی حساس تر کنیم.»

این نشست در حالی به اتمام رسید که کارشناسان غیردولتی خواهان مستند شدن پیشنهادات و ارائه آنها به سازمانی چون پارک ها و محیط زیست و سازمان های مرتبط شدند. تا دو مقام دولتی که در جلسه حضور داشتند و مثل همه مقام های دولتی دیگر جلسه را پیش از پایان ترک کردند، از دغدغه ها و پیشنهادات این کارشناسان مطلع شوند، شاید روزنه امیدی در این دوستان باز شود و مردم این بار فرار را به قرار ترجیح ندهند، بمانند و شهر بیمار را قدری تیمار کنند.

منبع: روزنامه اعتماد

انتهای پیام/

خبرگزاری تسنیم : انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.