به گزارش خبرگزاری تسنیم به نقل از وزارت نیرو، رودخانه کارون که زمانی از آن به عنوان بزرگترین و تنها رودخانه قابل کشتیرانی کشور نام برده میشد، پس از سالها مبارزه، در جدالی نابرابر با انسانها بر سر حیات خود، این روزها با قبول شکست، سخت ترین ایام عمر خود را به نظاره نشسته است.
کارون با جاری شدن از بلندای کوههای بختیاری، با ورود به هر نقطه موجب تشکیل تمدنهای بزرگی شده، که ارمغان این تمدنها در سرزمین خوزستان، توسعه و آبادانی برای مردم بوده است.
اما در سالهای گذشته تشدید آلایندهها و شور شدن آب این رودخانه که عامل عمده آنها حاصل دست بشر است، زنگ خطر را برای کارون و مردم خوزستان به صدا در آورده است.
در چند سال گذشته و با تشدید مشکلات رودخانه کارون، کارگروهها و ستادهای بسیاری برای جلوگیری از آسیب بیشتر به این رودخانه در خوزستان تشکیل شد که این نشست ها از ابتدای امسال و با انتشار خبر افزایش بیش از حد EC (شوری) رودخانه کارون بویژه در خرداد امسال، شکلی جدیتر به خود گرفت و در این میان مدیران ارشد خوزستان برای نخستین بار به مشکلات و بالا رفتن EC رودخانه کارون اذعان داشتند.
انتقال آب از سرشاخههای کارون، افزایش کشتهای مجاز و غیرمجاز در پایین دست کارون، برداشت بیرویه آب توسط کشت و صنعتهای نیشکر خوزستان، ورود زه آبهای این شرکتها به رودخانه، راه اندازی واحدهای غیرمجاز پرورش ماهی در مسیر این رودخانه، افزایش زمینهای اختصاص داده شده به نشاکاری برنج در پایین دست اهواز در امسال، ورود فاضلاب شهری و روستایی و بسیاری موارد دیگر، همگی به عنوان عواملی برای افزایش میزان EC رودخانه کارون نام برده میشود.
طرحها و پروژههایی که مدیران اجرایی آنها، هیچگاه حاضر به قبول این مسئله نیستند که فعالیتهایشان تاثیر مخرب بر کارون داشته است.
با آبگیری سد گتوند علیا در شمال خوزستان، این سد به محلی برای مناقشه میان مسئولان سد و کارشناسان حوزه محیط زیست و در این اواخر نیز مدیران ارشد خوزستان تبدیل شد و برخی بهره برداری از این سد را عامل اصلی بالا رفتن EC رودخانه کارون میدانند، در حالی که این امر همواره از سوی مدیران شرکت آب نیرو به عنوان متولی ساخت سد گتوند رد شده است.
از آغاز امسال میزان EC رودخانه کارون بویژه حد فاصل شهرستان اهواز تا شهرهای پایین دست مانند آبادان، خرمشهر و شادگان، افزایش بی سابقه یافته است و از سویی گزارشهای ارایه شده نشان میدهد سد گتوند در شوری سه چهار ماهه گذشته کارون تاثیر مستقیمی نداشته و این تغییرها نیز به طور عمده در مقطع اهواز، دارخوین اتفاق افتاده است و حال اگر سد گتوند وجود نداشت، گناه افزایش EC کارون باید به گردن چه نهاد و گروهی انداخته میشد.
بحران در انتظار شهرهای پایین دست
از زمانی افزایش EC رودخانه کارون نمود بیشتری پیدا کرد که پیامدهای منفی آن شهرهای پایین دست خوزستان را نیز در برگرفت و این امر اعتراض فرمانداران شهرهای آبادان، خرمشهر و شادگان نسبت به افزایش چهار تا 9 هزار میکروموسی EC آب این شهرها را در پی داشت.
این در حالی است که به گفته مسئولان خوزستان، میزان EC خروجی سد گتوند در امسال فقط یکهزار و 200 میکروموس بوده و تا رسیدن به اهواز نیز به دو هزار و 500 میکروموس افزایش یافته است.
براساس اظهار برخی کارشناسان، واحدهای غیرمجاز پرورش آبزیان در حاشیه رودخانه گرگر در حد فاصل سد گتوند تا اهواز، در شوری کارون نقش مهمی دارد و گفته میشود در چهار ساله گذشته بیش از یکهزار واحد غیرمجاز پرورش آبزیان در این منطقه احداث شده است.
اما آبی که با EC دو هزار و 500 میکروموس از مقطع اهواز خارج میشود تا رسیدن به پایین دست حداقل به پنج تا 9 هزار میکروموس میرسد که این امر به معنی نابودی کامل کارون و مشکلات اساسی در تامین آب شهرهای پایین دست خوزستان است.
حال باید دید چه اتفاق هایی در حد فاصل اهواز تا پایین دست کارون رخ میدهد که به یکباره، EC آب کارون در این مقطع به چند برابر واحد افزایش مییابد.
آبادان ازجمله شهرهایی است که در سه ماه نخست امسال، بالا رفتن EC آب کارون نقش موثری در کاهش کیفیت آب شرب آن داشته است، زیرا هم اکنون 30 درصد آب شرب موردنیاز این شهر از رودخانه بهمنشیر و 70 درصد دیگر نیز ازطریق طرح آبرسانی غدیر تامین میشود که با افزایش شوری و کاهش شدید کیفیت آب کارون حتی اختلاط این دو منبع نیز نتوانسته است کیفیت آب آبادان را بهبود ببخشد، حال بالا رفتن EC رودخانه کارون و وارد شدن آب شور خلیج فارس در این دو رودخانه نیز موجب کاهش شدید کیفیت آب در بهمنشیر و اروندرود شده است به گونه ای که در دهه نخست تیرماه امسال میزان EC بهمنشیر و اروندکنار به ترتیب پنج هزار و 600 و پنج هزار و 970 میکروموس بود.
با این وجود، وضعیت تامین آب شرب موردنیاز روستاهای شهرستان آبادان در شرایط بدتری قرار دارد زیرا تمام آب شرب موردنیاز این روستاها به طور مستقیم ازطریق رودخانه بهمنشیر با EC پنج هزار و 600 میکروموس تامین میشود.
خرمشهر نیز وضعیتی مشابه آبادان دارد و افزون بر مشکلات آب شرب این شهر که از طرح آبرسانی غدیر تامین میشود، آب موردنیاز روستاهای این شهرستان ازطریق رودخانه کارون تامین میشود که میزان EC کارون در مقطع خرمشهر در ششم تیر امسال 9 هزار و 250 میکروموس اعلام شده و طبق گزارشی که در دوم اردیبهشت امسال از سوی یکی از شرکتهای آب خوزستان ارایه شد، وضعیت EC رودخانه کارون در پایین دست به واسطه ورود زه آبهای نیشکر بویژه واحد دعبل خزایی بحرانی اعلام شده بود.
در میان مسایل و مشکلات مربوط به شوری آب رودخانه کارون در مقطع آبادان و خرمشهر، مشکلات شهرستان شادگان به عنوان شهری که 100 درصد آب شرب آن ازطریق رودخانه کارون تامین میشود، به فراموشی سپرده شده و این در حالی است که آب شرب در این منطقه با EC پنج هزار تا پنج هزار و 800 میکروموس در اختیار مردم قرار داده میشود که در کنار این مشکلات، خرابی یک ماهه دستگاه آب شیرین کن شادگان را نیز باید به سایر مشکلات تامین آب این شهرستان اضافه کرد.
کشتهای بی رویه، بلای جان کارون
بحث مدیریت در منابع آب در خوزستان بویژه در فصل تابستان، مسئله ای است که مدیران ارشد خوزستان همواره بر اجرای آن تاکید داشته اند که با وجود تصویب افزایش دو برابری نشا کاری برنج در تابستان امسال در جنوب اهواز و چشم پوشی از برداشت بی رویه آب توسط کشت و صنعتهای نیشکر، نشان میدهد مبحث کلان مدیریت در منابع آب خوزستان، تنها در حد حرف باقی مانده است.
برداشت تقریبی 50 درصد از دبی رودخانه کارون در پایین دست اهواز، موجب کاهش کمی آب این رودخانه و در نتیجه کاهش شدید کیفیت کارون شده است که عمده این برداشتها توسط واحدهای نیشکر در پایین دست اهواز انجام میشود و در کنار آن باید از ورود زه آبهای این واحدها به رودخانه کارون نیز به عنوان یکی دیگر از آلایندههای کارون نام برد.
بنا به گزارشها،در دهه سوم خرداد و دهه نخست تیر امسال حدود 270 میلیون مترمکعب اضافه بر برنامه در پایین دست، از آب رودخانه کارون برداشت شده که بی شک این برداشت بی رویه، از عوامل اصلی افزایش EC کارون بوده است و به عقیده کارشناسان، این برداشتهای بی رویه آثار مخربی در کشتهای پاییز و زمستان امسال خواهد داشت.
متولیان سد گتوند علیا بر بی گناهی خود اصرار دارند
در این بین مدیران سد گتوند علیا به عنوان یکی از متهمان ردیف نخست پرونده شوری رودخانه کارون، همچنان بر مواضع خود مبنی بر تعهدشان به مدیران خوزستان، در حفظ کیفیت و کنترل EC خروجی این سد اصرار دارند.
اما گزارشهایی از افزایش EC آب از مقطع اهواز به سمت پایین دست تا 9 هزار میکروموس، شاید نقش سد گتوند در شوری آب کارون را کمرنگ تر کرده و رابطه این سد را در ایجاد شوری کارون به حاشیه برده است.
با این حال بیشترین میزان EC در مقطع اهواز در 22 خرداد با سه هزار و 230 میکروموس به ثبت رسید که پس از آن مسئولان احساس خطر کرده و با راهکارهایی این میزان را در مقطع اهواز به دو هزار و 600 میکروموس کاهش دادند، اما بدیهی است اگر مسئولان به فکر راه حلی علمی و عملی برای کاهش قطعی EC کارون نباشند، بار دیگر این مشکلات میتواند کارون را به زانو در آورد.
در سالهای گذشته ساخت غیرمجاز حوضچههای پرورش ماهی در خوزستان و ورود زه آبهای حداقل یکهزار واحد غیرمجاز پرورش آبزیان در محدوده رودخانه گرگر و نیز افزایش این واحدها در مقطع اهواز تا خرمشهر از سه هزار هکتار به پنج هزار و 250 هکتار، کارون را با مشکلات بسیاری روبه رو کرده است.
در نشاکاری برنج در منطقه اهواز نیز که از سطح سه هزار و 560 هکتار به هفت تا 9 هزار هکتار افزایش یافته است، بارها توسط کارشناسان در نشست های تخصصی اعلام شد که برداشت آب برای افزایش این سطح زیرکشت در سال زراعی جاری، میتواند برای کارون آثار مخربی را در بر داشته باشد.
با وجودی که در ستاد خشکسالی خوزستان مقرر شد نشاکاری برنج ازطریق خشکه کاری ادامه یابد، اما اکنون هیچ کدام از این مزارع در جنوب اهواز از روش خشکه کاری استفاده نمی کنند و به نظر نمیرسد که سازمان جهاد کشاورزی خوزستان نیز تاکنون برای رواج این کار برنامه ای ارایه داده باشد.
مشقهایی که تنها برای سیاه کردن دفتر است
بحث مربوط به شوری رودخانه کارون مشکلی است که از دهه 70 در خوزستان مطرح شده و امروز به مشقی تکراری و بی فایده برای این رودخانه تبدیل شده است.
متاسفانه اکنون رودخانه کارون به مکانی برای رهاسازی بی رویه پسابهای صنعتی، شهری و کشاورزی تبدیل شده و کاهش دبی رودخانه به دلیل طرحهای انتقال آب در سرشاخههای آن، برداشت بی رویه و نیز پیشروی آب از سوی خلیج فارس، شوری آب این رودخانه را افزایش داده و موجب تشدید مشکلات کارون شده است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند: اکوسیستم گیاهی و جانوری رودخانه کارون به دلیل آلودگی بیش از حد این رودخانه در حال نابودی است و برخی گونههای جانوری که در گذشته در این رودخانه وجود داشته، در حال انقراض است.
در گذشته در حاشیه رودخانه گونههای گیاهی فراوانی وجود داشت که آلودگی رودخانه کارون و تاثیر آن بر روی اکوسیستم گیاهی منطقه موجب از بین رفتن بسیاری از گیاهان در حاشیه کارون شده است.
به این بخش باید مهاجرت برخی از گونههای پرندگان را نیز افزود که در گذشته حاشیه این رودخانه محلی برای برخی گونههای نادر و کمیاب پرندگان بود.
اما مهمترین مسئله اینکه، سلامت شهروندان خوزستان با افزایش EC رودخانه کارون در خطر است؛ مسئله ای است که بارها مطرح شده است و کارشناسان مختلف نظر خود را در این خصوص ارایه داده اند.
رودخانه کارون تامینکننده اصلی آب شرب خوزستان است که نه تنها آب شرب شهرهای حاشیه این رودخانه بلکه بسیاری از شهرهایی که در حاشیه آن نیستند را نیز تامین میکند و موضوع تخلیه زهآبهای کشاورزی بویژه در پاییندست رودخانه کارون در منطقه اهواز در چندسال گذشته رودخانه کارون را با بحران جدی روبه رو کرده است.
در خوزستان هیچ کس منکر ارزشهای اقتصادی بخش کشاورزی و یا خدمات کشت و صنعتهای توسعه نیشکر نیست اما میتوان با نگاهی علمیتر در این بخشها، از وجود این ظرفیتها در این استان استفاده بهتری کرد.
اگر مدیران تمامی عوامل شوری رودخانه کارون، همچنان سعی در تبرئه خود داشته باشند، نه تنها به حل مشکل این رودخانه کمکی نخواهد کرد بلکه بار دیگر این موضوع موجب دامن زدن به مجادله های درون استانی خواهد شد.
شاید دیگر زمان آن فرا رسیده باشد که به جای فرافکنی و برخورد تدافعی با معضلات و مشکلات کارون، با تشکیل کمیته ای نظارتی و تخصصی، مشکلات کارون ارزیابی شود و بهره برداران از این رودخانه در هر مقطع، مسئولیت تغییرهای کیفی کارون بزرگ در همان مقطع را بپذیرند.
انتهای پیام/