مسجد، مهمترین حلقه‌ارتباطی در جوامع اسلامی
خبرگزاری تسنیم:مسجد در محیط زندگی نه تنها جامعه را به وحدت فرا می‌خواند بلکه ساختار فضای روستایی و شهری را به سمت خویش متمرکز می‌سازد. محوریت مسجد در جهان اسلام حتی در جایگاه جغرافیایی آن نیز تأثیر و از این نظر مساجد در قلب اجتماعات اسلامی قرار دارد.
خبرگزاری تسنیم - علی رستمی
در دین اسلام محور و کانون تمامی فعالیت‌ها به مسجد ختم می‌شود و هیچ فعالیت و فعلی را نمی‌توان پیدا کرد که در آمیختگی و ارتباط با دین باشد، ولی به مسجد ختم نشده، یا مرتبط با مسجد نباشد، این امر مهم نشان از جایگاه و اهمیت محوری مسجد دارد. مسجد اولین پدیده جغرافیایی است که به محض فتح سرزمین‌های کفر توسط سپاه اسلام به عنوان نماد یگانگی، توحید و مبارزه با شرک و بت پرستی در سرزمین‌های تصرف شده بنا شد. پیامبر اسلام(ص) نیز در هجرت به مدینه اولین مکانی را که برای استقرار آیین اسلام بنا کرد مسجد قبا بود؛ تا مردم در حول محور این مکان مقدس به کسب فضایل انسانی و آموزه‌های دینی بپردازند.
مسجد یادآور استمرار وحدت بین مسلمین است که این یادآوری در روز سه، یا پنج نوبت با ندای "الله اکبر" و حضور مسلمانان در مسجد جهت اقامه نماز انجام می‌گیرد و دائماً به آنها لزوم حفظ این وحدت را گوشزد می‌کند. در هر منطقه جغرافیایی که مسجد حضوری فعال دارد، در آن نقطه شعاع نورانی وحدت در فضا آکنده شده و انتظار می‌رود اجتماعی آرام بدون تنش و اختلاف قابل مشاهده باشد.
در میان معابد و اماکن مذهبی ادیان زنده دنیا مسجد تنها عبادت‌گاهی است که از نظر شکل و فرم، معنا، محتوا و عملکرد ظاهر و باطن آنچنان از ظرفیّت و پتانسیل گسترده و بالایی برخوردار است که می تواند به عنوان نماد وحدت و انسجام معرفی شده مورد توجه برنامه‌ریزان فرهنگی قرار گیرد. وقتی بحث از فرم و ظاهر مسجد به میان می‌آید، منظور تمام ابعاد و اضلاع ظاهری و شکلی مسجد است و مراد ساختار فیزیکی و سازه‌ای و ظاهر آن به عنوان یک کالبد و ساختمان در فضای درونی روستاها و شهرهاست .این پیکره مقدس هم به عنوان یک واحد مستقل مذهبی، در فضای مسکونی و زندگی اجتماعی و هم به لحاظ عناصر و اجزاء تشکیل دهنده و مکمل آن، زمینه‌های وحدت آفرین و انسجام بخش را در ذهن تداعی می‌کند.
مسجد در محیط زندگی نه تنها جامعه بشری را به وحدت و همسویی فرا می‌خواند بلکه نوع ساختار فضای روستایی و شهری را با حضور خود چنان شکل می‌دهد که همانند نقطه ثقل و گرانیگاه، دیگر مکان‌ها و مناطق مسکونی، تجاری، فرهنگی و عبادی را نیز به سمت خویش متمرکز می‌سازد. جایی که مسجد حضور معنوی دارد، در کنار و جوار آن مراکز خدمات عمومی و عام المنفعه شکل می‌گیرد و این نوعی زمینه سازی جهت ایجاد همگرایی در این جوامع است. مراکز آموزشی، مدرسه، حوزه علمیه و دانشگاه نزدیکترین مراکز فرهنگی و دینی به مسجد است و پس از آن بازار شکل می‌گیرد. اگر نگاهی به حجره‌های بازار جوار مسجد، با دیگر مغازه‌های شهری داشته باشیم، میزان بهره‌مندی و تأثیرپذیری روحی و ذهنی و قداست خاص آن را نسبت به دیگر مراکز مشابه آن در خواهیم یافت. این حجره‌ها از نظر شکل شباهت‌های بسیاری نسبت به مساجد دارند، به همین خاطر با تأثیر پذیری از فضای معنوی مسجد، بسیاری از مدارس و بازارها به سبک و سیاق آن ساخته می‌شدند و غالب این مراکز نوعی وحدت و هماهنگی را از نظر شکل ظاهری با مسجد نشان می‌دهند.
الگو پذیری غالب خانه‌های ساخته شده، در ادوار گذشته از فرم و نمای مسجد در راستای همگون‌سازی و وحدت در خانه‌های عادی مردم، با خانه‌های خدا در روی زمین بوده است و در واقع خانه‌های مردم در ادامه فضای معنوی و فیزیکی مساجد شکل یافته که این امر از اصل وحدت رویه در توسعه فضای مسجد به درون اجتماع مردم تأثیر پذیرفته است.
معماران جهان اسلام، عشق و احترام را از مؤلفه‌های اصلی زیباشناسانه مساجد ذکر کرده‌اند، اگر نماز معراج مؤمن است که همینطور است پس مساجد اسلامی باید محل پیوند زمین به آسمان بهشتی باشند. این نگرش خواسته یا ناخواسته در معماری مساجد، مجال بروز و ظهور می‌یابد؛ به ویژه وقتی در نظر داشته باشیم که اصلی‌ترین کارفرمای ساخت و ساز مساجد در طول تاریخ، اهتمام قلبی و احترام معنوی خود مؤمنان بوده است. بیشتر مساجد اسلامی را مردم عادی کوچه و بازار با امکانات مادی و معنوی خود بنیان نهاده و ساخته‌اند. چه بسیار معماران و کارگران ساده ساختمانی که به صورت رایگان، یا با حداقل دستمزد در بنای مساجد کار کرده‌اند. در چنین حالتی آنکه متولی و کارفرمای ساخت مساجد است ، دل مؤمن است؛ چرا که مسجد خانه خداست و کسی که به ساختن مسجد اهتمام می‌ورزد، درخشت خشت بنا به خداوند می‌اندیشد و برای رضای او کار می‌کند.
تمامی مساجد موجود از حیث سمت و جهت قرارگیری دارای وحدت جهت و انسجام است. سمت و سوی همگی آنها به سوی کعبه، اولین خانه خداپرستی و توحید است. هیچ مسجدی را نمی‌توان یافت که جهت و زاویه‌ای غیر از این داشته باشد و این ساختمان ظاهری مسجد است که تمامی مسلمانان را نیز جهت می‌دهد و مسیر آنها را تنها به یک نقطه واحد منتهی می‌کند، نقطه‌ای که کمال و سعادت انسان تنها در حرکت در این مسیر روشن تعیین و تبیین می‌شود.
همچنین صدای اذان به‌گونه‌ای است که به صورت آنی و لحظه‌ای درگستره کره زمین قطع نمی‌شود. زیرا در هر لحظه هر موقعیت جغرافیایی واجد یک وقت شرعی در اوقات پنج گانه نماز است که بصورت مستمر و واحد و با انسجامی ناگسستنی، هیچگونه خلل و یا وقفه‌ای در برآوردن بانگ توحید ایجاد نمی‌شود و این صدا همه را به وحدانیت و دوری از شرک و بت پرستی دعوت می‌کند.
مساجد را می‌توان به منزله یک مرکز تجمع یاد کرد. تجمع کارکردهای گوناگون در عین وحدت در مسجد باعث شده است تا این مؤسسه اجتماعی دینی یکی از مهمترین حلقه‌های ارتباطی در جوامع اسلامی باشد. بدین ترتیب اگر مساجد را محور شکل گیری ارتباطات در جامعه اسلامی چه شهری و چه روستایی بدانیم سخنی به گزاف نگفته‌ایم. محوریت مسجد در جهان اسلام حتی در جایگاه جغرافیایی آن نیز تأثیر داشته از این نظر مساجد در قلب اجتماعات اسلامی قرار داشته‌اند.
انتهای پیام/
