محمد محمدرضایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، استاد دانشگاه پردیس قم و عضو دپارتمان فلسفه دین دانشگاه تهران در گفتوگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم گفت: در حال آماده کردن کتابی درباره فلسفه اخلاق هستم که در آن عمدهترین گرایشات و مکاتب اخلاقی مورد بحث و بررسی قرار گفته است.
پژوهشگر فلسفه دین و اخلاق درباره رویکرد اصلی این کتاب توضیح داد: محور این کتاب مواجهه فلسفی با اخلاق دستوری و بحث فرااخلاق است. به این معنا که کتاب به دو حوزه عمده وارد میشود؛ نخست بررسی فلسفی اخلاق سنتی و دستوری است، و دوم مواجهه با مباحث فراخلاقیای که ناظر به همان اخلاق دستوری میشود.
وی ادامه داد: اخلاق دستوری همان سنت مهم اخلاقی است که از یونان باستان تا زمان ما به حیات خود ادامه داده و مکاتب مختلف و گرایشات متنوعی را ایجاد کرده است. همه قضاوتها و ارزشگذاریهای اخلاقی در حوزه همین اخلاق دستوری میگنجد؛ اینکه میگوییم چیزی خوب یا بد است، خیر یا شر است، همه و همه مربوط به حوزه اخلاق دستوری میشود. اما مسئله فلسفی اینجاست که معیارهای عمده در این مکاتب و گرایشات اخلاقی چیست؟ یعنی مثلاً معیار خوبی و بدی واقعاً چیست؟ آیا معیار ما لذت است یا کسب قدرت و یا دیگر موضوعات؟ در این کتاب بررسی مکاتب اخلاقی با بررسی معیارهای اخلاقی آنها مورد تحلیل، ارزیابی و نقد قرار میگیرد.
بررسی معیارهای تکلیفگرایان و غایتگرایان
محمدرضایی در پاسخ به "تفکیک معیارهای مختلف مکاتب اخلاقی در کتاب شما چگونه انجام گرفته؟"، گفت: عمده مکاتب اخلاقی 2 نوع رویکرد دارند، برخی گرایشات اخلاقی معیارهایشان را بر مبنای غایتگرایی تعیین میکنند و برخی دیگر معیارها را بر مبنای تکلیفگرایی ارائه میدهند، مثلاً غایتگرایان چون نتیجه راستگویی را خوب میدانند، به راستگویی امر میکنند. اما تکلیفگرایان برمبنای اینکه عقل، خداوند، یا جامعه حکم میکند راستگویی خوب است، به راست گفتن دستور میدهند.
وی افزود: بررسی این معیارها و همچنین پرسش از اینکه چرا عقل، خداوند و جامعه باید معیار تکلیفگرایی قرار بگیرد یا چرا نتیجهگرا بودن در نزد غایتگرایان اهمیت دارد از جمله مباحثی است که تلاش شده در این کتاب مورد بررسی و تحلیل عقلانی قرار بگیرد.
استاد دانشگاه پردیس قم درباره مباحث فرااخلاق هم گفت: فرااخلاق ناظر به اخلاق سنتی و دستوری است و تلاش میکند به پرسشهایی که بنیاد آن اخلاق قرار میگیرد، پاسخ دهد، پرسشهایی مانند: چرا ظلم بد است؟ یا عدالت خوب است؟ فرااخلاق اینها را تعریف میکند. یا: اساساً بد و خوب از منظر فلسفه اخلاق به چه معنا است؟ بدی چیست؟ و خوبی چیست؟ و ... .
درباره اخلاق دینی هم عقلانی بحث کردم
محمدرضایی در پاسخ به اینکه مبنای نگارنده در بررسی مکاتب مختلف اخلاقی در این کتاب چه بوده، توضیح داد: مبنا بررسی عقلانی مکاتب بوده و میخواستم اقتضائات گرایشات مختلف از جمله اخلاق عقلگرا و اخلاق دینی را از طریق عقل بررسی کنیم. سعی کردم در این کتاب روشن کنم که حتی اگر اخلاق دینی را میپذیریم، بر مبنای عقل میپذیریم نه بر مبنای نقل یا کتاب آسمانی. چون قصد من این بوده که کتاب فلسفه اخلاق بنویسم و مبنای ما هم در چنین کتابی باید عقل باشد.
وی با بیان "ما اعتقاد داریم که عقل هم کتابی است که خدا نگاشته و اگر چیزی در آن هست از عنایات خدا است"، افزود: بر این مبنا بررسی عقلانی صرف تعارضی با ایمان ندارد. در فلسفه لازم است که تنها عقل را مبنای پژوهش و نگرش قرار دهیم.
پژوهشگر فلسفه دین در پاسخ به این پرسش «عقل در تاریخ فلسفه ساحتهای متفاوتی داشته و برای بررسی و نقد هر مکتبی نیاز داریم ساحتهای عقلانی پذیرفتهشده آنها را از هم تفکیک کنیم و یا در گام نخست آن موافقت داشته باشیم تا بتوانیم نقد درونی از آن مکتب داشته باشیم. بررسی و نقد شما، از درون صورت گرفته یا از بیرون؟» گفت: نقد و بررسی مکاتب و گرایشات اخلاقی مختلف بر مبنای ساحتهای عقلانی پذیرفته شده در هر مکتبی صورت گرفته، نه بر مبنای ساحتی که نزد نگارنده پذیرفته شده است. ازاینرو تلاش کردم نقدها و تحلیلها، نقد از درون باشد.
بهگفته محمدرضایی کتاب فلسفه اخلاق وی مراحل پایانیاش را طی میکند و بهزودی توسط انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی روانه بازار کتاب خواهد شد.
انتهای پیام/*