مصطفی محدثی خراسانی، شاعر و پژوهشگر شعر آیینی، در گفتوگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به کارنامه شعر عاشورایی به عنوان یکی از اصلیترین جریانهای شعر آیینی طی سه دهه پس از انقلاب گفت: اگر نگاهی به کارنامه شعر انقلاب بیندازیم و آن را بررسی کنیم، تأیید خواهیم کرد که شعر عاشورایی هم از نظر کیفی و هم از منظر کمی جایگاه خوبی داشته است. تلفیق شور و شعور در این ابیات بیش از اشعار پیش از انقلاب به چشم میخورد. رویکرد با این دید به شعر عاشورایی منجر شده تا بسیاری از اشعاری که طی سه دهه پس از انقلاب به نظم درآمدهاند، متفاوت با گذشته باشند.
وی ادامه داد: شعر عاشورایی چندین قرن گرفتار توصیف بود، توصیفاتی با صبغه بیان مصیبت، حزن و ماتم. این رویکرد تا دوره محتشم ادامه داشت تا اینکه بعد از او ورود شاعری کاشانی با عنوان عمان سامانی به عرصه شعر عاشورایی، تحولی جدید در این حوزه به وجود آورد و آن ورود مباحث عرفانی به این مقوله بود. گره زدن عرفان با عاشورا از عمان و اثر او با عنوان «گنجینةالاسرار» آغاز شد و خود او هم این نوع رویکرد را به اوج رساند. ما بعد از عمان در تاریخ ادبیات عاشورا رویکرد جدید دیگری را نمیبینیم تا اینکه انقلاب به پیروزی میرسد.
بعد از انقلاب چرایی جای چگونگی را در شعر عاشورایی گرفت
محدثی خراسانی یادآور شد: انقلاب حقیقتاً فضای جدیدی برای رشد و پویایی شعر آیینی و به تبع آن شعر عاشورایی ایجاد کرد. گره خوردن معرفت با بیان شعر از این دوره آغاز شد. در این دوره چرایی جای چگونگی را گرفت و بعد از آن با جریان دیگری به عنوان دفاع مقدس گره خورد. با توجه به این رویکردها در عرصه شعر عاشورایی، به نظر میرسد درخشانترین دوره حیات شعر آیینی در سه دهه انقلاب رقم خورده است.
این شاعر پیشکسوت آیینی در ادامه یکی از آسیبهای موجود در حوزه شعر عاشورایی را نگاه سطحی برخی شاعران به این حادثه دانست و اظهار داشت: در این میان رویکرد دیگری نیز در جریان است و آن سرودههایی است که در هیئتهای مذهبی ما قرائت میشود. در بسیاری از اشعاری که برای وقایع مختلف در این هیئتها خوانده میشود، شور بر شعور غلبه دارد که البته این را میتوان از منظر تاریخی نیز مورد بررسی قرار داد. یکی از مهمترین دلایل این است که مخاطب اصلی این هیئتها، عامه مردم هستند؛ به همین خاطر تلاش چندانی برای معرفتافزایی دیده نمیشود. خیلیها به دلیل مخاطب، تلاش نمیکنند تا هنریتر و عمیقتر به این مسائل بپردازند. هدف برقراری ارتباط عاطفی با کلام شاعر و مداح و ریختن اشک در مصائب و کف زدن در ایام عید است.
شور جای شعور را در هیئتها میگیرد
وی با بیان اینکه اشعار هیئتها عموماً در طول تاریخ در همین سطح بوده است، افزود: این رویکرد نیز بعد از انقلاب کمی تغییر کرد که دلیل آن ورود شاعرانی به این عرصه بود که هم از یک سو با مداحی بیگانه نبودند و از طرف دیگر با محافل ادبی قوی نیز در ارتباط بودند. شاعرانی مانند زندهیاد آقاسی و برقعی توانستند با میانداری رویکرد غالب را تا حدودی تغییر دهند. البته این کافی نیست، باید با برنامهریزی مدونتر این جریانسازی بیشتری در حوزه شعر آیینی ایجاد کرد.
محدثی خراسانی در ادامه در پاسخ به این پرسش که وظیفه شاعر و مداح چیست؟ آیا باید سطح شعر را تا درک مخاطب پایین بیاورد یا تلاش کند معرفت بیشتری به او بدهد، گفت: وظیفه شاعر و بعد از او مداح این است که فاصله این دو قطب را به هم نزدیکتر کند، اما این نیاز به برنامهریزی و کار بیشتر دارد. شاعر و مداح نمیتوانند به طور ناگهانی شعرهای عمیق و فاخر بخوانند؛ چرا که مخاطب نمیتواند بدون آشنایی قبلی با این مضامین ارتباط برقرار کند. کسانی که در دستگاه امام حسین(ع) کار میکنندف باید تلاش کنند تا پله پله سطح مخاطب را ارتقا دهند.
برخی خود را ملتزم به زانو زدن جلوی واعظ و استاد نمیدانند
این شاعر اهل بیت(ع) یکی از دلایل ایجاد این رویکرد در هیئات مذهبی را نگاه کاسبکارانه برخی از مداحها و شعرا به این حوزه دانست و یادآور شد:مشکل اینجاست که وقتی مداحی و مرثیهسرایی برای کسی شغل شد و نگاه تجاری بر نگاه معرفتافزایی جایگزین شد، دیگر نمیتوان انتظار تغییر رویکرد و فضا را در مخاطب انتظار داشت. وقتی برای کسی شرکت در هیئت امام حسین(ع) غم نان بود نه غم جان، همه چیز فنا میشود. در این صورت اشک جای معرفت را میگیرد.
به عقیده محدثیخراسانی، البته مداحهایی هم وجود دارند که به رغم وجود مشغله و مسائل اقتصادی بدون اینکه به این حوزه به چشم راهی برای کسب درآمد نگاه کنند، فعالیت میکنند. نمونه آن در این روزها هم وجود دارد. این نوع افراد هم بر شعر تسلط دارند و سره را از ناسره تشخیص میدهند و هم اصول مداحی را خوب میدانند. رسیدن به این درجه سیر و سلوک میخواهد که با نگاه تجاری منافات دارد.
گاه غم نان به جای غم جان مینشیند/ رسیدن به تأیید آلالله سیر و سلوک میخواهد
وی در ادامه به ارائه تعریف از شعر عاشورایی فاخر پرداخت و ادامه داد: شعر عاشورایی فاخر شعری است که نگاه اندیشمندانهای به موضوعات مذهبی و زندگی اهل بیت(ع) و نقش آنها در طول تاریخ داشته باشد. نگاهی که امثال فرید در اشعارشان داشتند. به عنوان نمونه این غزل از طهماسبی هم نقش تاریخی حضرت زینب(س) را در پیامرسانی کربلا نشان میدهد و هم مخاطب امروز را به اندیشیدن وا میدارد:
«سِرّ نی در نینوا میماند اگر زینب نبود
کربلا در کربلا میماند اگر زینب نبود
چهره سرخ حقیقت بعد از آن توفان رنگ
پشت ابری از ریا میماند اگر زینب...»
محدثی خراسانی در پایان تأکید کرد: رسالت امروز شعر عاشورایی بصیرتآفرینی در جامعه امروز اسلام است. اینکه چطور می توان از این واقعه تاریخی گریزی به رویدادهای امروز زد، رسالتی است مه شاعر اهل بیت(ع) باید از پس از آن برآید.
انتهای پیام/