به گزارش گروه بینالملل خبرگزاری تسنیم به نقل از مجله العصر، «ریچارد دبلیو مورفی»، سفیر و دیپلمات بازنشسته آمریکا که چند دهه از زندگی خود را در خاورمیانه سپری کرده است، میگوید: عربستانیها احساس میکنند که در دایره نفوذ ایران در عراق، سوریه، لبنان و بحرین محاصره شدهاند، تعامل با این وضعیت ذهنی مقامات عربستان بسیار دشوار است.
روزگاری منافع عربستان سعودی و آمریکا در خاورمیانه در نهایت هماهنگی به نظر میرسید، تا جایی که شاهزاده «بندر بن سلطان»، رئیس کنونی دستگاه اطلاعات این کشور و سفیر سابق عربستان در آمریکا یکی از با نفوذترین دیپلماتها در واشنگتن به شمار میآمد.
آن دوران به سر آمد، پادشاهی سعودی و فرستادگانش در کنار اسرائیلیها هفتهها تلاش کردند تا بر تصمیم آمریکاییها تاثیر بگذارند، ولی فایدهای نداشت. آنها ناگهان با توافق هستهای مرحلهای میان ایران و غرب در ژنو مواجه شدند و در نهایت، دولت «باراک اوباما» در مقایسه با سعودیها دیدگاه متفاوتی نسبت به مذاکرات هستهای اتخاذ کرد، ریاض بیم آن داشت که هرگونه کاهش تحریمهای تحمیلی بین المللی علیه ایران باعث اعطای نقش گستردهتر و خطرناکتر توسط این کشور در خاورمیانه شود.
علی رغم اینکه سعودیها همچنان متحد و هم یپمان نزدیک آمریکا هستند، ولی توافق هستهای با ایران اوج رقابت متقابل که از پایان جنگ سرد شروع شده است، را به وجود آورد.
از دههها پیش آمریکا برای تضمین ثبات در منطقه که حاکمان مستبد بر آن سطه دارند و خصومت علیه متحد دیگر واشنگتن یعنی اسرائیل در آن در حال گسترش است، به عربستان – جمعیت این کشور 30 میلیون است و بیشترین ذخایر نفتی را در خاورمیانه دارد - تکیه دارد. سعودیها از نقش خود به عنوان قدرت تاثیرگذار و با نفوذ در اوپک برای مهار عراق و ایران استفاده میکردند؛ همچنین از وجود پایگاه های ارتش آمریکا که زمینه را برای سلطه این کشور بر خاورمیانه فراهم می کند، حمایت کردند.
ولی جنبشها و انقلابهای عربی موازنه قدرت در خاورمیانه را دگرگون کردند، به ویژه بعد از سرنگونی «حسنی مبارک»، رئیس جمهوری مخلوع مصر که متحد نزدیک سعودیها و آمریکاییها از میان رفت.
همچنین آمریکا از جانبداری از یک طرف علیه طرف دیگر در نزاع فرقهای میان شیعه و سنی تردید کرد، در این نزاع عربستان سعودی حامی اصلی طرف سنی است.
در عین حال کشف منابع جدید نفت در آمریکا از اهمیت عربستان سعودی در استراتژی آمریکاییها کاست و طولی نکشید که ابتکارات دیپلماتیک اخیر دولت اوباما در مورد سوریه و ایران سران آل سعود که از پشت کردن متحد قدیمی خود بیم داشتند، را به وحشت انداخت.
«اف گرگوری سوم»، استاد مطالعات خاورمیانه دانشگاه ورمونت در اینباره میگوید: آمریکا همچنان در بسیاری از اهداف با عربستان سعودی اشتراک دارد، ولی اولویتهای آمریکا به صورت قابل توجهی با اولویتهای عربستان تغییر کرده است، زمانی که در دیدگاههای متضاد عربستان و آمریکا درباره انقلابهای عربی و چگونگی برخورد با ایران تامل کنید، ناگهان تغییر ناگهانی بازار انرژی را مورد توجه قرار میدهید، موضوعی که از محوریت کشورهای حاشیه خلیج فارس میکاهد و در آنجا در مییابید که همه این مسائل در تغییر مبنایی که روابط عربستان و آمریکا بر آن استوار است، سهیم است.
گرگوری میافزاید: آمریکا دارای تضادهای مهمی با عربستان است، از جمله موضع گیری طرفین در قبال نزاع اسرائیل و فلسطینیان و گسترش جریانهای بنیادگرای اسلامی، ولی باراک اوباما تصمیم بر کاهش تضادها با رهبران ایران گرفته و به نظر میرسد که این مسئله خشم سران ریاض را به خاطر خصومت ریشهای آنها با ایران برانگیخته است.
واکنش ریاض به توافق ژنو محتاطانه بود، خبرگزاری رسمی عربستان (واس) در اینباره نوشت: اگر حسن نیت وجود داشته باشد این توافق میتواند، گام اول به سوی حل و فصل جامع برنامه هستهای ایران باشد.
ولی پس از آن مسئولان عربستانی و تحلیلگران این کشور از اینکه فرصت دیگری در زمینه مشروعیت بخشی به انرژی هستهای ایران و کاهش تحریمها که ارزش آن میلیاردها دلار است، ابراز نگرانی کردند. این درحالی است که حمایت ایران از دولت سوریه باعث شده، دمشق پیروزیها و دستاوردهای مهمی را طی ماههای اخیر به دست آورد.
آل سعود از این بیم دارد که هرگونه دستاورد میدانی نظام سوریه به بسط نفوذ و سلطه ایران در منطقه منجر شود. از دیگر مسائلی که زنگ خطر را برای سعودیها به صدا درآورده است، سینگالهای آشتی جویانه ترکیه – متحد ریاض در حمایت از معارضان سوری و گروههای مسلح در سوریه – در قبال ایران است که از جمله آنها میتوان به دعوت رسمی «رجب طیب اردوغان»، نخست وزیر ترکیه از «حسن روحانی»، رئیس جمهوری ایران برای سفر به ترکیه اشاره کرد.
بعد از اعلام حصول توافق هستهای ایران، کاربران عربستانی توئیتر از طریق توئیتهای خود نگرانی و ترس خود را از پشت کردن آمریکا به کشورشان ابراز کردند.
با این اوصاف، این نگرانیها با واقعیتهایی که بر تداوم همکاری عربستان و آمریکا در زمینههای متعدد از جمله مبارزه با تروریسم، متناقض به نظر میرسد.
«توماس دبلیو لیبمن»، پژوهشگر امور خاورمیانه و مولف کتابهای متعدد در زمینه روابط عربستان سعودی و آمریکا میگوید: ما گارد ملی آنها را در بوته آزمایش قرار میدهیم و اقدامات امنیتی لازم را در نظر میگیریم و آموزشهای امنیتی از چاههای نفت و سکوهای صادرات و دیگر تاسیسات مربوط به آن را مورد آزمایش قرار میدهیم و در حال حاضر یکی از بزرگترین معاملات سلاح تاریخ را انجام میدهیم.
علی رغم تمام آنچه که در مورد کاهش تکیه بر نفت عربستان سعودی گفته میشود، ریاض تولید کننده بسیار مهمی در بازارهای جهانی به شمار میرود.
ولی هیچ کدام از اینها نمیتواند، اختلاف دیدگاه مبنایی طرفین در مورد توافق ژنو را کتمان کند، چراکه آل سعود پرونده هستهای را یکی از محورهایی میداند که جنگ نیابتی فرقهای در سوریه بر حول آن میچرخد، جنگی که در دهههای آینده دامن سراسر خاورمیانه را خواهد گرفت و آنها را در تقابل با دشمن تاریخیاشان قرار خواهد داد.
«برنارد هیکل»، استاد مطالعات خاور نزدیک دانشگاه «پرینستون» آمریکا میگوید: یکی از منابع سعودی نزدیک به مراکز تصمیم گیری در ریاض به من خبر داد که آل سعود تاکنون نتوانسته است، با شکست خود در سوریه مقابله کند و ناچار خواهد شد در آینده در داخل عربستان به نبرد با آنها بپردازند.
مشخص نیست، پیشنهاد سعودیها برای پیروزی در سوریه چیست، حمایت گسترده آنها از گروههای معارض سوری و گروههای مسلح سلفی جهادی – در حالی که بر کسی پوشیده نیست که آنها با گروههای سلفی جهادی که در سوریه میجنگند در ارتباط هستند و حتی نیروهای خود را نیز به سوریه میفرستند - که در سوریه میجنگند، باعث ایجاد تنش در سطوح مختلف در تمام منطقه شده است.
بعد از دو انفجار تروریستی متوالی در مقابل سفارت ایران در بیروت که منجر به کشته شدن 23 نفر شد، رسانههای عربی گزارشهایی را با این مضمون منتشر کردند که انفجار مذکور پیامی به ایران قبل از شروع مذاکرات ژنو بود. اما یک روز از آن انفجارهای تروریستی نگذشته بود که روز بعد از آن یک گروه شیعی در عراق مسئولیت خمپارههای شلیک شده از مرزهای این کشور به طرف عربستان را بر عهده گرفت.
رسانههای خبری عربستان پس از آن نقدهای تندی «علیه طارق الحمید»، یکی از نویسندگان و تحلیلگران جهان عرب مطرح کردند. وی با تشبیه باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا به «مادر ترزا»، راهبه معروف آلبانیایی که دو گونه راست و چپ خود را به امید آشتی با دشمنانش به سمت آنها میگرفت، او را مورد تمسخر قرار داد.
تمام تلاشهای آمریکا حتی سفر «جان کری»، وزیر امور خارجه این کشور به ریاض، برای رفع نگرانیهای سعودیها بیثمر بود.
مقامات عربستان ماه گذشته با مخالفت با عضویت غیر دائم خود در شورای امنیت سازمان ملل، خشم خود را از توافق ایران و آمریکا در مورد سوریه اعلام کرد که بسیاری از تحلیلگران این اقدام را ناموفق ارزیابی کردند.
معلوم نیست که مقامات عربستانی به جز این اقدامات دست به چه کارهای دیگری میتوانند بزنند، به ویژه اینکه دولت باراک اوباما تصریح کرد که بدون تردید او هیچ علاقه و توجهی به خشم سعودیها ندارد؛ چرا که آنها پناهگاه دیگری برای حفاظت از خود در قبال ایران ندارند.
طی دو ماه گذشته عربستان سعودی حمایتهای خود از گروههای مسلح تروریستی در سوریه را افزایش داده است. یکی از مسئولان آمریکایی که نخواست نامش فاش شود، در اینباره گفت: سعودیها با طرفهایی در ارتباط هستند و همکاری دارند که واشنگتن از آنها متنفر است، اگرچه تاثیر گذار هستند، این گروههای سلفی جهادی به سوریهای چشم دوختهاند که در آن علویها و مسیحیان نه به صورت اقلیت در آنجا زندگی کنند، اصلا جایی نداشته باشند، در حالی که هر گروهی غیر از این گروهها در سوریه روی کار آید، حداقل این اقلیتها را به عنوان دشمنانی که باید سرشان را برید، به شمار نمیآوردند.
سعودیها معتقدند که آشتی میان آمریکا و ایران، تهران را تبدیل به متحد واشنگتن در منطقه خواهد کرد. این موضوع را اخیرا یک روزنامه سعودی در ستونی که نویسنده آن مشخص نبود، عنوان کرده است: مذاکرات ژنو مقدمهای برای آغاز فصل جدیدی از نزدیکی میان آمریکا و ایران است.
شاید این امر در سایه انزجار و تنفر و خصومت مقامات ایران نسبت به آمریکا بعید به نظر برسد، ولی «عبد الله بن عبد العزیز»، پادشاه عربستان و دیگر مقامات آن دوران محمد رضا شاه پهلوی در ایران را فراموش نکردهاند، کسی که از او تحت عنوان بزرگترین دوست و متحد آمریکا در منطقه یاد میشد.
انتهای پیام/