به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در حال حاضر چندین مجموعه تاریخ فلسفه اسلامی در بازار کتاب وجود دارد. تاریخ فلسفههای حنا الفاخوری، م.م. شریف، هانری کربن و سیدحسن نصر بخشی از این آثار است. تالیف و انتشار مجموعه تاریخ فلسفه اسلامی دیگری آن هم در قالب 5 جلد، حتما باید وجه مهمی داشته باشد. قاسم پورحسن، پژوهشگر فلسفه اسلامی و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اخیرا مشغول تالیف مجموعه 5 جلدی تاریخ فلسفه اسلامی است و انگیزهاش از تالیف این اثر را غفلت از موضوعات مهمی تاریخی قلمداد کرد که در اکثر تواریخ فلسفه پیشین ناگفته مانده است. پورحسن تلویحا معتقد است که تاریخ فلسفه اسلامی، جریانی مستقل از تاریخ فلسفه یونانی است و نه صرفا فلسفه اسلامیشده یونان! بنابر اعتقاد پورحسن این اندیشه را میتوان تاریخ اندیشه شرقی در برابر تاریخ اندیشه غربی (در معنای مورد استفاده سهروردی) شمرد.
به عقیده این پژوهشگر فلسفه اسلامی آغازگاه و خاستگاه فلسفه اسلامی نه اندیشه یونانی، بلکه حکمت خسروانی و باستانی ایران است؛ این استاد دانشگاه فراتر از آن، با اعتقاد مبتنی بر شواهد تاریخی اعلام میکند که حتی بسیاری از عناصر فکر یونانی، از جمله در اندیشه فیلسوفانی مانند آناکساگوراس، افلاطون و نوافلاطونیان برگرفته از اندیشه شرقی و باستانی ایرانی و حکمت خسروانی است. پرداختن به این وجوه در فلسفه اسلامی انگیزه اصلی پورحسن برای تالیف مجموعهای دیگر از تاریخ فلسفه اسلامی شده است؛ اما تا زمانی که بتوانیم به طور دقیق دریابیم این تاریخ فلسفه تا چه حد تاریخی «دیگر» است باید دستکم 5 سال دیگر منتظر ماند؛ آنچه در ادامه میآید مصاحبه با قاسم پورحسن درباره این تاریخ فلسفه 5 جلدی است:
قاسم پورحسن، عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی در گفتوگو با تسنیم درباره تاریخ فلسفه اسلامیای که هماکنون در حال تالیف آن است گفت: این تاریخ فلسفه اسلامی در قالب یک مجموعه 5 جلدی توسط انتشارات سمت منتشر میشود؛ این مجموعه از پیشینههای حکمت خسروانی و ایرانی آغاز میشود و در نهایت با بررسی فلسفه علامه طباطبایی ختم خواهد شد.
وی درباره وجه تمایز این تاریخ فلسفه با دیگر تواریخ فلسفه موجود توضیح داد: در این اثر بسیاری از نگفتههایی که باید در تاریخ فلسفههای گذشته ذکر میشده اما مورد بررسی قرار نگرفته، به بحث گذاشته شده است و از این نظر دارای نوآوریهایی است که کمتر در محافل علمی ما طرح شده است.
به گفته پورحسن در این تاریخ فلسفه اسلامی بحثهای مربوط به پیشینه ایرانی فلسفه اسلامی به شکلی واقعگرایانه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است؛ وی در همین خصوص گفت: نخواستیم موضوع پیشینه ایرانی و تاثیرپذیری از حکمت خسروانی را صرفا از این جهت که ذکری از آن شده باشد مطرح کنیم. در این تاریخ پیشینه ایرانی بسیاری افکار فلسفی مورد بحث و تحلیل دقیق و تاریخی قرار گرفته است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد:همچنین در این تاریخ فلسفه نسبت حکمت خسروانی با حکمت یونانی را بررسی کردهایم و در دوره اسکندریه نسبت مدرسههای یونانی و اسکندری را با مدرسههای ایرانی مورد تحلیل قرار دادهایم.
پورحسن با بیان اینکه من قائل به جریان خطی وانتقال صرف مرکزیت علم و حکمت از یونان و مراکز یونانیمابی به ایران و سرزمینهای اسلامی نیستم، افزود: در مجموعه 5 جلدی تاریخ فلسفه اسلامی نشان خواهم داد که مدرسههای ایرانی در همانزمان انتقالی آنچنان پررونق بودهاند که در سال 529 تنها به فاصله 2 سال، 7 نفر از مهمترین حکیمان وارد مدرسههای ایرانی میشوند؛ یعنی حکمای آن زمان به خوبی با مدرسهها و مکاتب ایرانی آشنا بودهاند و ما ثمرات علمی و حکمی بسیاری داشتیم.
به گفته این استاد دانشگاه در دوره انتقال علم و حکمت از اسکندریه به سرزمینهای اسلامی، ایران مراکز علمی و مدرسههای بسیاری داشته و حکیمان این دیار فکر و اندیشه خاص خود را داشتهاند؛ بنابراین مرکز علمی جندی شاپور طی یک اتفاق و به طور دفعی شکل نمیگیرد، بلکه برآورد و برآیندی از همین مدرسههای ایرانی بوده است.
پورحسن گفت: در تاریخ فلسفه اسلامی که هماکنون کارهای پژوهشی و تدوین آن در حال انجام است تحلیلی نسبت به تاثیرگذاری یونان بر ایران و اسلام هم خواهیم داشت و درباره دوره ترجمه بحث خواهیم کرد و تلاشی برای تبیین فرایند 3 مرحلهای ترجمه صورت میگیرد. همچنین بحث خواهیم کرد که چرا این فرایند نیاز به تحلیل مجدد تاریخی دارد.
این پژوهشگر تاریخ فلسفه اسلامی درباره شیوه تبویب تاریخ فلسفه 5 جلدیاش گفت: این تاریخ فلسفه با بررسی و تحلیل مکتب به مکتب پیش میرود؛ جلد نخست آن از بررسی حکمت باستانی ایران و حکمت خسروانی آغاز میشود تا ابونصر فارابی. در جلد دوم فارابی را به عنوان موسس فلسفه اسلامی معرفی میکنیم و علاوه بر بحث درباره اندیشه این فیلسوف بزرگ اسلامی ابنسینا و متاثران از او را تا سهروردی مورد بحث و تحلیل قرار میدهیم.
وی ادامه داد: جلد سوم این تاریخ فلسفه مکتب مراغه و خواجهنصیرالدین طوسی را پوشش خواهد داد؛ یعنی بحثهایی را که در مکتب مراغه وجود دارد بررسی میکنیم و شاگردان خواجه نصیر را هم مورد بحث قرار خواهیم داد. همچنین مکتب مراغه را نسبت به فلسفههای قبل از خود و همچنین پالایشی که در این مکتب نسبت به سنت مشائیان صورت میگیرد، به بحث خواهیم گذاشت.
به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی مکتب مراغه از این حیث اهمیت دارد که نخستین تحصیلات سهروردی به همراه فخر رازی در این مکتب صورت گرفته و این فیلسوف تاثیرگذار از مکتب مراغه به اصفهان رفته و کار فکری خود را دنبال کرده است.
پورحسن در ادامه گفت: در جلد چهارم این تاریخ فلسفه اسلامی مکتب شیراز را بحث به بحث میگذاریم و تاثیرات فلسفیای که مکتب شیراز بر مکتب اصفهان داشته را مورد تحلیل قرار میدهیم. سپس در جلد بعدی مکتب اصفهان را مورد بررسی قرار داده و 4 طبقه صدرایی بعد از ملاصدرا را بحث میکنیم و در انتها هم فلسفه علامه طباطبایی را بررسی خواهیم کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طبلاطبایی درباره زمان انتشار این تاریخ فلسفه اسلامی به خبرنگار تسنیم گفت: با توجه به حجم کار و مشکلاتی که در زمینه نشر وجود دارد احتمالا میتوانیم در هر سال تنها 1 جلد از این اثر را چاپ و منتشر کنیم. ضمن اینکه با توجه به نوآوریهایی که در این اثر 5 جلدی وجود دارد، ما نیازمند زمان بیشتری برای تحقیق هستیم.
وی در پایان درباره همکاریاش با پژوهشگران دیگر برای تالیف این اثر حجیم گفت: بیشتر مطالعات و تحقیقاتی که من انجام دادم و در این کتاب استفاده خواهد شد، پژوهشهایی است که قبلا کار کردم اما در پژوهشهای اختصاصی هر رشته مثلا در زمینه تصوف دوره اول اسلامی و در حوزه عرفان و یا بحثهای مربوط به زرتشت از دیگران کمک خواهم گرفت؛ در واقع ما یک تیم هستیم و نزدیک به 10 نفر از استادان که در زمینه تاریخ فلسفه و حکمت اسلامی توانمند هستند و کارهای تخصصی انجام دادهاند با مدیریت من این کار را پیش خواهند برد.
انتهای پیام/