بررسی ادبیات انقلاب با غلبه شعر از واکاوی ژنریک تا نقد مافیای روشنفکری ادبی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نشست بررسی ادبیات انقلاب اسلامی با حضور ادیبان صابر امامی، علی داودی، ناصر فیض، محمدکاظم کاظمی و محمود حبیبی کسبی عصر دیروز در حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد.

اعتراض امام(ره)؛ آغازگاه ادبیات انقلاب اسلامی

صابر امامی استاد دانشگاه و شاعر انقلاب اسلامی در این نشست با بیان این که از چند منظر می‌توان به ادبیات انقلاب اسلامی نگاه کرد، اظهار کرد: یک نگاه تاریخی و از منظر زمانی است. یعنی وقتی می‌خواهیم بگوییم ادبیات انقلاب و از آن تعریفی ارائه دهیم ادبیاتی بعد از سال 57 در این سرزمین به وجود می آید. در این صورت سوال پیش می آید که بعد از سال 57 در کنار شعر و داستان انقلاب افراد دیگری که معتقد به انقلاب اسلامی نبودند و شعر  و داستان گفته‌اند، آیا می‌شود تولیدات آن ها را هم جزء ادبیات انقلاب قرار داد؟ و آیا ادبیات انقلاب اسلامی واقعا از سال 57 آغاز شده است؟ در نتیجه نمی توان تنها از منظر زمان تعریفی برای ادبیات انقلاب اسلامی ارائه داد.

امامی ادامه داد:در تعریف ادبیات انقلاب اسلامی باید مفاهیمی که به محتوا بر می‌گردد، لحاظ شود، به نظر می‌رسد ادبیات انقلاب اسلامی ادبیاتی است که در ادامه و کنار فریاد اعتراض بنیانگذار انقلاب امام خمینی (ره) از سال 1341 به بعد تولید کنندگان هنر شعری که با او و صدای او همراه شده اند و در محور ندای امام و در راستای حرکت های انقلابی امام (ره) به حرکت پرداخته اند و جبهه فرهنگی حرکت امام را تقویت کرده اند ادبیات انقلاب اسلامی را شکل داده اند. ادبیات انقلاب اسلامی با شروع اعتراض امام (ره) آغاز شد و طنین این حرکت در دل جامعه و جامعه هنری می بالد و رشد می‌کند و به اوج می‌رسد و با انقلاب 57 و پیروزی نظامی، سیاسی و اقتصادی این ادبیات گسترده می شود و فراگیر می شود.

وی با اشاره به این که حرکت های آزادی‌خواهانه و استقلال طلبانه و مقاومت ملی و مذهبی ایران در طول تاریخ وجود داشته است، عنوان کرد: هر کدام از این حرکت‌ها متولی خود را داشت، جامعه در طول تغییر و تحول‌هایش ادبیات‌هایی داشته، اما آن ادبیات را به طور مثال با عنوان ادبیات مشروطیت مطالعه می‌کنیم اما وقتی پرچمداری به امام (ره) می رسد، ایشان ویژگی های خاص خود را دارد که ممکن است در حرکت مصدق، آیت الله کاشانی و مدرس و... وجود نداشته باشد.

این استاد دانشگاه با تاکید بر این که طنین و ریشه‌های محتوای شعر انقلاب اسلامی در شعر 1400 ساله فارسی دیده می‌شود، گفت: شعر انقلاب اسلامی فرزند خلف شعر 1400 ساله فارسی است. اما باید مرزی را برای تعریف ادبیات انقلاب اسلامی داشته باشیم.

تاکید کاظمی بر گرایش مردمی شعر انقلاب

محمدکاظم کاظمی شاعر شناخته شده افغانستانی هم در نشست بررسی ادبیات انقلاب اسلامی بر مردمی بودن شعر انقلاب اسلامی تاکید کرد و گفت: شعر بعد از انقلاب اسلامی به دلیل مردمی بودن به سمت قالب های کهن و کلاسیک گرایش داشته است.

کاظمی با اشاره به این که قالب شعر انقلاب در سال های اول پیروزی انقلاب اسلامی کلاسیک بوده است، اظهار کرد: شاعران مطرح بعد از انقلاب به خصوص در سال های اول بیشتر در قالب کلاسیک شعر سروده اند و این موضوع ناگزیر بوده است چرا که انقلاب اسلامی رویکردی مردمی داشته است.

وی تصریح کرد: مردم از گروه های اجتماعی بودند که با فضاهای شعر کلاسیک بیشتر انس و الفت داشتند و به همین دلیل شعر بعد از انقلاب به سمت قالب های کلاسیک و کهن گرایش داشته است و در محافل مذهبی و جنگ و دفاع مقدس  با مخاطبان ارتباط برقرار می کند. طبیعی است که شعر بعد از انقلاب به سمت مردم رفته است و شعری که می‌خواسته آوانگارد تر و نو تر باشد گرایشی مردمی پیدا کرده و از موضع خود کمی عقب نشسته و نباید تردید کرد که شعر انقلاب در سال های آغازین از لحاظ فرم و بیان با شعر قبل از انقلاب فاصله پیدا کرده است.

این شاعر با اشاره به فاصله زمانی شعر نیما تا انقلاب اسلامی، عنوان کرد: در طول این زمان شعر کلاسیک هم کمی پیشرفت کرده بود و شعر کلاسیکی که شاعران در دوران انقلاب به آن بازگشتند شعر دوران مشروطیت و امثال شهریار و عماد نبود و به روز شده بود. می بینیم که بسیاری از مضامین مسائلی که پیش از انقلاب در شعر نو مطرح می شده در شعر کلاسیک بعد از انقلاب هم قابل طرح است.

کاظمی درباره شعر نو نیز گفت: درست است که برخی از شاعران بعد از انقلاب عمده آثارشان در قالب شعر نو است، اما شعر نو آن ها از لحاظ قوت و کیفیت به شعر نویی که قبل از انقلاب به اوج خود رسیده بود فاصله دارد. به نظر می رسد برخی تجربه ها از صفر آغاز می شوند و این اتفاق ناگزیر بود اما اتفاق خوبی نبود. شاعران انقلاب از لحاظ فکری و محتوایی با جریان‌های روشنفکری که شعر نو و آزاد می‌سرودند میانه خوبی نداشتند و در سال‌های اول می بینید که بسیاری از شاعران جریان روشنفکری اشعارشان در مقابل انقلاب است و شاعران انقلاب هم بر علیه آن ها شعر می‌گفتند. مرحوم سید حسن حسینی شعر  در رد شعر "با چشم‌های" شاملو دارد. طبیعی است که وقتی با جریانی تقابل داشته باشیم از تجربه ها و دستاوردهای فرمی شعر که ممکن است ربطی هم به محتوای اثر نداشته باشند غافل می ماند.

این شاعر با بیان این که جریان پیشرو شعر انقلاب که از کلی گویی فاصله می‌گیرد در دهه های 70 و 80 مطرح می شود، اظهار کرد: نسل شاعران دهه 70 و 80 از لحاظ فرم، صورت و امکانات بیانی و عینی و تجربی بودن شعر ها غنی تر هستن اما شور و هیجان و حس و حال معنوی اشعار ابتدای انقلاب در شعر های دهه های بعدی کم تر است.

حبیبی‌کسبی: پخش کتاب، در دستان مافیای روشنفکری

محمود حبیبی کسبی شاعر نیز با اشاره به این که بزرگترین اتفاقاتی که باید بعد از انقلاب به وقوع بپیوندد بازگشت به ارزش‌ها و باورها و اعتقادهای مذهبی بومی و ملی است، گفت: قرار است با رجعتی که پس از انقلاب اسلامی در سطح اجتماع و به لحاظ فرهنگی اتفاق می‌افتد هنر هم همراه شود و شعر هم از آن جا که شاکله خود را از زبان و کلمه وام می‌گیرد مستقیم ترین ارتباط را توانست با این بازگشت برقرار کند.

وی افزود: متاسفانه کلمه "بازگشت" امروزه از آن جایی که همه روشنفکر شده‌ایم بار منفی پیدا کرده است در حالی که این بازگشت مقدس و مبارک است. بازگشت در شعر پس از انقلاب اسلامی هم در فرم و هم در محتوا اتفاق می افتد.

حبیبی کسبی گفت: پیش از انقلاب اسلامی جریانی وجود داشته که می‌خواسته به بهانه جهانی شدن و مدرن شدن به طور کل قالب‌های کهن را کنار بگذارند و بهترین شاعران هم که پیش از انقلاب اسلامی در قالب های کهن شعر های خوب می گویند جامعه روشنفکری آن را نمی تواند بپذیرد چرا که قرار است هر چیزی که رنگ و بویی از ارزش ها و باورها دارد کنار گذاشته شود.

این شاعر جوان با انتقاد از این که پیش از انقلاب اسلامی پخش کتاب در دست مافیای روشنفکری بوده است، عنوان کرد: هنوز هم پخش آثار ادبی در دست مافیای روشنفکری است و اجازه نمی‌دهند کتاب ها به خوبی پخش شود. انقلاب اسلامی غفلتی که پیش از انقلاب اسلامی در ادبیات رخ داده بود اصلاح کرد.

فیض: هنوز به شعر طنز مطلوب نرسیده‌ایم

ناصر فیض مدیر دفتر طنز حوزه هنری هم در این نشست با اشاره به این که طنز مکتوب پیش از انقلاب اسلامی به دلیل شرایط خاص و محدودیت‌های بیش از حد به سمت نوع خاصی از ادبیات می‌رفت، اظهار کرد: طنزی که باید به معضلات جدی دست بگذارد را خیلی کمتر در ادبیات پیش از انقلاب اسلامی می بینیم. رسانه‌ها هم اگر ستون طنزی داشتند به مسائل جدی نزدیک نمی‌شدند و گاهی تنها برای آن که سوپاپ اطمینان حکومت باشند با شخصیت سیاسی شوخی می‌کردند و به طور مثال در دوره‌ای کاریکاتور هویدا را هم منتشر کردند.

فیض گفت: پایه و اساس طنز تضادها و تناقض‌ها است، بعد از انقلاب اسلامی نگاه‌ها و دیدگاه‌های مختلف وجود داشته است و همه باعث می‌شد که درهم ریختگی در مورد طنز وجود داشته باشد تا این که جریانی مثل مخالفت با آمریکا و واژه هایی مثل عمو سام در شعر و ادبیات طنز حضور پیدا می کند و بهانه‌ای پیدا می‌شود که به این شخصیت بپردازیم.

این شاعر طنزپرداز با تاکید بر این که هیچگاه به طرف شعری که در طنز توقع داریم نرفته ایم، عنوان کرد: بعد از انقلاب اسلامی هم نمی‌بینیم که طنز به سمت شعری همچون حافظ که بزرگترین طناز قرون متمادی شعر فارسی می دانیم برود و باز هم می بینیم در روزنامه کیهان شخصی به اسم میلاد پیدا می شود و هر روز شعر می‌نویسد و شعر ها در محدوده مرغ و گوشت و کوپن و این گونه مسائل است.

وی خاطرنشان کرد: البته در زمینه داستان طنز اتفاقات بهتری نسبت به شعر می بینیم و پیش از انقلاب اسلامی هم شخصیت هایی مثل خسرو شاهانی، رسول پرویزی و حتی جلال آل احمد در نوشته هایی مثل سنگی بر گوری آثار خوبی خلق می‌کنند. اما در شعر به جایی می رسیم که شاعرانی چون عمران صلاحی در طنز آثار کمی خلق می کند و می بینیم در همان آثار هم طنز کمرنگی وجود دارد.

فیض با اشاره به تاسیس دفتر طنز حوزه هنری ، اظهار کرد: طنز پردازان پیش از تاسیس دفتر طنز نه تشکلی داشتند که جمع شوند و نه جشنواره و شب شعری داشتند و این اتفاق بعد از بنیانگذاری دفتر طنز حوزه هنری رخ داد و پس از آن آثار طنز جدی را دیدیم. البته نمی‌خواهم بگویم پیش از تاسیس دفتر طنز آثار طنز خوب نداشتیم.

مدیر دفتر طنز حوزه هنری گفت: دفتر طنز حوزه هنری اتفاق مبارکی است که می‌توان آن را دستاورد ادبیات انقلاب اسلامی دانست و بسیاری از شخصیت های طنز کشور در این دفتر آمده‌اند و شب شعرهای این مرکز شرکت کرده اند و بسیاری که پیش از این در آثارشان تنها هجو دیده می شد دفتر طنز ترسیم کرد که باید پاکیزه‌تر حرف بزنند و زیر چتر نگاه انقلاب اسلامی اعتراض خود را بیان کنند و این مسئله هم بر می‌گشت به شعر جدی که در حوزه هنری وجود داشت.

وی در پایان گفت: طنز انقلاب اسلامی نوپا است. طنزپردزان انقلاب اسلامی و متعهد حتی با پشت سر کسی حرف زدن مشکل دارند و طنز آن‌ها معیارهای خاصی دارد که این جنس طنز را در حوزه هنری می بینیم.

انتهای پیام/